GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 14

Fiziksel ipucu birey üzerinde en yoğun kontrol düzeyine sahip ipucudur. Doğru seçenek B'dir.

Normal kilo seyretmesi düzenli beslenmeyle ilişkilidir. Doğru seçenek B'dir.

Ağır ve çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireylerde bazı problem davranışlar, daha hafif ya da orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey- lere göre daha fazla gözlenebilmektedir. Bu problem davranışları “zarar verme davranışları” olarak ifade etmek mümkündür. Doğru seçenek A'dır.

ku sorunu olan bireylerde öncelikle yapılması gereken genel yaklaşıma dayalı uygulamalardır.

Genel yaklaşım: Uyku sorunlarının çözülme- sinde atılması gereken ilk adım, uygun bir uyku düzeninin oluşturulmasıdır.

OSB, erken çocukluk döneminde ortaya çıkan sözel ve sözel olmayan iletişim ve sosyal etkileşim becerilerinde sınırlılıklar ile birlikte takıntılı, yineleyici davranışlar ve ilgi alanlarında sınırlılık ile karakterize edilen bir yaygın gelişimsel bozukluktur. OSB olan bireyler,  hayali oyun paylaşımında, göz kontağı kurmada, arkadaş ediniminde, sosyal etkileşime girme veya sürdürmede zorluklar yaşamaktadırlar. Bu bağlamda, iletişim alanında sahip oldukları bu yetersizlikleri onların ihtiyaçlarını, isteklerini ya da tercihlerini ifade edememelerine ve bunun bir sonucu olarak da etraflarındaki bireylerle iletişim kuramamalarına neden olmaktadır. Bu durum OSB olan bireylerin günlük yaşamlarında sıklıkla uygun olmayan davranış sergilemelerine neden olabilmektedir.

Otizm spektrum bozukluğunun erken belirtileri; 6 ayı geçtiği hâlde başkalarına gülümsememek, 12 ayı geçtiği hâlde agulamamak, parmakla bir şeyi işaret etmemek ya da ‘bay-bay’ gibi jestleri yapmamak, 16 ayı geçtiği hâlde tek bir sözcük bile söylememek, 24 ayı geçtiği hâlde iki sözcüklük basit cümlecikler kurmamak, hangi ayda olursa olsun gelişimde gerileme göstermek; örneğin, daha önce söylediği bazı sözleri söylememeye başlamaktır.

OSB olan bireylerin hayali oyun paylaşımında, göz kontağı kurmada, arkadaş ediniminde, sosyal etkileşime girme veya sürdürmedeki zorluklara odaklanılarak, sosyo-duygusal ilişkiler ve iletişimsel becerilerinde yetersizliklere sahip oldukları vurgulanmaktadır. Soruda bahsedilen erken dönem belirtileri de iletişimsel beceri kapsamına girmektedir.

OSB olan çocuğa sahip anne-babalar en önemli bilgi kaynağı olarak kabul edilirler. Çünkü çocuklarının karmaşık özelliklerini, çocukları üzerinde etkili olan ve olmayan müdahale yöntemlerine ilişkin fikir sahibi olurlar. Çocuğun gelişimini takip eder, ne kadar geliştiğini, neleri öğrendiğini ya da öğrenemediğini gözlemlerler.

OSB olan bireyler normal gelişim gösteren akranlarının kendiliklerinden öğrendikleri pek çok beceri ya da davranışı öğrenebilmek için özel olarak yapılandırılmış programlara ve öğretim ortamlarına gereksinim duyarlar. OSB olan bireylerin öğretim sürecinin odaklandığı temel alanlar dil, iletişim ve öz bakım ve toplumsal beceri alanları olmaktadır. OSB olan bireylerde işlevsel becerilerin öğretimi programın odak noktasını oluşturmalıdır.

OSB olan bireyler, tuvalet öğretimi planlanırken mesane kontrolünün sağlanmış olması bir başka deyişle belli bir boşaltım örüntüsünün ve kuru kaldığı zamanların olması ön koşuldur.  Bunu belirlemek için kayıt tutulması ve kuruluk süresinin belirlenmesi gereklidir. Bireye tuvalet kontrolünü kazandırmak için ilk yapılacak iş kuruluk süresinin saptanmasıdır. Bunun için bir hafta on gün süreyle gündüz uyanık olduğu saatler içerisinde kayıt tutulur. Bunun içinde günde 6-7 kez çiş, 1-2 kez kaka yapıyorsa ortalama 1,5-2 saatlik kuruluk süresine sahipse tuvalet öğretimi planlanabilir. 

OSB olan birey, boşaltım gerçekleşirse pekiştirilir. Tüm doğru boşaltımlar tüm ortamlarda aynı tutarlılıkta pekiştirmelidir. Boşaltım gerçekleşmezse pekiştirme ya da cezaya yer verilmez. Tuvalet öğretimi sırasında altına kaçırmalar olursa görmezden gelinmelidir. Bunlarla birlikte, OSB’li bireylere tuvalet yapma becerisinin kazandırılmasında yaşı, dikkat süresi sahip olduğu psikomotor beceriler ve tuvalete yapma becerisindeki düzeyi göz önünde bulundurulmalıdır.

Giyinme becerileri OSB olan ya da normal gelişim gösteren olsun tüm bireyler için soyunma ile ilgili becerilerden daha zordur ve daha sonra kazanılır. Bu nedenle giysileri çıkarmayı beceremiyorsa öncelikle bu becerilerin öğretimi yapılır. Giyinme becerilerinin öğretiminde öğretilecek giyinme becerilerinin az karmaşık olandan karmaşık olana doğru sıralanması gerekmektedir. Bu nedenle giysileri çıkarmayı beceremiyorsa öncelikle bu becerilerin öğretimi yapılır. Düğme açma-kapama, çıt çıt takma fermuar açma-çekme düğüm ve fiyonk yapma el göz eşgüdümü parmakla ilgili becerilerde tam bir gelişme gerektirir. Giyinme becerilerinin öğretimi olabildiğince doğal günlük etkinliklerin yapılmalıdır. Ör. Sabah kalkış, evden çıkış, toplumsal ortamlara gidiş ve çıkışlar... Giyinme becerilerinin öğretiminde ileri geri zincirleme ya da tüm basamakların öğretimi stratejileri kullanılabilir.

Yemek yeme becerileri, OSB olan çocuğun normal olarak yemek yediği öğün zamanlarında öğretilmelidir. Yemek yeme becerilerinin kazanılması sırasında öğrencinin aç olduğu olağan yemek yeme saatlerinin öğün saati olarak belirlenmelidir. Yemek yeme becerisini, motor beceriler ile birlikte, görme ve işitmenin gelişimi de etkilemektedir. 

Başlıca yemek yeme becerileri; parmakla tutarak yemek yeme, kaşık tutarak yemek yeme, çatal kullanarak yemek yeme bardaktan sıvı içme ve bıçak kullanma becerileridir. Bunlarla birlikte, yemek yeme becerileri ile doğrudan ilişkisi olmamakla birlikte öğretim sırasında temizlik kurallarına dikkat ederek OSB’li bireyin vücut sağlıklarının korunmasına özen gösterilmelidir.

Beceri analizi kayıt formunda, beceri basamakları, doğru tepki, yanlış tepki ve tepkide bulunmama bölümleri bulunmaktadır.

Otizmle ilgili en yoğun gelişmeler 1980 sonrasında görülmektedir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Otizm spektrum bozukluğunun erken belirtileri şu şekildedir:

- 6 ayı geçtiği halde başkalarına gülümsememek

- 12 ayı geçtiği halde agulamamak

- 16 ayı geçtiği halde tek bir sözcük bile söyleyememek

- 24 ayı geçtiği halde iki sözcüklük basit cümlecikler kurmamak

Başkalarının mimiklerini taklit etmemek de okul öncesi dönemde gözlenen özelliklerden biridir. Fakat D şıkkında bu ifade 'taklit etmek' diye değiştirilerek verilmiştir. Bu durumda doğru yanıt D şıkkıdır.

OSB olan bireylerin öğretim sürecinin odaklandığı temel alanlar dil, iletişim ve öz bakım ve toplumsal beceri alanları olmaktadır. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Beceri analizi kullanılarak çocuğun bulunduğu performans düzeyi belirlenir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

OSB olan bireyin gününü oluşturan aktiviteleri hedeflenen sırada yerine getirmesini sağlamak amacıyla geliştiren resim ya da sözcükler dizisine etkinlik çizelgesi denir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Genel olarak etkinlik çizelgesi hazırlanma aşamasında gerçekleştirilmesi gereken basamaklar şu şekilde sıralanabilir:

(a) etkinlikleri seçme, (b) resimleri oluşturma, (c) araç-gereçleri hazırlama,

(d) pekiştireçleri belirleme ve hazırlama, (e) çevreyi düzenleme ve

(f) sosyal etkileşim becerilerinin öğretimi planlanma

Doğru yanıt E şıkkıdır.

Video modelle öğretim gözleyerek öğrenmeyle ilgili alan yazından ortaya çıkmış bilimsel dayanaklı ve etkili bir öğretim yöntemidir. Doğru yanıt C şıkkıdır.