GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 24

Sinir sistemi ile ilgili yetersizlikler bireyin sinir sisteminde meydana gelen ve her hangi bir nedene dayalı olan ve bireyin normal performans göstermesini engelleyen yetersizliklerdir. Fiziksel yetersizliklerin bu alt başlığı altında yer alan yetersizlikler şunlardır: (a) serebral palsi, (b) spina bifida, (c) ço- cuk felci, (d) multiple skleroz. Doğru cevap E'dir.

Erken çocukluk döneminde ölçme ve değerlendirme kavramları “gelişimsel değerlendirme” çerçevesinde ele alınmaktadır. Gelişimsel tarama testleri (developmental screening), çocukların gelişim özelliklerini, öğrenme problemlerini ya da yetersizliklerini belirlemede tüm çocuklara uygulanabilen testleri kapsamaktadır. Yaygın olarak kullanılan gelişimsel tarama testlerine; Ankara Gelişim Tarama Envanteri, Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı, Denver II Gelişimsel Tarama Testi örnek olarak verilebilir. Doğru cevap E'dir.

Gelişim yetersizliklerin bakım ve rehabilitasyonu, birden fazla kamu kurum ve kuruluşunun
yetki ve sorumluluğuna giren hizmetleri içermektedir. Bu nedenle bu konudaki düzenleyici hükümler içeren farklı yasal düzenlemeler mevcuttur. Bu yasal düzenlemeler içinde en kapsayıcı olanlar, 1997 yılında yürürlüğe giren 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve 2005 yılında yürürlüğe giren 5378 sayılı Engelliler Kanunu’dur. Gelişim yetersizliklerin bakım ve
rehabilitasyonu ile ilgili diğer yasal düzenlemeler, bu iki yasal düzenlemeye dayandırılarak yayımlanmakta ve yürütülmektedir. Buna göre cevap B seçeneğidir.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 41. maddesi ailenin korunması ve çocuk hakları üzerindedir. Anayasa’nın 42. maddesi yurttaşların eğitim ve öğretim haklarını düzenlemektedir. Anayasa’nın 49. maddesi yurttaşların çalışma haklarını düzenlemektedir. Anayasa’nın 50. maddesi yurttaşların çalışma şartlarını düzenlemektedir. Ayrıca Anayasa’nın
61. maddesi sosyal güvenlik açısından özel olarak korunmaya alınması gerekleri açıkça tanımlamıştır.
Doğru cevap A seçeneğidir.

Gelişimsel gerilik; standardize edilmiş refe­rans testlere göre ya da bireyin yaşıtlarına göre gelişiminin ortalamanın altında olma durumu olarak tanımlanmaktadır. Yaygın gelişim geriliği ise kaba motor, ince motor, dil/konuşma, bilişsel ve sosyal/kişisel gelişim alanlarının iki veya daha fazlasında belirgin gerilik olması olarak ifade edil­mektedir. Gelişimsel gerilik zihinsel yetersizlik ol­madığı gibi başka bir yetersizlikle de ilişkili olmak zorunda değildir. Yaygın gelişim geriliği olan bir bireyin bilişsel gelişimi ya da zihinsel gelişimi do­ğal sürecinde olabilir. Gelişimsel geriliğin nedenlerinden biri de kalıtsal nedenlerdir. Gelişimsel geriliğin doğum öncesi nedenlerinin içinde en önemli olanı kalıtsal nedenlerdir. Kalıtsal nedenler anne ve babadan geçen ve çocuğun geli­şimsel olarak geri kalmasına neden olan biyolojik temelli olgulardır.

Aileler gelişimsel geriliği olsun ya da olmasın çocukların oyun oynamalarının bir yararı      olm­adığına dair yaygın bir kanıya sahiptirler. Ancak oyun, çocuğun dünyayı tanıma ve öğrenme yo­ludur. Bu nedenle, ister gelişimsel geriliği olsun ister doğal gelişim gösteren çocuk olsun ebe­veyn ve çocuk etkileşiminin en güvenli ve etkili yolu oyundur. Doğru yanıt E’dir.

Gelişimsel yetersizlik, 22 yaşından önce görülen, kronik, zihinsel aktivitelerde ya da fiziksel faaliyetlerdeki yetersizlik olarak nitelendiri­lir. Bir diğer tanımda ise gelişimsel yetersizlik, öz bakım, hızlı kavrama, alıcı ve ifade edici dil ve özerk olma gibi yaşam aktivitelerinden üç ya da daha fazla alanda önemli derecede sınır­lılıklar görülmesi olarak ifade edilmektedir. Uyaran eksikliği ise çocuklarda gelişimsel geriliğe neden olabilmektedir. Doğru yanıt B’dir.

Ailelerin destek programına katkıları şu şekilde ifade edilebilir:

Gelişimsel yetersizliğin nedenleri doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası olmak üzere üç ana başlıkta ele alınır:

 Doğum Öncesi Nedenler: Doğum öncesi malnütrisyonu, fenilketanüri, beyin hasarı ya da enfeksiyonu, kromozom anoma­lileri ve genetik etmenler, annenin radyasyona ve röntgen ışınına maruz kalması, çevre kirliliği, alkol, sigara tüketimi, uyuşturucu kullanımı, kan uyuş­mazlığı, annenin geçirdiği hastalıklar ve kullandığı ilaçlar, annenin yaşı gibi etkenler etkili olmaktadır.

Doğum Sırası Nedenler: Prematüre doğum, menenjit, doğum esnasında kafa travması, bebeğin oksijensiz kalması, uzman olmayan kişilerin doğumu gerçekleştirmesi, doğu­mun hijyenik olmayan ortamlarda yapılması, do­ğuma yardımcı aletlerin doğru kullanılmaması gibi nedenler söylenebilir.

Doğum Sonrası Nedenler: Doğum sonrasında kafa zedelenmeleri, kurşun zehirlenmesi, çocuk istismarı ve çocuk ihmali, ge­lişim ya da beslenme problemleri, çocuk istismarı, çocuğun gelişimi ve özellikle sosyal-duygusal geli­şimi gibi sosyal, fiziksel, çevresel sebepler şeklinde sıralanabilir. Doğru yanıt D’dir.

Gelişimsel gerilik ile gelişimsel yetersizlik arasındaki temel farklılıklar şu şekilde sıralanabilir. İlk olarak, gelişimsel gerilik, erken çocuklukta okul öncesi dönemlerde kendini gösterirken gelişimsel yetersizlik, doğum sonrasında hemen tanılanabilmektedir. Gelişimsel gerilik erken dönem gelişimsel destekler ile azaltılıp ortadan kaldırılabilir iken gelişimsel yetersizlikler yaşam boyu etkisini göstermektedir. Gelişimsel gerilik yaşayan çocuklar gelişimsel bir gecikmeyi belirten bir raporlandırma süreci yaşamaktadırlar. Gelişimsel yetersizliği olan çocuklar ise yetersizliği bildiren bir Özel Eğitim Raporu sürecine girmektedir. Gelişimsel geriliği olan çocuklara normal gelişim gösteren akranları ile birlikte eğitim ortamı sunulurken, gelişimsel yetersizliği olan çocuklara özel eğitim kurumlarında yetersizliğin türüne uygun eğitim olanakları sunulmaktadır. Doğru yanıt C’dir.

Gelişimsel yetersizliği olan bireylere yönelik olarak T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğünce belirlenen koşullarda bakım hizmetleri yürütülmektedir. Gelişimsel bir yetersizliği olan bi­reyin bakım hizmetlerinden yararlanabilmesi için engel derecesini bildiren bir sağlık raporu ilk koşul olmaktadır. Resmi bakım ve özel bakım merkezlerinde bakım ihtiyacı olan engellilere yatılı ve gündüzlü hizmetler verilmektedir. Aynı zamanda bakım ihtiyacı olan engelli bireylerin ikametgah adreslerinde evde bakım hizmeti bulunmaktadır. Bu hizmet evde bakıma destek yardımı olarak sosyal yardım niteliğinde Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü görev alanına verilmiştir. Resmi ve yatılı-gündüzlü bakım merkezlerine yerleşmek veya faydalanmak için Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüklerine başvuru yapılması gerekmektedir. Bu alanda bütün işlemler Engellilerin Ba­kımı, Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmeliği kapsamında yapılmaktadır. Özel bakım merkezinden yararlanabilmek için tam teşekküllü hastanelerden alınacak 16.12.2010 tarih ve 27787 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik” kapsamında alınan Engelli Sağlık Kurulu Raporlarında engel oranı % 50 (yüzde elli) ve üzeri olup ağır engelli bölümünde “EVET” ibaresi olması gerekmektedir.

Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), Türkiye’de 0-6 yaş bebek ve çocukların psikolojik gelişimlerini nesnel olarak değerlendirmek için ge­liştirilmiş bir gelişim tarama envanteridir. Envanter dört alt testten oluşmaktadır. Bu alt alanlar şunlardır; (a) Dil-bilişsel gelişim alanı, (b) ince motor gelişim alanı, (c) kaba motor gelişim alanı ve (d) sosyal beceri-öz bakım gelişim alanı.

Gazi Erken Çocukluk Gelişimi Değerlendirme Aracı (GEÇDA); Psikomotor (PMG), Bilişsel (BG) , Dil (DG) ve Sosyal-Duygusal (SDG) olmak üzere dört alt testten oluşmaktadır.

Denver II Gelişimsel Tarama Testi, gelişimsel geriliğin ve yetersizliğin değerlendirilmesi amacıyla en sık kullanılan test Denver II Gelişimsel Tarama Testi’dir.  Denver II kısa süreli bir eğitimden sonra kullanılabilmektedir. Kişisel, sosyal, ince motor, dil ve kaba motor alanlarında çocuğun kendi yaş grubundaki çocuklar ile karşılaştırılarak hangi yüzdelik dilimde olduğunu göstermesi açısından diğer gelişimsel tarama testlerine göre daha kolay uygulanma özelliğine sahiptir. Doğru yanıt A’dır.

Tarama testleri ile çocukların gelişimleri norma ya da ölçüte bağlı olarak değerlendirilmektedir. Tanılayıcı testler (diagnostic), çocuğun gelişimsel ve akademik alanlardaki güçlü ya da yetersiz yönlerini saptamak ve müdahale planları hazırlamak amacıyla geliştirilmiş kapsamlı değerlendirmeleri içeren araçlardır. Bu testleri uygulamak ve yorumlamak özel bir eğitim gerektirmektedir. Bu nedenle, testlerin uygulaması genellikle bu araçların kullanımı ile ilgili eğitim almış kişiler tarafından yapılmaktadır. Peabody Resim Kelime Testi, Gessell, Bayley Testi gibi araçlar erken çocukluk döneminde kullanılan tanılayıcı testlerdendir. Bu testlerin yanı sıra ülkemizde kullanılan zeka testleri de tanılama amacıyla kullanılan testlerdendir. Doğru yanıt C’dir.

Anayasa’nın  61. maddesi sosyal güvenlik açısından özel olarak korunmaya alınması gerekleri açıkça tanımlamıştır. Bu maddenin ikinci fıkrası şu şekildedir: “Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına  intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır.” Bu madde ile Devlet yetersizliği olan bireylerin devlet tarafından  korunacağını  ve topluma uyumları için gerekli tedbirlerin devlet tarafından alınacağının garantisini vermektedir. KHK nin 4. maddesi "Özel eğitim gerektiren tüm bireyler, ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılır" şeklindedir.Anayasa’nın 50. maddesi yurttaşların çalışma şartlarını düzenlemektedir. Bu madde
şu şekildedir: “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.Küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir”Anayasa’nın  42. maddesi şu şekildedir: “Kimse, eğitim ve öğrenim
hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir. şeklinde devam eder.

Soruda 61. madenin ikinci fıkrası sorulduğu için cevap D seçeneğidir.

a.Engellilerin insan onur ve haysiyetinin dokunulmazlığı temelinde, kendi seçimlerini yapma özgürlüğünü ve bağımsızlığını kapsayacak şekilde bireysel özerkliğine saygı gösterilmesi esastır.

b. Engelliliğe dayalı ayrımcılık yapılamaz, ayrımcılıkla mücadele engellilere yönelik politikaların temel esasıdır.

c. Engellilerin tüm hak ve hizmetlerden yararlanması için fırsat eşitliğinin sağlanması esastır.

d. Engellilerin bağımsız yaşayabilmeleri ve topluma tam ve etkin katılımları için erişilebilirliğin sağlanması esastır.

e.Engellilerin ve engelliliğin her tür istismarının önlenmesi esastır. 

f.Engellilere yönelik mevzuat düzenlemelerinde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının görüşü alınır. 

B seçeneğinde ailelerinin görüşü esas alınır dendiği için cevap B seçeneğidir.

Ülkemizde, engelli bireylerin yaşadıkları sorunların başında erişilebilirlik gelmektedir. Erişilebilirlikle ilgili yaşadıkları sorunlar bu bireylerin topluma katılımları önünde büyük engel oluşturmaktadır. 5378 sayılı Kanun’da “Erişilebilirlik” ayrı bir başlık olarak ele alınmış ve şu şekilde ifade edilmiştir; “Yapılı çevrede engellilerin erişilebilirliğin sağlanması için planlama, tasarım, inşaat, imalat, ruhsatlandırma ve denetleme süreçlerinde erişilebilirlik standartlarına uygunluk sağlanır. Özel ve kamu toplu taşıma sistemleri ile sürücü koltuğu hariç, dokuz veya daha fazla koltuğu bulunan özel ve kamu toplu taşıma araçlarının engellilerin erişilebilirliğine uygun olması zorunludur. Bilgilendirme hizmetleri ile bilgi ve iletişim teknolojisinin engelliler için erişilebilir olması sağlanır” Buna göre cevap C seçeneğidir.

5378 sayılı Engelliler Kanunu kapsamında “Ayrımcılık” başlığı altında bir bölüm bulunmaktadır ve bu bölümde; “Doğrudan ve dolaylı ayrımcılık dâhil olmak üzere engelliliğe dayalı her türlü
ayrımcılık yasaktır. Eşitliği sağlamak ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak üzere engellilere yönelik makul düzenlemelerin yapılması için gerekli tedbirler alınır. Engellilerin hak ve özgürlüklerden tam ve eşit olarak yararlanmasını sağlamaya yönelik alınacak özel tedbirler ayrımcılık olarak değerlendirilemez”  ifadeleri ile ayrımcılığın tanımı ve kapsamı belirlenmiş ve yasaklanarak yasal güvence altına alınmıştır.Kanun’un başlıklarından birisi de “Hizmet Sunumu” dur. Bu başlık altında aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir; “Toplumsal hayata katılım ve eşitlik temelinde engellilere habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetleri verilir. Habilitasyon ve rehabilitasyon kararının alınması, planlanması, yürütülmesi ve  sonlandırılması dâhil her aşamasında engelli ve ailesinin
aktif ve etkin katılımı sağlanır. Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerinin mümkün olan en erken evrede başlaması ve engellinin yerleşim yerine en yakın yerde verilmesi esastır. Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerinde ihtiyaç, duyulan personelin yetiştirilmesine yönelik eğitim programları geliştirilir.  Habilitasyon ve rehabilitasyonda kullanılan yardımcı araç
gereçlere, destek teknolojilerine ve bunlara ilişkin bilgiye erişilebilirliğin sağlanması için gerekli tedbirler alınır”Kanun’un “Engellilik durumu” başlıklı 5. maddesinde ise “Bireyin engelliliğini ve engellilikten kaynaklanan özel ihtiyaçlarını belirleyen derecelendirmeler, sınıflandırmalar ve tanılamalarda uluslararası temel yöntemler esas alınır” ifadesi yer almaktadır. Cevap E seçeneğidir.

Türkiye’de 2005’te çıkarılan Özürlüler Kanunu’nu temel alarak yetersizliği olan bireylere ve yakınlarına bazı sosyal haklar tanınmıştır. Bu Kanun’a göre, yetersizliği olan bireyler ve onların yakınlarına  tanınan sosyal haklar, bu bireylere bazı hizmetlerin sunulmasını zorunlu kılmıştır. Bu bireylere sunulan  sosyal hizmetler genel olarak şunlardır:
Engellinin evde bakımı (bakıcısına evde bakım ücreti verilerek) ya da bakımı verecek birisinin olmadığı durumlarda kurum bakımı sağlanır.
“2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun” un yürürlüğe girmesiyle birlikte; hiçbir sosyal güvencesi ve geliri bulunmayan engellilere üç aylık dönemler hâlinde engel oranlarına göre farklı miktarlarda maaş bağlanmaktadır. Bu Kanun’a göre; %40-69 engelli aylığı, %70 ve üzeri engelli aylığı ve 18 yaş altı engelli yakını aylığı verilmektedir. 
Engellilere sağlık kurulu raporlarının verilmesi ve engelliliğin önlenmesi için sunulan (yenidoğan tarama programı, yetişkinlerde ise Hemoglobinopati Kontrol Programı) hizmetler, Sağlık Bakanlığı tarafından ücretsiz olarak sunulmaktadır.
Engelliler eğitim konusunda desteklenmektedirler. Engelliler normal okullarda kaynaştırma eğitimi alabileceği gibi aynı zamanda özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri ile Millî Eğitim Bakanlığına bağlı özel eğitim okullarından verilen özel eğitimi de alabilirler. 
Kamuda ve özel sektörde %3 oranında  engelli işçi çalıştırma zorunluluğu bulunmaktadır.

A seçeneğinde %40 -63 ve % 75 ve üzeri dendiği için cevap A seçeneğidir.

5378 sayılı Kanun kapsamında 2006 yılında
çıkarılan Bakıma Muhtaç ve Özürlü Bireylerin Tespiti ve Bakım Hizmetlerinin esaslarını belirleyen
yönetmelikte bakıma muhtaçlık şu şekilde tanımlanmış ve şu şartlara bağlanmıştır:
• Bireyin engelli olması
• Bireyin sosyal güvenlik kurumlarında herhangi birine bağlı olmaması
• Bireyin ailesini kaybetmiş ve ailesinin ekonomik veya sosyal yoksunluk içerisinde olması
Bu Yasa’ya dayanılarak 2006 yılında çıkarılan,
resmî kurum ve kuruluşlar ile özel bakım merkezlerini kapsayan yönetmeliklerde bakıma muhtaç olma durumu ağır özürlü olma şartına bağlanmıştır. 2007 yılında yapılan değişiklikle özel bakım merkezleri, 2010 yılında yapılan değişiklikle de resmî kurum ve kuruluşlar bakım merkezleri için ağır özürlü olup başkasının yardımı ve bakımına ihtiyacı olanlardan kendilerinin veya bakmakla yükümlü olduğu birey sayısına göre kendilerine düşen aylık gelir tutarının bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3’ünden daha az olduğu bakım raporu ile tespit edilenlerin bakım  ücretlerinin ödeneceği belirtilmiştir.

Doğru cevap B seçeneğidir.