GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 18

Ergenlik döneminde mahremiyet alanları dışında örtülülüğün bozulmaması önemlidir. İhtiyaç nedeniyle de olsa sosyal paylaşım alanlarında cinsel organın açılmaması önemli bir kuraldır.

Anayasa’nın 42. maddesi yurttaşların eğitim ve öğretim haklarını düzenlemektedir. Anayasa’nın 42. maddesi şu şekildedir: “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir. Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz. Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz. İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır. Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir. Devlet, maddî
imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araştırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez. Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tâbi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası antlaşma hükümleri saklıdır”. Doğru cevap A seçeneğidir.

Anayasa’nın 41. maddesi incelendiğinde yetersizliği olsun ya da olmasın bütün çocukların devletin koruması altında olduğu açıkça belirtilmiştir. Devlet aynı zamanda çocukların herhangi bir istismar ve şiddette karşı korunmasında koruyucu tedbirleri alma sorumluluğunu üstüne almış ve 41. madde ile güvence altına almıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Anayasa’nın 49. maddesi yurttaşların çalışma haklarını düzenlemektedir. Bu madde şu şekildedir: “Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.” Doğru cevap D seçeneğidir.

573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, yetersizliği olan bireylere eğitim hakkı vermemektedir. Yetersizliği olan bireylerin eğitim hakkı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası tarafından verildiği için bu KHK yetersizliği olan bireylerin eğitim haklarını nasıl kullanacaklarını düzenlemektedir.

Altıncı ilke, “Özel eğitim gerektiren bireyler için bireyselleştirilmiş, eğitim planı geliştirilmesi ve eğitim programlarının bireyselleştirilerek uygulanması esastır” şeklindedir ve hem genel eğitim ortamlarında hem de özel eğitim kurumlarında özel eğitimin vazgeçilmez unsuru olan bireyselleştirilmiş eğitim programlarının hazırlanması ve uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir

Kanun Hükmünde Kararname’nin ikinci ilkesi, “Özel eğitime erken başlamak esastır” şeklindedir ve bu ilke erken çocuklukta özel eğitim hizmetleri sunulmasını zorunlu kılmaktadır. Bu ilke ile KHK, özel eğitim gerektiren bireylerin tanılanması sürecinden hemen sonra özel eğitim hizmetlerine yönlendirilmesinin önünü açmaktadır ve bunun yapılmasının da esas olduğunu belirtmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

KHK’nin 4. maddesi ise özel eğitimle ilgili temel ilkeleri belirlemektedir. Aynı zamanda KHK de belirtilen bu ilkelerin Türk millî eğitimini düzenleyen genel esaslar doğrultusunda belirlendiğinin altını çizmiştir. Bu ilkelerden ilki; “Özel eğitim gerektiren tüm bireyler, ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda ve ölçüsünde özel eğitim
hizmetlerinden yararlandırılır” şeklindedir. Bu ilke, özel eğitim gerektiren tüm bireylerin özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılması kuralını koyarak hiçbir bireyin kapsam dışında bırakılamayacağını belirtmiş ve yetersizliği olan bireylerin eğitim haklarını yasal olarak güvence altına almıştır. Ayrıca, özel eğitim gerektiren bireylere sunulan özel eğitim hizmetlerinin, bireylerin yetersizlikleri değil yeterlilikleri temel alınarak belirlenmesi gerektiğini belirtmesi dikkate değerdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Gelişimsel yetersizliği olan bireylerin bakım ve rehabilitasyonun önemli bir aşamasında gelişimsel yetersizliği olan bireylerin iş dünyasında kendilerine bir iş bulması ve bu şekilde mümkün olduğu kadar bağımsız bir yaşam kurmasıdır. Yetersizliği olan bireylerin iş ve istihdam haklarını düzenleyen bazı yasalar söz konusudur. Bu yasalardan biri de 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’dur. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na tabi kurum ve kuruluşlarda istihdam edilmesi gereken engelli oranı belirlenmiştir. Devlet Memurları Kanunu’na göre; “Kurum ve kuruluşlar çalıştırdıkları personele ait kadrolarda %4 oranında engelli personel çalıştırmak zorundadır. %4’ün hesaplanmasında ilgili kurum veya kuruluşun (taşra teşkilatı dâhil) toplam dolu kadro sayısı dikkate alınır” ifadesi kamu kurum ve kuruluşlarında yetersizliği olan bireyleri istihdam edilmesi belirlemektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Resmî Gazete’de yayınlanan Torba Yasa ile (10 Şubat 2016/ 6663 sayılı Kanun);
engelli çocuğu olan anneler için, doğumdan sonra 12 ayı geçmemiş olması şartı ile 12 ay yarı zamanlı çalışma hakkı getirilmiştir. Bu yarı zamanlı çalışma tam maaşlıdır. Engelli çocuğun engel oranı, ağır/ hafif engelli olup olmadığı ve gelir düzeyi dikkate alınmaksızın bu hakkı isteyen her anne kullanabilir. Öte yandan yetersizliği olan çocuğun ilköğretim çağına dek yarı zamanlı çalışma (maaş ve özlük hakların yarısı karşılığında) talep edilebilmektedir. Buna göre yetersizliği olan çocuğa sahip anne 12 ay boyunca tam maaş alarak yarı zamanlı çalışabilecek (süt izni hakkını kullanmadan), 12 ayın devamında ise ilköğretim yaşına dek yarı maaşla yarı zamanlı çalışabilecektir. Bu hükümler; memurlar için 657’ ye (104. maddeye ilave), işçiler için 4857’ ye (74. maddeye ilave) işlenmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun” un yürürlüğe girmesiyle birlikte; hiçbir sosyal güvencesi ve geliri bulunmayan engellilere üç aylık dönemler hâlinde engel oranlarına göre farklı miktarlarda maaş bağlanmaktadır. Bu Kanun’a göre; %40-69 engelli aylığı, %70 ve üzeri engelli aylığı ve 18 yaş altı engelli yakını aylığı verilmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Gelişimsel gerilik; standardize edilmiş referans testlere göre ya da bireyin yaşıtlarına göre gelişiminin ortalamanın altında olma durumu olarak tanımlanmaktadır. Yaygın gelişim geriliği ise kaba motor, ince motor, dil/konuşma, bilişsel ve sosyal/kişisel gelişim alanlarının iki veya daha fazlasında belirgin gerilik olması olarak ifade edilmektedir.

Gelişimsel geriliğin doğum öncesi nedenlerinin içinde en önemli olanı kalıtsal nedenlerdir. Kalıtsal nedenler anne ve babadan geçen ve çocuğun gelişimsel olarak geri kalmasına neden olan biyolojik temelli olgulardır. Kromozomal bozukluklar, gen anormallikleri, doğum öncesi annenin geçirdiği hastalıklar, gebelikte radyasyona, cıva ve kurşun gibi ağır metallere uzun süreli maruz kalma, doğum öncesi kanamalar, alkol kullanımı, beslenme yetersizliği ve uygun olmayan çevresel koşullar gelişimsel geriliğin olası nedenleri arasında gösterilmektedir. Prematüre doğum ve kafa travması doğum sırasındaki nedenler arasında yer almaktadır.

Erken çocukluk eğitimi ya da okul öncesi eğitimi, çocuğun doğumundan ilkokula başladığı güne kadar geçirdiği yılları kapsayan, çocuğun gelişim düzeyine ve bireysel özelliklerine uygun, zengin uyarıcı çevre imkânları sağlayan ve zihinsel, bedensel, sosyal ve duygusal yönden gelişimini destekleyen, onları toplumun kültürel değerleri doğrultusunda en iyi biçimde yönlendiren ve ilköğretime hazırlayan, temel öğretim bütünlüğü içinde yer alan bir eğitim sürecidir.

Zekâ düzeyini belirlemek amacıyla kullanılan zekâ testleri 6 yaşından sonra uygulanabilmektedir. Düzenlenen son yönetmelikle zekâ testi uygulanamayacak 6 yaşından küçük çocuklardaki zihinsel yetersizlik “bilişsel gelişimde gecikme” olarak değerlendirilmeye başlanmıştır.

Ebeveynler, erken çocukluk döneminde gelişimsel gerililiği olan çocuklarını erken destek programına dahil etmelidirler. Bazen okul öncesi dönemi de bu programların içinde yer almakta ancak bu eğitimde 0-3 yaş programlarının özelliklerine odaklanılmaktadır. Bu programın içinde fizik tedavi ve rehabilitasyon, dil ve konuşma terapisi, ebeveyn-bebek etkileşim terapisi, sosyal destek hizmetleri gibi çok farklı alanda hizmetler yer alabilmektedir. Erken destek programı denildiğinde birbiri ile bağlantısı olan buhizmetlerin tümü anlaşılmaktadır.Erken Destek Programları; gelişimini geciktirebilecekbiyolojik ya da çevresel riskleri bulunan ya da gelişimi gecikmiş olan 0-6 yaş grubundaki çocuklara verilen gelişimi destekleyici hizmetlerin bütününü içeren programdır.

Gelişimsel yetersizliğin doğum sonrası nedenleri arasında doğum sonrasında kafa zedelenmeleri, kurşun zehirlenmesi, çocuk istismarı ve çocuk ihmali, gelişim ya da beslenme problemleri, çocuk istismarı, çocuğun gelişimi ve özellikle sosyal-duygusal gelişimi gibi sosyal, fiziksel, çevresel sebepler şeklinde sıralanabilir.

Zihinsel yetersizlik tanısı koyabilmek için üç temel ölçüt söz konusudur. Bu ölçütlerden ilki zihinsel işlevlerde önemli derece de normal altı olmadır. Diğer bir deyişle bireyin zihinsel işlevler açısından uygulanan zekâ testinin puanına göre -2 standart sapma altında olma durumudur. İkinci ölçüt, bireyin uyumsal beceriler alanında (kavramsal, uyumsal ve sosyal beceriler) yer alan iki ya da daha fazla beceri alanında sınırlılıklar göstermesidir. Bu ölçüt bireyin toplum içinde uyum göstermesi durumunda zekâ katsayısı temelinde tanı konulmasını engellemektedir. Üçüncü ölçüt ise söz konusu sınırlılıkların 18 yaşından önce çıkmış olmasıdır. Bu ölçüt ile 18 yaşından sonra kaza, travma ya da hastalıklar nedeniyle zihinsel işlevleri zarar gören bireyler zihinsel yetersizlik tanısı alamamaktadır.

Zekâ Bölümü Katsayılarına Göre Zihinsel Yetersizliğin Sınıflandırılması;

Hafif düzey zihinsel yetersizlik 50-55’ten yaklaşık 70’e
Orta düzey zihinsel yetersizlik 35-40’tan 50-55’e
Ağır düzey zihinsel yetersizlik 20-25’ten 35-40’a
Çok ağır düzey zihinsel yetersizlik 20-25’ten aşağıya

Resmî bakım ve özel bakım merkezlerinde bakım ihtiyacı olan engellilere yatılı ve gündüzlü hizmetler verilmektedir. Aynı zamanda bakım ihtiyacı olan engelli bireylerin ikametgâh adreslerinde evde bakım hizmeti bulunmaktadır. Bu hizmet evde bakıma destek yardımı olarak sosyal yardım niteliğinde Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü görev alanına verilmiştir.