GELİŞİMSEL YETERSİZLİKLERİN BAKIM VE REHABİLİTASYONU - Deneme Sınavı - 17

Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), Türkiye’de 0-6 yaş bebek ve çocukların psikolojik gelişimlerini nesnel olarak değerlendirmek için geliştirilmiş bir gelişim tarama envanteridir. Envanter annelerden alınan bilgiler doğrultusunda doldurulurken annelerin dışında çocuğun gelişimini yakından izleyen ve çocuğu iyi tanıyan, babalar ya da bakıcılardan elde edilen bilgilerden hareketle de doldurulabilmektedir.

Gelişimsel geriliğin nedenleri doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası nedenler olarak sınıflandırılmaktadır. Gen anormallikleri ve kromozomal bozukluklar doğum öncesi grupta yer alırken; çocuk istismarı ve kafa travmaları ise doğum sonrası grupta yer almaktadır. Sosyo-ekonomik düzeye bağlı olarak oluşabilecek etkenlerin ise hem doğum öncesi hem doğum sonrası süreçte gelişimsel geriliğe yol açabileceği söylenebilir. Doğru yanıt E'dir.

Gelişimsel değerlendirme sürecinde, çocukların gelişimlerinin değerlendirilebilmesi için geçerli ve güvenilir testlere gereksinim duyulmaktadır. Ülkemizde mevcut geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmış testler arasında; Ankara Gelişim Tarama Envanteri, Vineland Uyum Davranış Ölçeği, Denver II Testi ve Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı yer almaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Soruda açıklaması verilen kavram, Erken Destek Programları'dır. Doğru yanıt C'dir.

Gelişimsel gerilik; standardize edilmiş referans testlere göre ya da bireyin yaşıtlarına göre gelişiminin ortalamanın altında olma durumu olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda bireyin gelişimi akranları ile kıyaslanır ancak gelişimin akranlarından farklı olması gelişimsel geriliği tanılamak için yeterli değildir. Bireyin gelişimi akranlarını baz alınarak yapılan değerlendirmelerde ortalamanın üzerinde değil altında olmalıdır.

Bireyin gelişimsel süreci ve gelişim yaşı ya da hangi gelişim basamağında olduğu akranları ile karşılaştırılarak değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmelerin gelişim testleri kullanılarak, birey için uygun koşullarda ve bireyin sağlık probleminin olmadığı bir zamanda yapılması gerekmektedir. Bireyin gelişimi ve sağlığı ile ilgili değerlendirmeler farklı uzmanlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle bireyin değerlendirilmesinin bir ekip tarafından yapılması en uygun yaklaşımdır. Gelişimsel yönden risk altında olan çocuklar özellikle erken dönemde sık olarak izlenmelidir.

Hemofili ve epilepsi sağlıkla ilgili fiziksel yetersizlikler; serebral palsi ve multiple skleroz ise sinir sistemi ile ilgili yetersizlikler kapsamında değerlendirilmektedir. Müsküler distrofi ise kas-iskelet sistemi ile ilgili yetersizliklerden biridir. Doğru yanıt A'dır.

Hemofili ciddi bir genetik kan hastalığıdır. Hemofili, kanın pıhtılaşması için gerekli faktörlerin eksikliği ya da yetersizliği sonucu meydana gelen kronik bir hastalıktır. Tüm dünyadaki kayıtlı hasta sayısının 120.000, yurdumuzdaki 2500 civarında olmasına karşın tedavi maliyetinin çok yüksek olması nedeniyle önemli bir toplumsal sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Hemofili bakımının ideal düzeyde sağlanması için hematoloji, ortopedi, fizik tedavi ve nükleer tıp uzmanlarının birlikte çalışmaları gerekir. Doğru yanıt D'dir.

Gelişimsel gerilik, erken çocuklukta okul öncesi dönemlerde kendini gösterirken gelişimsel yetersizlik, doğum sonrasında hemen tanılanabilmektedir. Gelişimsel gerilik erken dönem gelişimsel destekler ile azaltılıp ortadan kaldırılabilir iken gelişimsel yetersizlikler yaşam boyu etkisini göstermektedir. Bu kapsamda, Can'ın renkleri geç öğrenmesinin nedeni gelişimsel gerilik ile açıklanabilir. Doğru yanıt E'dir.

Tanılayıcı testler (diagnostic), çocuğun gelişimsel ve akademik alanlardaki güçlü ya da yetersiz yönlerini saptamak ve müdahale planları hazırlamak amacıyla geliştirilmiş kapsamlı değerlendirmeleri içeren araçlardır. Bu testleri uygulamak ve yorumlamak özel bir eğitim gerektirmektedir. Bu nedenle, testlerin uygulaması genellikle bu araçların kullanımı ile ilgili eğitim almış kişiler tarafından yapılmaktadır. Peabody Resim Kelime Testi, Gessell, Bayley Testi gibi araçlar erken çocukluk döneminde kullanılan tanılayıcı testlerdendir. Doğru yanıt B'dir.

Gelişimsel gerilikler sağlık kuruluna başvuran çocuk ve ergenlerde psikiyatrik hastalıklar içerisinde en çok başvurma nedenleri arasındadır. Çocuklar sıklıkla öğretmenleri tarafından ders başarısındaki düşüklük nedeniyle özel eğitim alabilmesi için yönlendirilirler. Zekâ düzeyini belirlemek amacıyla kullanılan zekâ testleri 6 yaşından sonra uygulanabilmektedir. Düzenlenen son yönetmelikle zekâ testi uygulanamayacak 6 yaşından küçük çocuklar- daki zihinsel yetersizlik “bilişsel gelişimde gecikme” olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. 

Bunlarla birlikte gelişimsel değerlendirme sürecinde, çocukların gelişimlerinin değerlendirilebilmesi için geçerli ve güvenilir testler kullanılmalıdır.

Ebeveynler, erken çocukluk döneminde gelişimsel gerililiği olan çocuklarını erken destek programına dahil etmelidirler.  Bu programın içinde fizik tedavi ve rehabilitasyon, dil ve konuşma terapisi, ebeveyn-bebek etkileşim terapisi, sosyal destek hizmetleri gibi çok farklı alanda hizmetler yer alabilmektedir. Erken destek programı denildiğinde birbiri ile bağlantısı olan bu hizmetlerin tümü anlaşılmaktadır. Bu nedenle ailelerin bu süreç içerisinde gerekli desteği sadece gelişimsel geriliği olan çocukları için değil kendileri içinde almaları gerekmektedir.

Bunun yanı sıra, gelişimsel geriliğin engellenmesi ya da rehabilitasyonu için en etkili uygulamalardan biri de gelişimsel geriliği olan bireyin tüm yaşam alanı gelişimini destekleyen bir ortama dönüştürülmesidir. Uzman desteği alarak bireyin gelişimine uygun oyuncak ve materyal seçilmelidir. Aile, bir aile eğitim sürecine başlamalıdır. Uzman rehberliğinin oldukça önemli olduğu bu süreçte uzmanlar tarafından önerilen tüm çalışmalar gerekli
özen gösterilerek aile tarafından uygulanmalıdır. Ailelerin genel düşüncesinin aksine, çocukların oyun oynaması onları dünyayı tanıma ve dünyayı öğrenmelerinde en etkili yollardan birisidir. Bu sebeple ailelerin oyun becerilerinin geliştirilmesi de amaçlanmaktadır.

Son yapılan araştırmalar, OSB’deki temel problemin zihinsel gelişim alanında olduğunu belirtmekte ve bu konudaki tartışmalar zihinsel yetersizliğin birinci olarak dil ve iletişim problemlerine yol açtığı, ikinci olarak da davranışsal ve duyusal güçlüklere neden olduğu yönünde yoğunlaşmaktadır. Ancak bu ifade OSB olan çocukların zihinsel yetersizliği olduğu anlamına gelmediği gibi bu çocukların üstün yetenekli olduğu anlamına da gelmemelidir. Diğer bir deyişle, OSB olan çocuklar sahip oldukları yetersizlik nedeniyle bilişsel gelişim alanında etkin bir gelişme gösterememektedir.

Rett sendromu, normal gelişim basamaklarını takiben erken nörolojik gerileme belirtileri ile tanınan ve kızlarda görülen nöro-gelişimsel bir yetersizliktir. Bilişsel, sözel, ince ve kaba motor yetiler ile iletişimin kaybı, nöbetlerin eşlik ettiği genetik bir hastalıktır.

Gelişimsel gerilik ile gelişimsel yetersizlik arasındaki temel farklılıklar şu şekilde sıralanabilir. İlk olarak, gelişimsel gerilik, erken çocuklukta okul öncesi dönemlerde kendini gösterirken gelişimsel yetersizlik, doğum sonrasında hemen tanılanabilmektedir. Gelişimsel gerilik erken dönem gelişimsel destekler ile azaltılıp ortadan kaldırılabilir iken gelişimsel yetersizlikler yaşam boyu etkisini göstermektedir. Gelişimsel gerilik yaşayan çocuklar gelişimsel bir gecikmeyi belirten bir raporlandırma süreci yaşamaktadırlar. Gelişimsel yetersizliği olan çocuklar ise yetersizliği bildiren bir Özel Eğitim Raporu sürecine girmektedir. Gelişimsel geriliği olan çocuklara normal gelişim gösteren akranları ile birlikte eğitim ortamı sunulurken, gelişimsel yetersizliği olan çocuklara özel eğitim kurumlarında yetersizliğin türüne uygun eğitim olanakları sunulmaktadır.

Eğitsel değerlendirme ve tanılama sürecinde, çocuğun tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ve akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri ile eğitim ihtiyaçları belirlenir. Ayrıca, çocuğun hangi ortamda eğitim görmesinin uygun olacağına ilişkin öneride bulunulur. Çocuğun eğitsel değerlendirme ve tanılaması RAM’da oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından yapılır.

Tıbbi/psikolojik sınıflandırmaya göre zihinsel yetersizliği olan bireyler arasında;  50-55’ten yaklaşık 70’e kadar zeka bölümü puanına sahip olanlar hafif düzey zihinsel yetersizlik, 35-40’tan 50-55’e kadar orta düzey zihinsel yetersizlik, 20-25’ten 35-40’a ağır düzey zihinsel yetersizlik ve 20-25’ten aşağıya çok ağır düzey zihinsel yetersizlik olarak sınıflandırılmaktadır. Zeka bölümü puanı 45 olan bir birey orta düzey zihinsel yetersizlik grubunda yer alacaktır. Doğru yanıt C'dir.

Gelişimsel yetersizliği olan bireylere yönelik olarak T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğünce belirlenen koşullarda bakım hizmetleri yürütülmektedir. Resmî bakım ve özel bakım merkezlerinde bakım ihtiyacı olan engellilere yatılı ve gündüzlü hizmetler verilmektedir. Aynı zamanda bakım ihtiyacı olan engelli bireylerin ikametgâh adreslerinde evde bakım hizmeti bulunmaktadır. Bu hizmet evde bakıma destek yardımı olarak sosyal yardım niteliğinde Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü görev alanına verilmiştir. Özel bakım merkezinden yararlanabilmek için tam teşekküllü hastanelerden sağlık kurulu raporuna ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda, Sağlık Bakanlığının da bu süreç içerisinde yer aldığı söylenebilir. Doğru yanıt E'dir.

Kistik fibrozis, genetik temelli bir hastalıktır ve kistik fibrozise neden olan gen 7. kromozamdadır. En sık ve ağır belirtileri solunum yetersizlikleri, anormal mukus salgısı ve pankreatik yetmezlik nedeni ile yağ ve protein emilim güçlükleridir. Bu
olay yağlı gaita çıkışına, vitamin eksikliğine, kilo alamama ve büyüme geriliğine neden olmaktadır. Eğitimlerinde fiziksel etkinliklerin sınırlanması ve tedavide geçen zamanın yerine konması esastır. Doğru yanıt B'dir.