GELİŞİMSEL TANI VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

Ayrıca uyku düzeni olmayan çocukları olan anne babaların da uyku düzeni bozulacağından dolayı aile içi stres düzeyi de artmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Ailelerin özürlü bir çocuğa sahip olmaları nedeniyle yaşadıkları stresle baş etme ve duruma uyum çabalarında en önemli etmenlerden birisi, ailenin yakın çevresindeki akraba, komşu, arkadaş, uzman ve toplumdaki diğer kurumlardan aldıkları sosyal desteği içermektedir. Doğru cevap D'dir.

Aile hakkında en iyi bilgi alma yeri kendi yaşam alanı olan ev ortamının olduğu söylenebilir. Bu nedenle çocuğun yaşam alanını görmek, aile ve çocuk hakkında bilgi edinmek açısından ev ziyaretleri önem taşımakta ve çocuğu tanıma çalışmaları içinde önemli bir yer tutmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Bireysel Görüşmede İlkeler ve Etik Kurallar
• Yargılayıcı ifadelerden kaçınma
• Görüşme için uygun bir ortam sağlama ve görüşmelerin kesintiye uğramamasını
sağlama
• Olumlu ve güvene dayalı bir atmosfer sağlama
• Görüşmenin amacını açıklama. Doğru cevap C'dir.

Aile ile yapılan görüşmelerde sergilenebilecek olumlu iletişim becerileri şu şekildedir:
İçtenlik
Koşulsuz Olumlu İlgi ve Kabul
Empatik Anlayış
Etkin Dinleme. Doğru cevap E'dir.

Aile ve uzman her zaman aynı fikirde olmayabilirler. Önemli olan ailenin kültürel, ekonomik, toplumsal gerçeklerini dikkate alarak iş birliğini sağlamaktır. Doğru cevap B'dir.

İyileşme sürecinde çocuğun aldığı tıbbi bakım yanında ailenin çocuğa yaklaşımı da önem taşımaktadır. Bu süreçte çocuğun hastalık durumuna odaklanmaktan daha çok gereksinimlerinin desteklenmesi önem taşımaktadır (Er, 2006). Bu doğrultuda çocuk sağlığı ile ilgili olarak ailelerin bilgi ve yaklaşımlarının belirlenmesi gerekmektedir. Belirlenebilecek özellikler: Rutin doktor kontrolleri, evin ısısı, aydınlık olması, hijyen, evde sigara içilme durumu, ailenin aşılar ve çocuk hastalıkları ile ilgili bilgi düzeyleri ve tutumları, ailenin sağlık güvencesi vb.

Baumrind’e (1989) göre çocuk yetiştirme tarzları yetkeci, yetkeli, serbest anne baba tutumları olarak sınıflandırılabilir. Yetkeci çocuk yetiştirme tarzına sahip ailelerin yapısına bakıldığında otoriter, sıkı ebeveyn kontrolünün olduğu, çocuğun kararlara katılmadığı, aile içinde çok az sıcaklığın olduğu bir yapı görülmektedir.

Çocuğu tanıma ve değerlendirme çalışmaları kapsamında aileden bilgi alma yolları farklı kaynaklardan elde edilen verileri içermektedir. Bu veriler anne ve baba ile yapılan görüşme, anket, ev ziyaretleri gibi çalışmalardan ya da aile ve çocuğun doğal ortamlarında yapılan doğrudan gözlemlerden elde edilebilir.

Ev ziyaretlerinde dikkat edilmesi gereken temel ilkeler şunlardır:

• Ziyaretin planlı ve amaca yönelik olması

• Mümkün olduğunca tüm aile bireylerinin katılımının sağlanması

• Ailenin ziyaret hakkında bilgilendirilmesi

Ev Ziyaretlerinde Gözlenebilecek Özellikler:

Aile ile yapılan bireysel görüşmelerde uzmanın öncelikle sıcak, açık, güvenli ve pozitif bir atmosfer yaratması önemlidir. Bu atmosfer için benimsenmesi gereken koşullar olumlu insan ilişkilerini oluşturan tutumlardır. Bunlar içtenlik, koşulsuz olumlu ilgi, kabul ve empatik anlayıştır. Ebeveynin kültürel özellikleri ve yaşam tarzına saygı gösterme, düşünce, inanç, görünüş vb. özelliklerinden dolayı yargılamama aile ile iş birliğinin sağlanmasında temel değerlerdendir.

Anket, insanların yaşam koşullarını, davranışlarını, inançlarını veya tutumlarını betimlemeye yönelik sorulardan oluşan bir araştırma materyali olarak tanımlanmaktadır (Büyüköztürk, 2005).

Erken eğitim sürecine dayalı aile merkezli felsefenin altındaki temel varsayımlar aşağıdaki biçimde özetlenebilir (Baird ve Peterson, 1997): • Çocuğu en iyi tanıyan kişiler çocuğun aile bireyleridir. • Aile, kendisi ve çocuğun geleceğiyle ilgili kararlar alabilen bir yapıdır. • Aile hem çocuğun hayatında hem de uzmanlarla ilişkide sürekli olarak yer almaktadır. • Amaçların belirlenmesinde ailenin öncelikleri esastır. • Aile ve uzman arasında iş birliğine dönük bir güven ilişkisi gereklidir. • Ailenin kültürel kimliğine, inançlarına, değerlerine ve başa çıkma tarzlarındaki farklılıklara saygı esastır.

Bağlanma kuramı Bowlby tarafından geliştirilen ve çocukların yetişkinlerle ilişkilerini açıklayan önemli yaklaşımlardan biridir. Kurama göre bireylerde yakınlık arama ve yakın ilişkiler kurma yönünde evrensel bir eğilim bulunmaktadır ve bu eğilim bebeklikten itibaren başlamaktadır. Yeni doğan bebeklerin yalnızca onlara bakmaya ve korumaya istekli bir yetişkinin varlığında yaşamlarını sürdürebilecekleri gerçeği nedeniyle bebekler bakım veren kişi ile etkileşimi sağlamaya yardımcı davranışlar (emme, izleme, gülümseme, ağlama, dokunma) ile donanımlı olarak dünyaya gelirler. Bebeğin doğuştan getirdiği bu özellikleri, bakım veren ile düzenli ve tutarlı bir etkileşim kurması sonucu gelişmektedir. Bowlby, bebeğin annesine duyduğu, biyolojik kökenli, sosyal ilişkilerin başlangıcını oluşturan, çeşitli davranışlarla kendini gösteren ve gelecek ilişkiler için şablon niteliği taşıyan bir ilişki tanımlamıştır. Bebeğin annesi ile erken dönemde yaşadığı deneyimleri içselleştirerek oluşturduğu modeller sonraki ilişkileri için temel oluşturmaktadır. Bu ilk temel ilişkide ortaya çıkan yetersizlikler ya da meydana gelen aksamalar bağlanmayı olumsuz yönde etkilemektedir. Bebeklik döneminde geliştirilen güvenli ya da güvensiz bağlanma stilleri ileri çocukluk ve yetişkinlik döneminde değişime dirençlidirler.

Aile sistemleri kuramı ailenin her bir üyesinin diğer üyelerden etkilendiğini ve diğer üyelerini etkilediğini açıklayarak ailenin özelliklerini ve çocuk üzerindeki etkilerini tanımlamaktadır.

Sameroff ’un çoklu risk modeline göre çocuğun hayatında bulunan risk faktörleri çocuğun gelişimini olumsuz etkilemektedir

Sameroff ’un çoklu risk modeline göre çocuğun hayatında bulunan risk faktörleri çocuğun gelişimini olumsuz etkilemektedir. Bu risk faktörleri ailede yoksulluk, madde kullanımı, aile içi şiddet, olumsuz disiplin, düzenli bakım ve sevgi veren bir yetişkinin eksikliği, fiziksel ya da psikiyatrik hastalıklar, ihmal ve istismar olarak sıralanabilir. Yaşamında en az sekiz ya da dokuz risk faktörü var olan çocuklar diğer çocuklara göre gelişimsel olarak önemli ölçüde geride kalabilmektedir. Yaşamında çoklu risk faktörü bulunan ve bulunmayan çocuklar arasında zekâ puanlarında da farklılıklar belirlenmektedir (Sameroff ve Fiese, 1992). Çalışmalar risk faktörlerinin birikimli etkilerinin olduğunu ve risk faktörlerinin sayısı arttıkça olumsuz etkilerinin arttığını göstermektedir.

İnsan gelişiminin ekolojik modelinde Bronfenbrenner (1986) çocuğun merkezde olduğu ve çevresinde çocuğu farklı derecelerde etkileyen katmanların bulunduğu bir sistem tanımlamıştır. Çocuğun değişen gelişimsel durumu ve ihtiyaçları ile bağlantılı olarak çevresinde yer alan kişiler ve ilişkilerinde değişiklikler olmaktadır. Ekolojik yaklaşım çocuklara geniş bir perspektiften yaklaşarak çocuğu tanımak için tüm yaşam alanının incelenmesinin önemi üzerinde durmaktadır (Bronfenbrenner, 1986).

Bu modelde çocuğun günlük yaşamında karşılıklı iletişimde bulunduğu, ilişki kurduğu kişileri kapsayan ve çocuğu en fazla etkileyen katman Mikrosistem olarak adlandırılmakta ve çocuğun aile ve okul çevresinden oluşmaktadır. Aile mikrosistemi içinde anne-baba, kardeşler ve yakın akrabalar (büyükanne vb.) ile okul mikrosistemi içinde öğretmenler ve akranlar yer almaktadır. İlk katman içinde yer alan aile ortamı çocuğun gelişiminde önemli yer tutmaktadır. Mezosistem olarak adlandırılan ikinci katman, çocuğun ilişki içerisinde bulunduğu iki veya daha fazla mikrosistem ögesinin arasındaki etkileşimi içermektedir. Aile ve arkadaş grupları, aile ve okul yönetimi, aile ve öğretmenler, öğretmenler ve okul yönetimi arasındaki etkileşimler bu katmanda yer alarak çocuğun davranışlarını etkilemektedir. Bronfenbrenner tarafından tanımlanan diğer katmanlar ise çocuğa etkisi dolaylı olan egzosistem, makrosistem ve kronosistemdir.