GELİŞİMSEL TANI VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

Çeşitli uyarımlar sonucunda bireyde kalan izlenimler “Yaşantı” olarak adlandırılmak­tadır.

Bağlanma kuramı Bowlby tarafından geliştirilen ve çocukların yetişkinlerle ilişkilerini açıklayan önemli yaklaşımlardan biridir. Kurama göre bireylerde yakınlık arama ve yakın ilişkiler kurma yönünde evrensel bir eğilim bulunmaktadır ve bu eğilim bebeklikten iti­baren başlamaktadır

Glasser(2005)İnsanın bu “temel ihtiyaçlar ”ını fiz­yolojik kökenli ihtiyaçlar ve psikolojik ihtiyaçlar olmak üzere iki bölüme ayırmıştır. Bu ihtiyaçların karşılanmasında bir öncelik sırası bulunmaktadır (Maslow, 2004). Özellikle yaşamın ilk yıllarında davranışların belirleyicileri olarak ifade edilebilecek fizyolojik kö­kenli temel ihtiyaçlar beslenme, uyku, dinlenme, güvenlik gibi hayatta kalma ihtiyacını tanımlamakta ve ilk sıralarda yer almaktadır.

Çocuk sağlığı ile ilgili olarak ailelerin bilgi ve yaklaşımlarının belirlenmesi gerekmektedir.

Belirlenebilecek özellikler: Rutin doktor kontrolleri, evin ısısı, aydınlık olması, hijyen, evde sigara içilme durumu, ailenin aşılar ve çocuk hastalıkları ile ilgili bilgi düzeyleri ve tutumları, ailenin sağlık güvencesi vb.

Yetkeli çocuk yetiştirme tarzına sahip ailelerde demokratik bir yapı bulunmaktadır. Bu ailelerde anne babanın içten ve destekleyici ancak baskıcı olmayan bir otoritesi vardır. Aile atmosferinde sıcaklık ve sevgiye dayalı olumlu bir ilişki yaşanmaktadır. Aile içinde roller ve kurallar belirlidir ancak katı değildir. Esnek bir yapıya sahip olduğu için ailede rol ve kurallar duruma göre değiştirilebilmektedir. Çocuğun yaş ve gelişim özelliklerine göre kararlara katılması sağlanabilir, özerklik verilebilir.

Sosyal Destek

Bireyin diğer kişilerin ona uygun yardımı sağlayacağına yönelik algısı sosyal destek olarak tanımlanabilir.

Ebeveynlik ve çocuk ile ilgili çalışmalar daha çok anne çocuk arasındaki ilişkiye odak­lanmaktadır.

Ev ziyaretlerinde dikkat edilmesi gereken temel ilkeler şunlardır:

Ziyaretin planlı ve amaca yönelik olması

Mümkün olduğunca tüm aile bireylerinin katılımının sağlanması

Ailenin ziyaret hakkında bilgilendirilmesi

Ev ziyaretlerinin süresinin 30-60 dakika arasında tutulması yeterli olmaktadır. Bu sürenin 5-10 dakikası ailenin sürece alışması ve rahatlaması için selamlaşma, basit ik­ramların kabul edilmesi, süreç hakkında bilgi vermeye ayrılmalıdır. Ev ziyaretinin olumlu duygularla tamamlanmasına dikkat edilmelidir

Erken eğitim sürecine dayalı aile merkezli felsefenin altındaki temel varsayımlar aşağı­daki biçimde özetlenebilir (Baird ve Peterson, 1997):

Çocuğu en iyi tanıyan kişiler çocuğun aile bireyleridir.

Etkileşimsel ebeveynlik kuramlarına göre ebeveyn ve çocuk arasında etkileşimsel bir süreç bulunmaktadır. Bu bakış açısına göre ebeveynler çocukların gelişimlerini etkilerken çocuklarından da etkilenmektedirler. Böylece çocuğun büyüme süreci boyunca değişen ebeveynler ve çocuklarla birlikte etkileşimin niteliği de değişmektedir.

Maslow ve Rogers’ın temellerini attığı insancıl yaklaşıma göre çocuk kendini gerçekleştirme doğrultusunda doğuştan gelen bir güce sahiptir. Bu gücün ortaya çıkması çevresel etkenlerle belirlenmektedir. Buna göre bireyin özelliklerini hem biyolojik yapısı hem de çevre birlikte belirlemektedir. Bu görüş, uygun ortamını bulduğu zaman bir meşe palamudunun meşe ağacı olmak üzere doğal yoldan ilerleyerek olumlu yönde “otomatik olarak” büyümesine benzetilmektedir.

Ev ziyaretlerinden sonuç alınabilmesi, beklenen yararın elde edilebilmesi için ziyaretin planlı yapılması ve amaca uygun bir şekilde gerçekleştirilmesi, aileye ziyaretin süresi ve içeriği konusunda önceden bilgi verilmesi önemlidir. Aksi takdirde aile kendi evlerine yapılan ziyareti farklı yorumlayıp huzursuz olabilir ve kendilerini açmak, ilişki kurmak konusunda rahat olamayabilir (Morrison, 2003).
Ev ziyaretlerinde dikkat edilmesi gereken temel ilkeler şunlardır:
• Ziyaretin planlı ve amaca yönelik olması
• Mümkün olduğunca tüm aile bireylerinin katılımının sağlanması
• Ailenin ziyaret hakkında bilgilendirilmesi
Ev ziyaretlerinin süresinin 30-60 dakika arasında tutulması yeterli olmaktadır. Bu
sürenin 5–10 dakikası ailenin sürece alışması ve rahatlaması için selamlaşma, basit ikramların kabul edilmesi, süreç hakkında bilgi vermeye ayrılmalıdır. Ev ziyaretinin olumlu duygularla tamamlanmasına dikkat edilmelidir

Ev Ziyaretlerinde Gözlenebilecek Özellikler
• Çocuğun yaşadığı ev ortamı ve çocuğa uygunluğu (çocuğun kendisine ait odasının, yatağının olup olmaması gibi)
• Çocuğun kendisine ait eşyalar (kıyafet vb.)
• Oyuncaklar, kitaplar ve yaş, gelişim özelliklerine uygunluğu
• Beslenme, sağlık, temizlik ve hijyen gibi koşullar
• Evdeki genel sosyal-duygusal ortam
• Anne-babanın çocuğa karşı davranışları
• Çocuğun anne-babaya karşı davranışları
• Kardeşler arası ilişkiler
• Evde büyükbaba-büyükanne/diğer yetişkinlerin varlığı ve çocukla iletişimi
• Çocuğun büyükbaba-büyükanne/diğer yetişkinlere karşı tutumu
• Çocukla evde yaşanan problem durumları ve çözüm yolları
• Evdeki kurallar
• Çocuğun evdeki sorumlulukları
• Çocuğun evde yapmaktan hoşlandığı etkinlikler
• Anne-babanın çocukla vakit geçirirken yaptığı etkinlikler

Bireysel Görüşmede İlkeler ve Etik Kurallar
• Yargılayıcı ifadelerden kaçınma
• Görüşme için uygun bir ortam sağlama ve görüşmelerin kesintiye uğramamasını
sağlama
• Olumlu ve güvene dayalı bir atmosfer sağlama
• Görüşmenin amacını açıklama

Aile ile yapılan görüşmelerde sergilenebilecek olumlu iletişim becerileri şu şekildedir:
İçtenlik: İçten ve samimi bir yaklaşım sergileme anlamına gelmektedir. Görüşme yapan uzmanın kusursuz olması beklenmemektedir 
Koşulsuz Olumlu İlgi ve Kabul: Karşısındaki bireyi önemseme ve herhangi bir koşula bağlı olmadan kabul etmektir. Ailenin olumsuz, üzücü, yorucu, acı dolu, korkulu, savunucu, normalden farklı yaşantı ve ifadelerinin yargılanmaması anlamındadır. 
Empatik Anlayış: Diğerinin duygularını, duygularının yoğunluğunu ve anlamını algılama yeteneği olan empatide mesajı veren kişinin söylediklerini ve duygularını anlamak ve geri iletmek olmak üzere iki yön bulunmaktadır. Diğer kişiyi anlamak temel anlayış olduğu hâlde empati kurarken nesnelliğini yitirmemek, karşıdakinin korku, kaygı, incinme,
öfke gibi duyguları ile bunalmamak gerekmektedir (Corey, 2005).
Etkin Dinleme: Çocuğu ile ilgili bilgileri paylaşırken aileyi duyarlı bir biçimde dinlemek, duymak ve anlamak çok önemlidir.

Anne Babanın Kendi Yaşantıları
Anne babanın kendi yaşam olayları çocuklarına verdikleri bakımı etkileyebilmektedir. Bebeklik döneminde annenin babadan aldığı duygusal destek ve yardım annenin ruh sağlığını olduğu kadar çocuğun gelişimini de olumlu yönde etkilemektedir (Barrows, 2004; Porter vd., 2003; Warren, 2005). Anne babanın birbiri ile olan ilişkisi, evlilik çatışmasının olup olmaması, çocuğun bakımını paylaşma gibi özellikler çocuğa olan etkilerinden dolayı önem taşımaktadır. Mutsuz anne babalar çocuklarının disiplininde daha öfkeli
olabilmektedirler. Araştırmalar annelerin yüksek evlilik doyumuna sahip olmasının özellikle okul öncesi dönemde çocuğu ile ilişkisini olumlu yönde etkilediğini göstermektedir (Papp, Cummings ve Schermerhorn, 2004; Stocker ve Youngblade, 1999). Boşanma, ölüm, iş gibi nedenlerle çocuğun bakımını bir ebeveynin üstlenmesi, eşinden yeterince destek alamaması, ailede şiddet, suç, madde kullanımı gibi unsurların da bilinmesi ve belirlenmesi durumunda ailenin ve çocuğun desteklenmesi için gerekmektedir. Belirlenebilecek özellikler: Çocuğun bakımına yönelik aile içindeki görev paylaşımı, eşe yönelik beğeni ve eleştiriler, ailede şiddet, suç, madde kullanımı gibi unsurların bulunma
durumu vb.

Ayrıca anne babanın verdiği bakımı etkileyen özelliklerden bazıları olarak çocuğun istenen bir çocuk olup olmaması, çocuğun cinsiyetinin beklentilere uygun olup olmaması, kendi anne babalık becerileri ile ilgili düşünce ve inançlarının bilinmesi de önem taşımaktadır.
Belirlenebilecek özellikler: Anne babaların çocuk gelişimi ve eğitimi ile ilgili tutum ve düşünceleri, anne babaların cinsiyete yönelik yargıları, çocuğun istenen bir çocuk/cinsiyette olup olmaması, anne babalık becerileri ile ilgili inançlar vb.

Görüşme
Görüşme belirli bir amaçla yüz yüze gelen iki veya daha fazla kişinin, sözel ve sözel olmayan davranış ve teknikler kullanarak gerçekleştirdikleri bir etkileşim süreci olarak tanımlanmaktadır. Görüşmenin bireyin özellikleri, görüş ve düşünceleri hakkında bilgi toplamaya, bireyi tanımaya ve yardım sağlamaya yönelik olmak üzere çeşitli işlevleri bulunmaktadır.

Çocukların gelişimsel özelliklerinin, güçlü ve geliştirilmeye ihtiyaç duyulan yönlerinin
belirlenmesi ile çocukların gelişimi tüm alanlarda desteklenebilir, uygun eğitim programları oluşturulabilir, öğretim yöntemleri, teknik ve araçları seçilebilir ve öğrenme ortamları düzenlenebilir. Tanıma çalışmalarının diğer önemli amaçları da çocukların kendilerini tanımalarını sağlama, aileleri bilgilendirme ve güvenilir bir rehberlik hizmeti verme olarak sayılabilir (Can, 2008). Bu amaçlara ulaşılabilmesi için çocukların tüm özelliklerinin tanınması ve çocuğu tanıma ve değerlendirme çalışmalarının çok boyutlu olması gerekmektedir.

Erken dönemde beynin gelişimini etkileyen faktörlerden en sık karşılaşılanlar oksijen, beslenme, hormonlar, duyusal uyarı, etkinlik ve sosyal ilişki olarak sıralanmaktadır (Shonkoff ve Phillips, 2000). Bu faktörler hem biyolojik özellikleri hem de psikolojik özellikleri etkileyen değişkenlerdir.