GELİŞİMSEL TANI VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

Özel eğitim öğretmenleri ise özel eğitim merkezlerinde bireysel eğitim programları ile çocuğun gelişimini destekleyici öğretim yaparken aynı zamanda kaynaştırma programında da sistemin bir parçası olarak görev alırlar. Özel eğitim öğretmenleri MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde belirtildiği üzere aşağıda belirtilen görevleri yapmaktadır. • Öğrencilerin eğitim performanslarını ve gerçekleştirmeleri gereken amaçları dikkate alarak bireyselleştirilmiş eğitim programlarının hazırlanmasına katılır ve uygular. • Ailenin ve yakın çevresinin öğrencinin gelişim sürecinde aktif rol almasını sağlamak için veli ile iş birliği yapar. • Öğrencilerinin bireyselleştirilmiş eğitim programlarının amaçlarının gerçekleşme düzeyini kaydeder. • Öğrencilerin destek eğitim hizmetlerinin sağlanmasında, sınıf ve kurum değiştirmesi gerekenlerin, özellik ve yeterliliklerine uygun yönlendirilmesinde, görüşünü bildirerek rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri kurulu ile iş birliği yapar. Doğru cevap D şıkkıdır.

Çocukların toplumsal ve duygusal gelişimi, bilişsel ve motor gelişime paralel olarak gelişmektedir.Gelişimsel değerlendirme sonuçlarına göre tüm çocukların toplumsal kaynaklarla buluşması bireylerin ve ailelerinin yaşamlarında önemli değişiklikler yaşanmasını sağlamaktadır. Çocukların toplumsal yaşama katılımı ve kaynaklara erişiminde çocuğun bunları bir ihtiyaç olarak görmesi, kendisi için önemini kavraması etkilidir. Hatta özel gereksinimli çocuğun kaynaklara olan ihtiyacın farkında olması gelişimsel olarak performansını arttırma çabasına olumlu etkiler yaratacaktır. Toplumsal gelişimi etkileyen en önemli etmen olarak aile, çocuğun toplumsallaşması sürecinde diğer kurumlar üzerinde de öncü bir etki göstermesi ile ayrı bir öneme sahiptir. Okullarda uygulanan olumlu davranışsal destek planı, hızla değişen ve çeşitlenen problem davranışları önleme ve azaltmada, toplumsal yaşama katılımı kolaylaştırmada yaygın olarak kullanılmaktadır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Özel eğitim sınıfı ise tipik gelişim gösteren çocukların bulunduğu eğitim kurumunda ayrı bir sınıf olarak programını yürütmektedir. Bu çocuklar kendisi gibi özel gereksinimli çocuklarla birlikte eğitim almakta, okul faaliyetlerinde diğer çocuklarla bir araya gelebilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Çocuk gelişimci, üniversitelerin dört yıllık fakültelerinden lisans mezunu olan, 0-18 yaş arasındaki çocukların (normal gelişim, özel gereksinimli, risk grubu, korunmaya muhtaç, hastanede yatan) gelişimini değerlendiren, gelişim alanlarında (çocuğu zihinsel, dil, motor, öz bakım, sosyal ve duygusal gelişim) izlem ve destek programları ile çocukların gelişim takibi ve değerlendirmesini yapan, aileyi programın bir parçası olarak gören ve ailelere danışmanlık yapan profesyonellerdir. Doğru cevap C'dir.

Çocuk gelişimciler gelişimsel değerlendirme sürecinin ilk aşamasında sürece dair bilgi vermektedirler.

Erken müdahale programları, gelişimsel olarak risk altında olan çocuklar, özel gereksinimli çocuklar, davranış problemleri olan çocuklar için planlanabileceği gibi ailelerin ebeveynlik becerilerinin geliştirilmesiyle çocuklarının gelişimini desteklemeleri ya da gebelik süreciyle ilgili bilgi edinme ile ilgili de olabilmektedir. Ebeveynlere yönelik mesleki eğitim erken müdahale programlarının ilgili olabileceği konular arasında yer almamaktadır.

Çocuk gelişimcinin birincil görevi çocuğun sağlığını ve gelişimi desteklemek, onun güvenliği sağlamak, haklarına sahip çıkmak ve korumaktır. Çocuğun ilaçlarının dozunu belirlemek sağlık uzmanlarının, doktorların görevidir. Doğru cevap C'dir.

Doğal öğretim tekniklerinin uygulandığı süreç, çocuk için hedeflenen amaçların model olma, genişletme, uyarlama yoluyla çocuğun günlük yaşantısında yer alan rutinler, geçişler, etkinlikler gibi doğal yaşantılarının içerisine yedirilerek çocuk için anlamlı öğrenme fırsatlarına dönüştürülmesi olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Aile değerlendirme sürecini oluşturan unsurlar Zayıf ve güçlü yönlerin belirlenmesi, gelişim ve eğitim ihtiyaçları, ev ortamı ve doğal çevre hakkında bilgidir. Gelişimsel değerlendirme yapma aile değerlendirme sürecinin değil çocuk gelişimcilerin çocuk değerlendirme sürecinini bir parçasıdır. Doğru cevap B'dir.

Çocukların değerlendirilmeleri uzman kişilerce ve bir ekip tarafından yapılmalıdır. Bu süreçte çocuk kadar ailenin de değerlendirilmesi önemli ve gereklidir. Unutmamak gerekir ki özel gereksinimli bireylerin eğitim ve sağlık olanakları bir ekiple sürdürülürse başarılı olabilmektedir. Tüm dünyada özel gereksinimli çocuklara sağlanan hizmetlerde ekip yaklaşımına önem verilmektedir. Bu süreçte ekip içerisinde yer alan kişilerin gelişimsel değerlendirme sonuçlarının kullanımı konusunda neler yapması gerektiğine ilerleyen kısımlarda yer verilecektir. Ayrıca bu bölümde, gelişimsel tanı ve değerlendirme sonuçlarının kullanımı; çocukların gelişimsel durumları, tedavi, rehabilitasyon ile eğitim olanakları ve yaşama tam katılımları konusuna değinilecektir. Gelişimsel tanı ve değerlendirme öncelikle çocuğun gelişimsel durumu ile ilgili bilgi sahibi olmayı amaçlar. Elde edilen sonuçlar; tanılamada, gelişimsel destek hizmetin planlamasında, çocuğun uygun yöntem ve tekniklerle gelişimsel olarak desteklenmesinde ve sunulan hizmetin çocuk yararına olup olmadığının izlenmesinde kullanılabilir. Ayrıca gelişimsel değerlendirme ve tanılama; eğitimin her tür ve kademesindeki geçişler ile çocukların gelişim performansı ve gereksinimleri dikkate alınarak, gerekli görülen sürelerde tekrarlanmalıdır. Değerlendirme süreci en genel anlamda; tarama, tanılama, planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme aşamalarından geçmektedir. Birbirini takip eden bu aşamalar sistemli bir başlangıç yapmalı, ara değerlendirmeler göz ardı edilmemelidir. Çünkü yapılan ara değerlendirmeler, kişiyi sorunun ya da çözümün kaynağına götürmektedir. Gelişimsel değerlendirme ve tanılamada sonuçların değerlendirilmesi; çocuğun neleri yapıp neleri yapamadığına odaklanmak yerine, çocuğun hangi alanlarda desteklenmesi gerektiği şeklinde yorumlanmalıdır. Bu tür bir yaklaşım çocuğu rahatlatan bir yaklaşım olarak düşünülebilir. Örneğin, bir anne- baba sadece çocuğunun yapamadığı ya da yapabildiği becerilere odaklanır ise destekle yapabildiklerini (istemeden) göz ardı edebilir. Sonuçta destek hizmetin de yavaşlamasına neden olabilir. Bu nedenle çocukların gelişimsel değerlendirmelerinin yapılarak sonuçlarının yorumlanması ve izlem programının yapılması önemlidir.

Değerlendirme süreci en genel anlamda; tarama, tanılama, planlama, uygulama, izle­me ve değerlendirme aşamalarından geçmektedir.

Değerlendirme sonuçlarının yorumlanmasında dikkat edilmesi gereken birtakım kurallar bulunmaktadır. Bunlar aşağıda sıralanmıştır.

Erken müdahale çalışmalarında gözlem raporları standardize testler, gelişimsel tanı ve değerlendirme araçları, akademik başarı testleri, ölçüt bağımlı testler, performans testleri, kullanılmaktadır. Kullanılan tüm bu araçların uygulanması sonucunda uzmanlar ve aileler çocukların genel gelişim performansı ile ilgili bilgi edinebilir ve görüş alışverişinde bulunabilirler.

Sağlığın birçok alanında kullanılmak üzere Dünya Sağlık Örgütü tarafından geliştirilmiş olan ICF, (International Classification of Functioning, Disability and Health) İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırmasıdır. Genel amacı; sağlık ve sağlıkla ilgili durumların tanımlanması için ortak, standart bir dil ve çerçeve oluşturmaktır.

Öğretimi çocukların özelliklerine uygun düzenlemek isteyen öğretmenlerin sınıfındaki özel ihtiyaçları olan çocuklar hakkında diğer alan uzmanlarından ve ailelerden bilgiler edinmeli ve bu bilgileri dikkate alarak öğrenme çevresinde, öğretim sürecinde, yönetiminde ve işleyişinde gerekli uyarlamaları yapmalıdır.

Özel eğitim öğretmenleri ise özel eğitim merkezlerinde bireysel eğitim programları ile çocuğun gelişimini destekleyici öğretim yaparken aynı zamanda kaynaştırma programında da sistemin bir parçası olarak görev alırlar. Özel eğitim öğretmenleri MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde belirtildiği üzere aşağıda belirtilen görevleri yapmaktadır.

Rehberlik ve destek hizmetleri kapsamında,

Okullarda uygulanan olumlu davranışsal destek planı, hızla değişen ve çeşitlenen prob­lem davranışları önleme ve azaltmada, toplumsal yaşama katılımı kolaylaştırmada yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu plan; etkinlik, yer, zaman ve bireyin sık sık karşılaştığı sosyal ortamların hepsine davranışsal destek sağlamayı amaçlamaktadır (Dunlap ve Carr, 2007). Özellikle çoklu yetersizliklere sahip bireylerde uygulanacak bu program, problem dav­ranışların sağaltımı konusunda ve toplumsal yaşama katılımı destekleyen çalışmalardan olması nedeniyle önem arz etmektedir. Diğer bir model olan uygulamalı davranış anali­zi ise davranış analizi ilke ve süreçlerini kullanarak bireylere sosyal açıdan önemli olan davranışları kazandırmaya odaklı bir disiplindir. Uygulamalı davranış analizi ilkeleri özel eğitim, genel eğitim ve psikoloji, ekonomi gibi farklı disiplinlerde de kullanılmaktadır.

Çocuk Gelişimcilerin Gelişimsel Değerlendirme Sırası ve Sonrasında Yürüttüğü Çalışmalar;

Sürece Dair Bilgi Verme →  Öykü Alma →  Gelişimsel Değerlendirme Yapma →  Gelişim Destek Programı ve Öneriler Sunma →  Periyodik Gelişim Takibi Yapma →  Yönlendirme → İzleme Çalışmaları