GELİŞİMSEL TANI VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

Sağlık Bakanlığı tarafından “Yenidoğan Tarama Programını” amacı tüm yenidoğanların Konjenital Hipotiroidi, Fenilketonüri ve Biyotinidaz Eksikliği yönünden taranmasıdır. Bu sebeple doğru yanıt E seçeneği I,II ve III'tür.

Aileler tanılama, değerlendirme ve gelişimsel destek programlarında önemli rollere sahiptir. Aileler normal gitmeyen durumları daha erken fark edebilirler. Uzmanların çocukta gözlemleyemedikleri bazı konularda ailelerden bilgi alınmaktadır. Uzmanlar tarafından yapılan destek uygulama çalışmalarının evde desteklenmesi ve çocuğun sık tekrar ile öğrenmesi sürecinde ailenin katılımı söz konusudur. Ailelerin ve uzmanların özel gereksinimli çocuğun gelişimi için yapmış oldukları her öğretimin sonunda değerlendirme yapmaları gerekmektedir. Ancak D seçeneğinde bulunan ifade yanlıştır. Uzmanların yapılan değerlendirme sonuçlarına göre beklentileri daha profesyonel bir yaklaşım içinde olmalarından dolayı ailelerden daha gerçekçi olabilmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Ölçüt bağımlı değerlendirme, bireyin belirli bir becerideki performansını çeşitli standartlar ve/veya beceri grupları ile karşılaştırmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

İnformal değerlendirme yöntemleri olarak çeşitli yöntemlerden bahsetmek mümkündür. Örneğin; gözlem, müfredata dayalı değerlendirme araçları, iş analiz formları ve ölçüt bağımlı testler, gibi. Normatif testler ise, formal değerlendirme araçlarındandır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Özel gereksinimli çocukların tanılanması ve değerlendirilmesinde; Değerlendirme sonuçları kapsamlı olarak ele alınmalıdır. Aile ve öğretmen, değerlendirme sürecinin önemli bir parçası olarak görülmelidir. Kullanılacak değerlendirme aracı, alan uzmanları tarafından seçilmelidir. Ancak C seçeneğinde yer alan ifade yanlıştır. Uygulanan yöntem ve program çocuğa özgü yaklaşımı içermelidir.

Bilim Sanat Merkezleri: Okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim çağındaki üstün yetenekli çocuk/öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlamak üzere açılmış Millî Eğitim Bakanlığına bağlı merkezlerdir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Ortalama olarak tabir edilen IQ puan aralığı 85 ile 115 aralığıdır. Tüm insanların 3’te 2’si ortalama olarak tabir edilen ve 85 ile 115 IQ puanı arasında kalan bölgede yer almaktadırlar. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Dilin söz dizimi (sentaks) bileşeni ise anlamlı ifadeler oluşturmak üzere sözcüklerin bir araya gelişlerine ilişkin kuralları ve sözcüklerin cümle içinde birbirleri ile ilişkilerini içermektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Özgül dil bozukluğu, zihinsel beceriler ile uyumlu olmayacak şekilde, okuma, yazma ve hecelemeyi öğrenmede ve sözel dil sistemlerinde yaşanan güçlükler ile karakterizedir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Ülkemizde Özgül Öğrenme Güçlüğü Bataryası (ÖÖG-B) tanılama sürecinde kullanılan araçlar arasındadır. Bataryanın alt testleri; Matematik Testi, Okuma Testi, İşittiğini Yazma Testi, Gördüğünü Yazma Testi, Saat Çizimi Testi, Head Sağ-Sol Ayırt Etme Testi, Harris Lateralleşme Testi, Öncelik-Sonralık İlişkilerinin Sorgulanması Testi, Sıralama Testi ve Gessell Gelişim Figürleri Testidir. Peabody Resim Kelime Testi ise işitsel ve dil becerileri değerlendirme ölçekleri arasında yer alan ayrı bir testtir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Erken tanı, bir hastalığın ya da gelişimsel problemin belirti ve bulguları ortaya çıkmadan önce tanınmasını sağlamaktadır. Özel eğitim terimler sözlüğüne bakıldığında da tanılama; belirti, semptom ve pek çok tanılama işleminin sonucuna göre tıbbi bir durum veya hastalığa isim verme olarak ifade edilmektedir (Sucuoğlu ve ark. 2010).

Özel gereksinimli çocukların aileleri engellilik konusu ile yüzleşmeleri sonucu çeşitli duygusal
sorunlar yaşamaya başlamaktadırlar. Bunlar:
• Engelli çocuğun ailede yarattığı stres,
• Engellilik ile birlikte fiziksel, maddi ve psikolojik sorunlar,
• Engelliliğin evdeki diğer çocuklar üzerinde yarattığı sorunlarla baş etme,
• Ailelerin kendilerine destek olacak uzmanlarla karşılaşamaması,
• Aile üyelerinin yakın çevresinin gösterdiği tepkilerin yarattığı stres,
• Toplumun engellilik konusuna bakışı, olabilmektedir.

Özel gereksinimli çocukların eğitimine ailelerin katılımının önemi düşünüldüğünde ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde 1975 yılında yürürlüğe giren P.L. 94-142 “Herkes için Eğitim” yasası ile vurgulanmıştır.

Uzman-aile görüşmelerinde “öykü alma” özel gereksinimli çocukların erken müdahale çalışmalarında
önemli bir adımdır. Öykü alımı; doğum öncesi süreç (annenin gebelik yaşı, genel sağlık durumu, gebelikte hastalık-enfeksiyon gibi sorunlar, intrauterin büyümenin gebelik haftası ile uygunluğu gibi), doğum (doğum, doğum şekli, doğumda bebeğin izlemi gibi) ve doğum sonrası süreci (bebeğin geçirdiği hastalıklar, anne sütü alma, gibi) kapsamaktadır.

Aileler tanılama, değerlendirme ve gelişimsel destek programlarında önemli rollere sahiptir. Ailenin bu rollerini ya da katılım gösterebileceği etkinlikleri beş başlık altında incelemek mümkündür. Wallace ve McLoughlin (1988), anne babaların belirleme- değerlendirme-program hazırlama- öğretme ve değerlendirme süresinde katılımcı olduklarını
belirtmektedirler (Akt. McLoughlin, Lewis, 2005).

İş birliğinde eşitlik: Özel gereksinimli çocukların tanılanması ve değerlendirilmesinde farklı alan uzmanlarının rolleri bulunmaktadır. Önemli olan her alan uzmanının özel gereksinimli çocuk ve ailesi ile ilgili söyleyeceklerinin olduğudur. Dolayısıyla alan uzmanları ekip içinde eşit söz hakkına sahip olmalıdır.

Unutulmaması gereken, hangi değerlendirme aracı kullanılırsa kullanılsın dikkat edilmesi
gereken önemli hususların olduğudur. Bunlar;
• Ölçme ve değerlendirme çalışmalarında birden fazla bilgi kaynağına ulaşmak ve bilginin toplanmasını sağlamak önemlidir. Çünkü farklı kaynaklar farklı açılardan durum değerlendirmesi yapmaya yardımcı olmaktadır.
• Her değerlendirme aracının kendi içinde olumlu ve olumsuz yönleri bulunmaktadır. Dolayısıyla çocukların farklı değerlendirme araçları ile gelişimsel açıdan değerlendirilmesi, çocuk ile ilgili değerlendirme aracından kaynaklı olumsuz ya da yanlış yorumlamaların önüne geçilmesini sağlanacaktır.
• Yapılacak değerlendirmede kullanılacak araçlardan standart değerlendirme araçlarının varlığı; çocukların ayrım yapılmaksızın standart değerlendirilmesini sağlamaktadır.
• Değerlendirmelerde çocuk ve ailenin birlikte değerlendirilmesi ve değerlendirme sonuçlarının etik kurallar çerçevesinde aile ile paylaşılması; çocuğun gelişimi hakkında uzmanların verdiği detaylı bilgilerin paylaşımını ve ailenin de programın bir
parçası olmasını sağlamaktadır.
• Programın çocuk yararına olup olmadığa ilişkin süreç içinde ara izlemlerin yapılması gerekmektedir.

Dinamik değerlendirme yaklaşımı ise, bireyin var olan becerilerini ve öğrenme potan siyelini ortaya koymaktadır. Değişken bir yapıya sahip olan bu değerlendirme yaklaşımı etkileşim odaklıdır. Dinamik değerlendirmede, değerlendirmeyi yapan kişi değerlendi
rilen beceriyi önce çocukla birlikte gerçekleştirir. Çocuğa değerlendirilen beceri ile ilgili bir ya da daha fazla sayıda örnek sunar. Ardından, örnek verilen beceride çocuğun bağımsız olarak sergilediği performansı izler. Dinamik değerlendirme genel olarak, “örnek
sunulduğunda ya da fırsat verildiğinde mevcut performansta bir değişiklik oluyor mu?” sorusunun yanıtını vermektedir.

Özel gereksinimli çocukların tanılanması ve değerlendirilmesinde dikkat edilmesi gereken konular vardır. Bunlar;
• Kullanılacak değerlendirme aracı, alan uzmanları tarafından seçilmelidir.
• Değerlendirme aracı, geçerli ve güvenilir olmalıdır.

•Seçilen araç çocuğun yaşına ve uygulamaya gereksinim duyulan ihtiyaca uygun olmalıdır.
• Değerlendirme sonuçları kapsamlı olarak ele alınmalıdır.
• Değerlendirmede aile, öğretmen bildirimleri, gözlem raporları gibi farklı değerlendirme yöntemlerinin de sonuçlarından yararlanılmalıdır.
• Özel gereksinimli çocuklar için değerlendirmede amaç, çocuğun gelişimini tüm yönleriyle ele almayı hedeflemelidir.
• Değerlendirme sürecinin önemli bir parçası olarak aile ve öğretmen görülmelidir.
• Özel gereksinimli çocukların gelişimsel destek programlarında çeşitli yöntem ve programlar kullanılmaktadır. Tüm yöntemler ve programlar, çocuğun gereksinimlerini gidermeyi hedeflemelidir.
• Her çocuğun hazırbulunuşluluk düzeyi, performansı, gereksinimleri birbirinden farklıdır. Dolayısıyla her çocuğa aynı yöntem ve programın uygulanması doğru
değildir. Uygulanan yöntem ve program çocuğa özgü yaklaşımı içermelidir.
• Her yöntem ve tekniğin avantaj ve dezavantajları olabilir. Dolayısıyla çocuk için en uygun yöntem ve programın belirlenmesinde ailenin ve uzmanların ortak görüşü oldukça önemlidir.
• Programın nerede, kimler tarafından yürütüleceği, değerlendirme sürecinin nasıl yapılacağı, sürecin ve ortalama maliyetinin ne kadar olacağı ile ilgili planlamanın yapılması gereklidir.
• Gelişimsel değerlendirme sonuçları dikkate alınarak çocuk için uygun destek program oluşturulmalıdır.

Ülkemizde Üstün Yetenekli Çocukların Değerlendirilmesi
Amacıyla Kullanılan Değerlendirme Araçlarına İlişkin Bazı Örnekler; Stanford Binet Zekâ Testi (Uğurel-Şemin,
1987) ve WISC-R-Wechsler Çocuklar için Zekâ Ölçeği (Orijinali; D. Wechsler, 1974, Uyarlayanlar; Savaşır
ve Şahin, 1994) dir.