GELİŞİMSEL TANI VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

Türk Dil Kurumuna göre tanılama, “hastalığın ne olduğunu araştırıp ortaya koyma işi, teşhis” olarak tanımlanırken, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre tanılama, “bi­reylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile yeterli ve yetersiz yönlerinin, bireysel özel­liklerinin ve ilgilerinin belirlenmesi amacıyla tıbbî, psikososyal ve eğitim alanlarında yapılan değerlendirme süreci” olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2016; Özel Eğitim Hizmetleri Yö­netmeliği, 2012). Tanımlardan da anlaşıldığı üzere tanılama üç aşamada gerçekleşmekte­dir. Bunlar: tıbbi tanılama, psikososyal tanılama ve eğitsel tanılamadır.

Psikososyal tanılamada bireyin birbirlerini sürekli etkileyen psikolojik ve sosyal süreçlerinin dinamik ilişkisi incelenir. Bireyin depresyonu, kaygısı, yaşadığı bir afet, kriz ya da travma durumunun olup olmadığı ya da yaşamış olduğu sosyal çevrenin kişiye de­zavantaj doğurup doğurmadığının tespit edildiği tanılamadır.

Psikososyal tanılamada genellikle şu soruların cevapları incelenir (Ögel, 2014):

Türk Dil Kurumuna göre tanılama, “hastalığın ne olduğunu araştırıp ortaya koyma işi, teşhis” olarak tanımlanırken, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre tanılama, “bi­reylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile yeterli ve yetersiz yönlerinin, bireysel özel­liklerinin ve ilgilerinin belirlenmesi amacıyla tıbbî, psikososyal ve eğitim alanlarında yapılan değerlendirme süreci” olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2016; Özel Eğitim Hizmetleri Yö­netmeliği, 2012). Tanımlardan da anlaşıldığı üzere tanılama üç aşamada gerçekleşmekte­dir. Bunlar: tıbbi tanılama, psikososyal tanılama ve eğitsel tanılamadır.

Eğitsel tanılama da bireyin tüm gelişim aşamalarında göstermiş olduğu performansın eğitsel anlamda değerlendirilmesidir. Eğitsel tanılama yöntemi ile bireyin tanılanmasında daha çok gözlemlerden yararlanılır. Ayrıca eğitsel tanılamada, sorunun sadece çocuktan kaynaklı olduğu düşünülmez. Çocuğun sosyal çevresinden de sorunun kaynaklandığı düşünülür. Örneğin; zihinsel engelli olduğu tanılanan bir birey eğitsel ta­nılamaya göre, eğitilebilir zihinsel engelliler, öğretilebilir zihinsel engelliler, ağır ya da çok ağır zihinsel engelliler olarak sınıflandırılır (Aykara, 2015). Eğitsel tanılama sürecinde rehberlik ve araştırma merkezlerinde görevli olan rehber öğretmen, psikolojik danışman, çocuk gelişimci ve özel eğitim öğretmeni gibi yetkin kişiler görev alır. Eğitsel tanılama yapılacak bireyin, zihinsel, fiziksel, duygusal, sosyal gelişim öyküsü, tıbbi ve psikososyal tanı raporları, bireysel yeterliliklerine dayalı gelişim özellikleri, eğitim hizmetlerinden yararlanma süresi ve eğitim performansları dikkate alınır.

Üstün Yetenekli Çocuklar İçin Tanı ve Değerlendirme Süreç Örnekleri

Türkiye’de üstün yetenekli öğrencilerin eğitimine yönelik olarak Millî Eğitim Bakanlığı ile özel okullar ve üniversiteler bünyesinde kurulan birimler bulunmakta ve öğrencilerin tanılanmasında farklı yöntemler kullanmaktadır. Üstün yetenekli öğrenciler için tanıla­ma ve değerlendirme sürecine ilişkin Millî Eğitim Bakanlığı bünyesindeki Bilim ve Sanat Merkezleri ve Anadolu Üniversitesi Üstün Yetenekliler Eğitim Programı (ÜYEP) örnek olarak verilebilir.

Üstün Yetenekliler Eğitim Programı (ÜYEP) Anadolu Üniversitesi ve TÜBİTAK des­teğiyle Anadolu Üniversitesi Üstün Zekâlıların Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanlığı tara­fından 2007 yılında bir program olarak kurulmuştur. 2014 yılında uygulama ve araştırma merkezine dönüştürülmüştür. Merkezin genel amacı zekâ, üstün zekâ ve yaratıcılık alan­larında bilimsel araştırmalar yürütmek, zekâ ölçümleri yoluyla üstün yetenekli öğrencileri tanılamak ve öğrencilerin entelektüel potansiyellerini en üst düzeye taşımalarına yardımcı olacak farklılaştırılmış eğitim ve rehberlik hizmetleri sunmaktır. ÜYEP; ilköğretim ve or­taöğretim öğrencilerinin örgün eğitimlerine paralel olarak yürütülen, üniversite taban­lı bir program modelidir. ÜYEP, 6 ana bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler tanılama, müfredat, öğretim, değerlendirme, program ve öğretmen eğitimidir. Programda, üstün yetenekli öğrencilere matematik ve fen bilimleri ağırlıklı zenginleştirme ve hızlandırma karışımı eğitim verilmektedir ve bu eğitimler hafta sonları ve yazları okul sonrası eğitimi olarak adlandırılmaktadır.

ÜYEP’in kendine özgü bir tanılama modeli bulunmaktadır. ÜYEP tanılama modeli dört önemli özellik içermektedir. Bunlar: