Gelişimsel Değerlendirmede Etik ve Uygulama Standartları

Gelişim, bireyin döllenmeden ölüme kadar geçirdiği biyolojik, bilişsel, duygusal-sosyal ve motor değişimlerin tamamıdır.

Gelişimsel değerlendirmede odaklanılan gelişim boyutları motor gelişim (ince motor ve kaba motor gelişim), bilişsel gelişim, dil gelişimi, kişisel-sosyal gelişim ve öz bakım becerileridir. Elbette biyolojik gelişim de gelişimsel değerlendirme kapsamında yer almaktadır ancak bu alanın değerlendirilmesi çoğunlukla tıp doktorları tarafından yapılmaktadır.

Gelişimsel değerlendirme sürecini anlamanın iyi bir yolu önce çocukla çalışmanın genel sürecini anlamaktır. Çocukla hangi düzlemde çalışılırsa çalışılsın üçlü bir süreç işlemektedir: Değerlendirme, müdahale ve izleme.

Gelişimsel değerlendirmede temel kavramlar gelişimsel tanı-gelişimsel değerlendirme, tarama-tanılama ve değerlendirme araçlarıdır. 

Ölçme, çevredeki özelliklerin, niteliklerin, nesnelerin, yani değişkenlerin gözlenerek sembollerle, özellikle de sayı sembolleriyle ifade edilmesidir. Diğer bir anlatımla ölçme, niteliği nicelik hâline getirme işidir.

Gelişimsel tanı uygulanan test, görüşme ve gözlem sonuçlarına dayanılarak çocuğu çeşitli sistemlerce belirlenmiş bir sınıflama içine yerleştirmektir.

Gelişimsel değerlendirme ise hem tanıya yol açan hem de tanıyı içeren uygulamaların tamamının adıdır.

Tarama, gelişimsel tarama testlerinin tipik gelişim gösteren çocuklara uygulanması yoluyla bu grup içinden risk altında olan çocukları belirleme işlemidir.

Tanılama ise tarama sonucunda belirlenen veya başka bir nedenle yönlendirilen çocuğun gelişim alanlarının ayrıntılı olarak değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkan ve çocuğun durumunu tanımlayan bir sınıflamaya dahil edilmesidir.

Gelişimsel testlerin uygulanmasındaki temel amaç çocuğun ince motor, kaba motor, dil, kişisel-sosyal ve öz bakım becerileri alanlarındaki gelişim düzeyinin belirlenmesidir.

Ülkemizde yaygın olarak kullanılan gelişimsel testlerden bazıları Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), Denver II Gelişimsel Tarama Testi ve Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı (GEÇDA)’dır. Ancak çok yönlü ve kapsamlı değerlendirme gerektiğinde gelişimsel testlere ek olarak zekâ testleri, nöropsikolojik testler, kişilik testleri, eğitimsel testler ve diğer testlerden de yararlanılmaktadır.

Gelişimsel değerlendirmenin paydaşları gelişimsel değerlendirmeyi yapan uzmanlar, gelişimsel değerlendirmenin yapıldığı çocuklar, bilgi kaynağı olarak aileler ve ilgili diğer kişiler ve toplumdur.

Gelişimsel değerlendirmenin çeşitli aşamalarında ve farklı alanlarda değerlendirmeye katkı yapan uzmanlar şunlardır: çocuk gelişimi uzmanı, çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı (pediatrist), çocuk ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı (çocuk psikiyatristi), çocuk nöroloğu, psikolog, fizyoterapist, özel eğitim uzmanı, dil ve konuşma bozuklukları uzmanı, odyolog, sosyal çalışmacıdır.

Etik, bilim ve meslek kollarında tarafların uyması ve kaçınması gereken davranışlar bütünü olarak tanımlanmaktadır.

Etik kurallar, tıpkı toplumsal ahlakta olduğu gibi gerçekte yazılı kurallar değildirler. Ancak son yıllarda her bilim alanı ve meslek grubu etik kuralları yazılı hâle getirmiştir. Bunun çeşitli nedenleri vardır: (1) Kuralları kalıcı hâle getirmek, (2) Kuralların caydırıcılığını artırmak, (3) Kural ihlallerini daha baştan önlemeye çalışmak, (4) Bilim ya da meslek alanı üyeleri arasında uyulması gereken kurallar karşısında ortak bir anlayış oluşturmak.

Ahlak ile etik arasındaki en önemli fark, ahlakın yerel-kültürel, etiğin evrensel olmasıdır.

Konvansiyonun uygulama etiğini doğrudan ilgilendiren maddeleri şöyledir:
• Madde 13: Her çocuğun ifade özgürlüğü vardır.
• Madde 12: Çocuklar kendilerini etkileyen konular hakkında kendi görüşlerini biçimlendirme hakkına sahiptirler.
• Madde 9-10: Anne babası ayrılmış ya da bir şekilde parçalanmış aile mensubu
çocuklar bakım ve korunma gereksinimleri karşılanacaksa etkili iletişim hakkına
sahip olurlar.
• Madde 3: Çocukları ilgilendiren tüm eylemlerde, çocuğun ilgileri birinci plandadır.

Gelişimsel değerlendirmede uyulması gereken etik ilkeler:

• Özerklik/Gönüllülük
• Yardım zorunluluğu
• Gizlilik/Anonimlik
• Sözünde durma
• Adalet
• Zarar vermeme
• Seçimlere saygı
• Dürüstlük
• Ayrımcılığa karşı olma

Gelişimsel değerlendirmenin uygulama standartları:

• Profesyonel ilişki kurma
• Uygun değerlendirme araç ve teknikleri kullanma
• Gelişimsel değerlendirme için uygun ortam sağlama
• Mesleki gelişimleri izleme
• Profesyonel sınırlarının ve yeterliklerinin farkında olma
• Disiplinler arası anlayışa ve ekip çalışması becerilerine sahip olma
• Çocuk ve ailesini süreç hakkında bilgilendirme
• Değerlendirme sonucunu kayıt altına alma
• Çocuğun ve ailenin kültürel özelliklerini tanıma

Gelişimsel değerlendirme yapan uzmanın çocuk ya da aileyle profesyonel ilişki kurabilmesi şunlara bağlıdır:

• Görüşme sırasında çocuğu ya da aileyi değerlendirmenin amacı ve yapılacaklar ile ilgili bilgilendirme
• Dinleme becerilerini etkili kullanma
• Dürüst davranma
• Değerlendirmenin gizliliği ve anonimliğinin garanti altında olduğuna aileyi inandırma