Gelişimsel Tanı ve Değerlendirme Sonuçlarının Kullanımı

Gelişimsel değerlendirme ve tanılamada sonuçların değerlendirilmesi; çocuğun neleri yapıp neleri yapamadığına odaklanmak yerine, çocuğun hangi alanlarda desteklenmesi gerektiği şeklinde yorumlanmalıdır. Bu tür bir yaklaşım çocuğu rahatlatan bir yaklaşım olarak düşünülebilir. 

Yönlendirme, özel gereksinimleri olan bireyin gelişimsel değerlendirme ve tanılama sonucuna göre en az sınırlandırılmış eğitim ortamı ve özel eğitim hizmetine karar verilerek eğitim planı ve özel eğitim değerlendirme kurul raporu hazırlanmasını içeren bir süreçtir. Bu sürecin sonunda Özel Eğitim Değerlendirme Kurul Raporu düzenlenir. Yönlendirme kararı verilen birey için özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından eğitim planı da hazırlanır. Eğitim planı doğrultusunda bireyin devam ettiği okul veya kurumda Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) hazırlanarak uygulanır. 

Yerleştirme, Rehberlik Araştırma Merkezinde tanılaması yapılan ve özel eğitim değerlendirme kurulunca herhangi bir özel eğitim kurumuna yönlendirmesi yapılan çocukların uygun okula yerleştirilmesidir

Bireyselleştirilmiş eğitim planı (BEP), öğrencilerin eğitim gereksinimlerini karşılamak için uygun eğitim ortamlarından ve destek hizmetlerden en üst düzeyde yararlanmasını öngören yazılı dokümandır. Yetersizliği olan öğrenciler için BEP geliştirebilmek için öğrencinin tanılanmış olması tek başına yetmemektedir.

Erken müdahale, özellikle doğumdan ilk iki yıla kadar olan dönemde çocukların bilgi ve becerilerinin gelişmesi amacıyla uzmanlar ile gelişimi risk altında olan ya da özel gereksinimli olan çocukların anne-babalarının iş birliği içinde çalışması anlamına gelmektedir.

Erken müdahale çalışmalarında gözlem raporları standardize testler, gelişimsel tanı ve değerlendirme araçları, akademik başarı testleri, ölçüt bağımlı testler, performans testleri, kullanılmaktadır.

Sağlığın birçok alanında kullanılmak üzere Dünya Sağlık Örgütü tarafından geliştirilmiş olan ICF, (International Classification of Functioning, Disability and Health) İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırmasıdır. Genel amacı; sağlık ve sağlıkla ilgili durumların tanımlanması için ortak, standart bir dil ve çerçeve oluşturmaktır.

Özel eğitim, özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile özel eğitim gerektiren bireylerin bireysel yeterliliklerine dayalı, gelişim özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitimi ifade etmektedir.

Ülkemizde gelişimsel değerlendirme ve tanılama sonrasında özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim alabileceği okullar şunlardır:

• Tam Zamanlı Kaynaştırma
• Destek Eğitim Odası/Kaynak Oda
• Yarı Zamanlı Kaynaştırma
• Özel Eğitim Sınıfı
• Gündüzlü Özel Eğitim Okulu
• Yatılı Özel Eğitim Okulu

Kaynak odada eğitim, bireysel ya da küçük grup eğitimi olarak özel eğitim öğretmeni tarafından verilmektedir. Kaynak oda uygulamasında her ne kadar çocuk sınıf dışına çıkıyorsa da çocuğa verilecek destek, sınıfta verilen derse paralellik gösterecek ya da dersle ilgili eksiğini kapatacak nitelikte olmaktadır. Kaynak oda uygulamalarında bu konuya dikkat edilmesi gerektiğine vurgu yapılmaktadır.  Kaynak oda uygulamalarının amacına uygun hizmet verebilmesi için sınıf öğretmenlerinin ve kaynak oda öğretmenlerinin iş birliği içinde olması ve program planlamalarında karşılıklı görüş alışverişinde bulunmaları gerekmektedir.

Özel eğitim sınıfı  tipik gelişim gösteren çocukların bulunduğu eğitim kurumunda ayrı bir sınıf olarak programını yürütmektedir. Bu çocuklar kendisi gibi özel gereksinimli çocuklarla birlikte eğitim almakta, okul faaliyetlerinde diğer çocuklarla bir araya gelebilmektedir.

Çocuk gelişimci, üniversitelerin dört yıllık fakültelerinden lisans mezunu olan, 0-18 yaş arasındaki çocukların (normal gelişim, özel gereksinimli, risk grubu, korunmaya muhtaç, hastanede yatan) gelişimini değerlendiren, gelişim alanlarında (çocuğu
zihinsel, dil, motor, öz bakım, sosyal ve duygusal gelişim) izlem ve destek programları ile çocukların gelişim takibi ve değerlendirmesini yapan, aileyi programın bir parçası olarak gören ve ailelere danışmanlık yapan profesyonellerdir.

Gelişimsel değerlendirme ve tanılama sonucunun en önemli basamaklarından olan aile bilgilendirilmesi ve desteklenmesi konusunda çocuk gelişimcilere önemli görevler düşmektedir. Gelişim farklılığı olan bir çocuğun gereksinimleri aile üyelerinin yaşam biçimlerini, planlarını etkilemektedir. Aynı zamanda aileler duygusal olarak da çocuğun problemini kabullenmede bazı süreçler yaşamaktadırlar. Ayrıca çocuklarının değerlendirme ve tanılama aşamasında da akıllarında birçok soru oluşabilmektedir. Aynı şekilde gelişimsel değerlendirme ve tanılama sonrasında da ailelerin bu tür sorularının, meraklarının giderilmesi, uygun bilgilerin verilmesi çocuk için de uygun gelişimsel destek ortamlarının ve yerleştirme planının yapılması gerekmektedir. Tüm bu aşamalarda çocuk gelişimci süreçte destekleyici ve danışmanlık hizmeti veren önemli bir ekip üyesidir. Çocuk gelişimciler değerlendirme sonucunda özellikle bir yetersizlik durumu tespit edildiğinde öncelikle çocuğun gereksinimlerinin aileye aktarılması, ailenin gereksinimlerinin belirlenmesi ve bu gereksinimler doğrultusunda yapılması gerekenlerin planlanmasında aktif rol oynamaktadır. Verilen destek eğitim hizmetleri, ev destek eğitimi ve aile eğitimlerini de içermektedir. Yapılan değerlendirme ve tanılama sonucunda gerekli görüldüğünde çocuk gelişimciler bulundukları birimlerde aile eğitimleri de planlayabilmektedir. Burada çocuk gelişimciler aileye hem duygusal hem de sosyal açıdan destekler sunabilmektedir. Ayrıca ailelerin çocuğun gelişiminin desteklenmesinde uygun rol model olmaları konusunda danışmanlık yapmaktadır.

Doğal öğretim tekniklerinin uygulandığı süreç, çocuk için hedeflenen amaçların model olma, genişletme, uyarlama yoluyla çocuğun günlük yaşantısında yer alan rutinler, geçişler, etkinlikler gibi doğal yaşantılarının içerisine yedirilerek çocuk için anlamlı öğrenme fırsatlarına dönüştürülmesi olarak tanımlanmaktadır.

Öğretimi çocukların özelliklerine uygun düzenlemek isteyen öğretmenlerin sınıfındaki özel ihtiyaçları olan çocuklar hakkında diğer alan uzmanlarından ve ailelerden bilgiler edinmeli ve bu bilgileri dikkate alarak öğrenme çevresinde, öğretim sürecinde, yönetiminde ve işleyişinde gerekli uyarlamaları yapmalıdır. Bu uyarlamaların genel başlıkları fiziksel düzenlemeler, sürece ilişkin düzenlemeler, sınıf ortamı, öğretimsel uyarlamalar, işleyişe ilişkin düzenlemeler olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Özel eğitim öğretmenleri MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde belirtildiği üzere aşağıda belirtilen görevleri yapmaktadır.

• Öğrencilerin eğitim performanslarını ve gerçekleştirmeleri gereken amaçları dikkate alarak bireyselleştirilmiş eğitim programlarının hazırlanmasına katılır ve uygular.
• Ailenin ve yakın çevresinin öğrencinin gelişim sürecinde aktif rol almasını sağlamak için veli ile iş birliği yapar.
• Öğrencilerinin bireyselleştirilmiş eğitim programlarının amaçlarının gerçekleşme düzeyini kaydeder.
• Öğrencilerin destek eğitim hizmetlerinin sağlanmasında, sınıf ve kurum değiştirmesi gerekenlerin, özellik ve yeterliliklerine uygun yönlendirilmesinde, görüşünü bildirerek rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri kurulu ile iş birliği yapar.

Rehberlik hizmetinin temel amaçları çocuğun kendini tanımasına, gelişimine yardımcı olacak fırsatlarını, okul içi ve dışı eğitim olanaklarını, meslek seçimlerini, toplumun beklentilerini tanımasına, temel eğitimden başlayarak ilgi ve yeteneklerine uygun bir üst programı tanıyıp seçmesine, problem çözme gücünü geliştirmesine, doğru kararlar verebilmesine, ruhsal yönden sağlıklı ve topluma yararlı, kendini gerçekleştirmiş bir kişi olarak yetişmesine yardımcı olmak şeklinde açıklanabilir.

Aile değerlendirme sürecini oluşturan unsurlar zayıf ve güçlü yönlerin belirlenmesi, gelişim ve eğitim ihtiyaçları, doğal çevre ve ev ortamı hakkında bilgidir. 

Aile eğitim programları, ailelerin gereksinimlerine göre merkeze dayalı, eve dayalı hem eve hem merkeze dayalı düzenlenebilmektedir.

Okullarda uygulanan olumlu davranışsal destek planı, hızla değişen ve çeşitlenen problem davranışları önleme ve azaltmada, toplumsal yaşama katılımı kolaylaştırmada yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu plan; etkinlik, yer, zaman ve bireyin sık sık karşılaştığı sosyal ortamların hepsine davranışsal destek sağlamayı amaçlamaktadır. Özellikle çoklu yetersizliklere sahip bireylerde uygulanacak bu program, problem davranışların sağaltımı konusunda ve toplumsal yaşama katılımı destekleyen çalışmalardan olması nedeniyle önem arz etmektedir. 

Uygulamalı davranış analizi, davranış analizi ilke ve süreçlerini kullanarak bireylere sosyal açıdan önemli olan davranışları kazandırmaya odaklı bir disiplindir. Uygulamalı davranış analizi ilkeleri özel eğitim, genel eğitim ve psikoloji, ekonomi gibi farklı disiplinlerde de kullanılmaktadır.