GELİŞİMSEL TANI VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ - Deneme Sınavı - 24

Gelişimsel gerilik, çocuğun akranlarından bilişsel, motor, sosyal- duygusal, dil gelişimi ya da fiziksel bağlamda farklı özelliklere sahip olması olarak ifade edilebilir. Risk taşıma ise gelişimsel değerlendirme sonuçlarına göre mevcut durumda yetersizlik ya da güçlük durumu belirlenmemiş ancak birçok faktör göz önünde bulundurulduğunda ileride yetersizlik gösterme ihtimali normalde beklenenden daha fazla olan çocukları ifade etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Değerlendirme süreci en genel anlamda; tarama, tanılama, planlama, uygulama, izleme ve değerlendirme aşamalarından geçmektedir. Birbirini takip eden bu aşamalar sistemli bir başlangıç yapmalı, ara değerlendirmeler göz ardı edilmemelidir. Çünkü yapılan ara değerlendirmeler, kişiyi sorunun ya da çözümün kaynağına götürmektedir. Doğru cevap A'dır.

Gelişimsel değerlendirme ve tanılamada sonuçların değerlendirilmesi; çocuğun neleri yapıp neleri yapamadığına odaklanmak yerine, çocuğun hangi alanlarda desteklenmesi gerektiği şeklinde yorumlanmalıdır. Bu tür bir yaklaşım çocuğu rahatlatan bir yaklaşım olarak düşünülebilir. Örneğin, bir anne- baba sadece çocuğunun yapamadığı ya da yapabildiği becerilere odaklanır ise destekle yapabildiklerini (istemeden) göz ardı edebilir. Sonuçta destek hizmetin de yavaşlamasına neden olabilir. Bu nedenle çocukların gelişimsel değerlendirmelerinin yapılarak sonuçlarının yorumlanması ve izlem programının yapılması önemlidir. Doğru cevap C'dir.

Bireyin uygun tedavi sürecine başlaması ise tıbbi tanılama ile mümkün olabilmektedir. Ülkemizde tıbbi tanılamada, bireyin bedensel bir yetersizlik durumu olup olmadığı eğer herhangi bir yetersizlik durumu yaşanıyor ise zedelenmenin yeri, derecesi, zedelenmeye yol açan etmenler ve hastalığın süreğen olup olmadığı tespit edilmektedir. Tıbbi tanı, Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerde, eğitsel tanı ise tıbbi tanı sonuçları da göz önünde bulundurularak Millî Eğitim Bakanlığına bağlı Rehberlik Araştırma Merkezleri’ ndeki (RAM) uzmanlar tarafından yapılmaktadır. Tıbbi tanılama sürecinde de alan uzmanları arasında görüş alışverişi sağlanmaktadır. Tanılama sonrasında özel gereksinimleri olduğu tespit edilen çocuğun alacağı tedavi hizmetleri, gereksinimleri dâhilinde belirlenmektedir. Doğru cevap D'dir.

Özel gereksinim alanları ve özel gereksinimli çocuklarının ihtiyaçlarının çeşitlilik göstermesi sebebiyle sunulan eğitim hizmetleri de geniş bir alana yayılmakta ve çeşitlilik göstermektedir. Ülkemizde çocuklara sunulan bu hizmetler; 

Doğru cevap E'dir.

Ülkemizde gelişimsel değerlendirme ve tanılama sonrasında özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim alabileceği okullar ise aşağıda verilmiştir.

Özel eğitim sınıfı ise tipik gelişim gösteren çocukların bulunduğu eğitim kurumunda ayrı bir sınıf olarak programını yürütmektedir. Bu çocuklar kendisi gibi özel gereksinimli çocuklarla birlikte eğitim almakta, okul faaliyetlerinde diğer çocuklarla bir araya gelebilmektedir. Özel eğitim okullarında ise tüm okuldaki çocukları özel gereksinimli çocuklardan oluşmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Sürekli izlem polikliniklerinin; aileye, çocuğa, hekime, çocuk gelişimciye önemli katkıları bulunmaktadır.

• Aile açısından; problem durumları daha ayrıntılı söyleme fırsatı bulmakta ve beklentilerini daha net ortaya koyabilmektedir.
• Hekim ve çocuk gelişimci açısından; çocuğun sağlığı, gelişimi ve mizacı hakkında daha fazla bilgi sahibi olmakta, ailenin ve çocuğun yeterliliklerini belirleyebilmekte, problem durumları daha ayrıntılı görebilmekte ve ailenin alabileceği sorumluluğu belirleyebilme becerisi edinmektedir.
• Çocuk açısından; çocuk, kendisini daha rahat bir ortamda ifade etme fırsatı bulmakta, performansını daha iyi ortaya koyabilmekte, kendisi ile ilgilenen alan uzmanını daha yakından tanıma fırsatı bulmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Aile sistemleri kuramı ailenin her bir üyesinin diğer üyelerden etkilendiğini ve diğer üyelerini etkilediğini açıklayarak ailenin özelliklerini ve çocuk üzerindeki etkilerini tanımlamaktadır (Christian, 2006). Sameroff ’un çoklu risk modeline göre çocuğun hayatında bulunan risk faktörleri çocuğun gelişimini olumsuz etkilemektedir. Bu risk faktörleri ailede yoksulluk, madde kullanımı, aile içi şiddet, olumsuz disiplin, düzenli bakım ve sevgi veren bir yetişkinin eksikliği, fiziksel ya da psikiyatrik hastalıklar, ihmal ve istismar olarak sıralanabilir. Yaşamında en az sekiz ya da dokuz risk faktörü var olan çocuklar diğer çocuklara göre gelişimsel olarak önemli ölçüde geride kalabilmektedir. Yaşamında çoklu risk faktörü bulunan ve bulunmayan çocuklar arasında zekâ puanlarında da farklılıklar belirlenmektedir (Sameroff ve Fiese, 1992). Çalışmalar risk faktörlerinin birikimli etkilerinin olduğunu ve risk faktörlerinin sayısı arttıkça olumsuz etkilerinin arttığını göstermektedir. Doğru cevap C'dir.

Etkileşimsel ebeveynlik kuramlarına göre ebeveyn ve çocuk arasında etkileşimsel bir süreç bulunmaktadır. Bu bakış açısına göre ebeveynler çocukların gelişimlerini etkilerken çocuklarından da etkilenmektedirler. Böylece çocuğun büyüme süreci boyunca değişen ebeveynler ve çocuklarla birlikte etkileşimin niteliği de değişmektedir (Bornstein, 2002; aktaran Berk, 2013). Doğru cevap A'dır.

İnsan gelişiminin ekolojik modelinde Bronfenbrenner (1986) çocuğun merkezde olduğu ve çevresinde çocuğu farklı derecelerde etkileyen katmanların bulunduğu bir sistem tanımlamıştır. Bu modelde çocuğun günlük yaşamında karşılıklı iletişimde bulunduğu, ilişki kurduğu kişileri kapsayan ve çocuğu en fazla etkileyen katman Mikrosistem olarak adlandırılmakta ve çocuğun aile ve okul çevresinden oluşmaktadır. Aile mikrosistemi içinde anne-baba, kardeşler ve yakın akrabalar (büyükanne vb.) ile okul mikrosistemi içinde öğretmenler ve akranlar yer almaktadır. İlk katman içinde yer alan aile ortamı çocuğun gelişiminde önemli yer tutmaktadır. Mezosistem olarak adlandırılan ikinci katman, çocuğun ilişki içerisinde bulunduğu iki veya daha fazla mikrosistem ögesinin arasındaki etkileşimi içermektedir. Aile ve arkadaş grupları, aile ve okul yönetimi, aile ve öğretmenler, öğretmenler ve okul yönetimi arasındaki etkileşimler bu katmanda yer alarak çocuğun davranışlarını etkilemektedir. Bronfenbrenner tarafından tanımlanan diğer katmanlar ise çocuğa etkisi dolaylı olan egzosistem, makrosistem ve kronosistemdir. Çocuğun değişen gelişimsel durumu ve ihtiyaçları ile bağlantılı olarak çevresinde yer alan kişiler ve ilişkilerinde değişiklikler olmaktadır. Ekolojik yaklaşım çocuklara geniş bir perspektiften yaklaşarak çocuğu tanımak için tüm yaşam alanının incelenmesinin önemi üzerinde durmaktadır (Bronfenbrenner, 1986). Doğru cevap B'dir.

Bireyin yaşamında davranışlarına yön veren, karşılamak üzere harekete geçmesini sağlayan bazı ihtiyaçları bulunmaktadır. Glasser (2005) insanın bu “temel ihtiyaçlar”ını fizyolojik kökenli ihtiyaçlar ve psikolojik ihtiyaçlar olmak üzere iki bölüme ayırmıştır. Bu ihtiyaçların karşılanmasında bir öncelik sırası bulunmaktadır (Maslow, 2004). Özellikle yaşamın ilk yıllarında davranışların belirleyicileri olarak ifade edilebilecek fizyolojik kökenli temel ihtiyaçlar beslenme, uyku, dinlenme, güvenlik gibi hayatta kalma ihtiyacını tanımlamakta ve ilk sıralarda yer almaktadır. Çocukların sağlıklı gelişimlerinin sağlanmasında psikolojik ihtiyaçlarının karşılanması da biyolojik ihtiyaçlar kadar önem taşımaktadır. Bu ihtiyaçlar diğer insanlara karşı duyulan bağlılığı ve yakınlığı tanımlayan sevgi ve ait olma ihtiyacı; kendini ifade etme, başarılı olma ve başarılı olarak tanınma, değerli olmayı tanımlayan güç ihtiyacı; bağımsızlık, özerklik, seçimlerde bulunabilme, karar verme olarak tanımlanabilecek özgürlük ihtiyacı; oyun oynama, gülebilme, yeni şeyler öğrenme, hoş vakit geçirebilme, mizah duygusuna sahip olma ve yaşamdan olumlu yanlar çıkarma gibi olumlu durumları içeren eğlence ihtiyacı olarak tanımlanmaktadır (Glasser, 2005). Doğru cevap D'dir.

Belirlenebilecek özellikler: Rutin doktor kontrolleri, evin ısısı, aydınlık olması, hijyen, evde sigara içilme durumu, ailenin aşılar ve çocuk hastalıkları ile ilgili bilgi düzeyleri ve tutumları, ailenin sağlık güvencesi vb. Doğru cevap E'dir.

Ailenin Ekonomik Durumu
Araştırmalar yoksulluğun çocukların gelişimsel özellikleri, fiziksel ve ruhsal sağlıkları ile olumsuz yönde ilişkili olduğunu göstermektedir (Duncan ve Magnuson, 2003). Özellikle küçük yaştaki çocuklar daha fazla risk altındadırlar. Yoksulluk faktörü olduğunda aile içindeki olumsuz davranışlardan çocuklar daha fazla etkilenmektedirler. Ceballo ve McLoyd (2002) ailenin yaşadığı mahalledeki suç oranı, yoksulluk, güvenlik ve ulaşım yetersizlikleri gibi özellikler ile annenin ebeveynlik davranışı arasında anlamlı bir ilişki bulmuşlardır. Buna göre, mahalle koşulları kötüleştikçe annenin çevreden aldığı sosyal destek azalmakta, anne daha az destekleyici ebeveynlik davranışları göstermekte ve daha çok cezalandırıcı davranışlara yönelmektedir. Çocuğu tanıma, değerlendirme ve gelişimi destekleyici müdahale çalışmaları için ailenin sosyoekonomik özelliklerinin belirlenmesi önem taşımaktadır.

Belirlenebilecek özellikler: Ailenin geliri, yaşanılan mahalle ve konutun özellikleri, anne babanın meslek ve öğrenim durumları vb. Doğru cevap E'dir.

Çocuğa Ait Özel Alan
Bireyin yaşamında karşılanması gereken en temel ihtiyaçlarından bir diğeri kendini bir yere, bir gruba ait hissetmesidir (Glasser, 2005). Çocuğun kendisini yaşadığı mekâna ait hissetmesi için çocuğa ait alan ve eşyaların olması önem taşımaktadır. Ev içinde çocuğun kendisine ait bir odasının, yatağının, çalışma ya da oynama alanlarının, oyuncak, kıyafet gibi kişisel eşyalarının olması gerekmektedir. Ailenin olanakları ölçüsünde çocuğa neler sağlandığının belirlenmesi ailenin desteklenmesi açısından da önem taşımaktadır. Çocuğun yaşam ve oyun alanlarının kısıtlı olması sadece yoksunluktan kaynaklı olarak alt sosyoekonomik düzeydeki ailelerde gözlenen bir durum olmayabilir. Üst sosyoekonomik düzeydeki ailelerde, müze gibi döşenmiş evlerde, çocuğun zarar görebileceği ya da çevresine zarar verebileceği gibi gerekçelerle çocuğun oyun ve hareket alanının kısıtlandığı sıklıkla görülebilmektedir. Çocuğun ev ortamında sahip olduğu özel alanların, oyun ve etkinlik alanlarının belirlenmesi tanıma çalışmalarında önemli özelliklerdir. Belirlenebilecek özellikler: Çocuğun evdeki yaşam, oyun ve etkinlik alanları, kıyafet, oyuncak, kitap gibi kişisel eşyaları vb. Doğru cevap D'dir.

Sosyal Destek
Bireyin diğer kişilerin ona uygun yardımı sağlayacağına yönelik algısı sosyal destek olarak tanımlanabilir. Ailede meydana gelen doğum, hastalık gibi olay ya da değişimler yeni gereklilikleri ortaya çıkarabilmektedir. Bu gibi yaşam değişikliklerinden kaynaklanan stresli durumlarda sosyal destek ile insanlara duygusal, bilgilendirici ve maddi destek kaynaklarının sağlamasının, stres altındaki kişilerin bu değişimlere uyum göstermelerine yardımcı olduğu ve sonuç olarak kişileri stresten koruduğu düşünülmektedir. Ailelerin özürlü bir çocuğa sahip olmaları nedeniyle yaşadıkları stresle baş etme ve duruma uyum çabalarında en önemli etmenlerden birisi, ailenin yakın çevresindeki akraba, komşu, arkadaş, uzman ve toplumdaki diğer kurumlardan aldıkları sosyal desteği içermektedir (Küçüker, 2001). Otizmli çocuğa sahip anneler ile yapılan çalışmalarda bu annelerden en az strese sahip olanların eş ve yakınlarından en fazla desteği alanlar olduğu bulunmuştur. Eşlerden gelen desteğin güçlü koruyucu etkiye sahip olduğu belirtilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Çocuğu tanıma ve değerlendirme çalışmalarında aileden bilgi alma yolları;

Doğru cevap A'dır.

Erken eğitim sürecine dayalı aile merkezli felsefenin altındaki temel varsayımlar aşağıdaki biçimde özetlenebilir (Baird ve Peterson, 1997):
• Çocuğu en iyi tanıyan kişiler çocuğun aile bireyleridir.
• Aile, kendisi ve çocuğun geleceğiyle ilgili kararlar alabilen bir yapıdır.
• Aile hem çocuğun hayatında hem de uzmanlarla ilişkide sürekli olarak yer almaktadır.
• Amaçların belirlenmesinde ailenin öncelikleri esastır.
• Aile ve uzman arasında iş birliğine dönük bir güven ilişkisi gereklidir.
• Ailenin kültürel kimliğine, inançlarına, değerlerine ve başa çıkma tarzlarındaki farklılıklara saygı esastır. Doğru cevap B'dir.