GELİŞİMSEL TANI VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ - Deneme Sınavı - 23

Çocukların değerlendirilmeleri uzman kişilerce ve bir ekip tarafından yapılmalıdır. Bu süreçte çocuk kadar ailenin de değerlendirilmesi önemli ve gereklidir. Unutmamak gerekir ki özel gereksinimli bireylerin eğitim ve sağlık olanakları bir ekiple sürdürülürse başarılı olabilmektedir. Tüm dünyada özel gereksinimli çocuklara sağlanan hizmetlerde ekip yaklaşımına önem verilmektedir.

Gelişimsel değerlendirme ve tanılamada sonuçların değerlendirilmesi; çocuğun neleri yapıp neleri yapamadığına odaklanmak yerine, çocuğun hangi alanlarda desteklenmesi gerektiği şeklinde yorumlanmalıdır. Bu tür bir yaklaşım çocuğu rahatlatan bir yaklaşım olarak düşünülebilir.

Erken müdahale, özellikle doğumdan ilk iki yıla kadar olan dönemde çocukların bilgi ve becerilerinin gelişmesi amacıyla uzmanlar ile gelişimi risk altında olan ya da özel gereksinimli olan çocukların anne-babalarının iş birliği içinde çalışması anlamına gelmektedir.

Uluslararası Yeti Yitimi Sınıflandırması- Çocuk ve Genç Versiyonu ICF-CY’ ın Çocukluk Dönemi 0-18 yaş grubunu kapsamaktadır.

Ülkemizde gelişimsel değerlendirme ve tanılama sonrasında özel eğitime ihtiyacı olan
bireylerin eğitim alabileceği okullar ise aşağıda verilmiştir.

Özel eğitim sınıfı tipik gelişim gösteren çocukların bulunduğu eğitim kurumunda ayrı bir sınıf olarak programını yürütmektedir. Bu çocuklar kendisi gibi özel gereksinimli çocuklarla birlikte eğitim almakta, okul faaliyetlerinde diğer çocuklarla bir araya gelebilmektedir.

Çocuğun bir ekip tarafından desteklenmesinin en önemli avantajlarından biri, çocuğun gelişimsel düzeyinin ya da güçlüklerinin, her bir ekip üyesi tarafından farklı bir gözle değerlendirilebilmesidir.

Çocuklarda gelişimin izlenmesi, normalden sapmaların erken fark edilebilmesi için gelişimsel taramaların düzenli olarak yapılması gerekmektedir. Gelişimsel taramaları mevcut sistem içerisinde en güvenilir şekilde yürütmesi gereken kişiler de çocuk gelişimcilerdir.

Okullarda uygulanan olumlu davranışsal destek planı, hızla değişen ve çeşitlenen problem davranışları önleme ve azaltmada, toplumsal yaşama katılımı kolaylaştırmada yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu plan; etkinlik, yer, zaman ve bireyin sık sık karşılaştığı sosyal ortamların hepsine davranışsal destek sağlamayı amaçlamaktadır.

Özel eğitim öğretmenleri MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde belirtildiği üzere aşağıda belirtilen görevleri yapmaktadır:

'E' seçeneğindeki durum Rehber öğretmenlerin görevleri kapsamındadır.

Gelişimsel değerlendirme sürecini anlamanın iyi bir yolu önce çocukla çalışmanın genel sürecini anlamaktır. Çocukla hangi düzlemde çalışılırsa çalışılsın üçlü bir süreç işlemektedir: Değerlendirme, müdahale ve izleme.

Tarama, gelişimsel tarama testlerinin tipik gelişim gösteren çocuklara uygulanması yoluyla bu grup içinden risk altında olan çocukları belirleme işlemidir. Diğer bir anlatımla, büyük gruplara uygulanan tarama testleri sayesinde gelişiminden “kuşkulanılan” çocuklar belirlenir ve bu çocuklar kapsamlı değerlendirmeye yönlendirilir. Bazen de tarama testleri büyük gruplara değil, herhangi bir nedenle değerlendirme için başvuru yapmış çocuğun genel gelişiminde bir sorun olup olmadığını saptamak üzere kullanılır.

Yurt içi kuruluşlar ve meslek örgütlerine örnekler:
• Çocuk Gelişimcileri ve Eğitimcileri Derneği
• Gelişimsel Çocuk Nörolojisi Derneği
• Türk Psikologlar Derneği
• Türkiye Psikiyatri Derneği
• Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Derneği
• Erken Çocuklukta Müdahale Derneği.

Özerklik, otonomi, gönüllülük ya da rıza adlarıyla bilinen bu ilke özünde self determinasyon hakkı, yani bireyin kendi kaderini kendisinin belirlemesi hakkına dayanmaktadır. Bu ilke uzmanın, çocuğun veya ailesinin değerlendirme alıp almama, değerlendirme sonucunda alacağı müdahale biçimine karar verme ya da müdahaleyi tamamen reddetme hakkının altını çizmektedir.

Sözünde durma; çocuğa ve aileye verilen sözün yerine getirilmesidir.

Uygulama Standartları şu şekilde sıralanbilir:
1 Profesyonel ilişki kurma
2 Uygun değerlendirme araç ve teknikleri kullanma
3 Gelişimsel değerlendirme için uygun ortam sağlama
4 Mesleki gelişmeleri izleme
5 Profesyonel sınırlarının ve yeterliklerinin farkında olma
6 Disiplinler arası anlayışa ve ekip çalışması becerilerine sahip olma
7 Çocuk ve ailesini süreç hakkında bilgilendirme
8 Değerlendirme sonucunu kayıt altına alma
9 Çocuğun ve ailenin kültürel özelliklerini tanıma.

Uygulama standartları, meslek etiği ilkelerinin mesleki uygulamaya somut olarak aktarılmasından oluşan yeterlikler bütünüdür.

Gelişimsel değerlendirme yapan uzman değerlendirme sonuçlarını kayıt altına almakla yükümlüdür. Sonuçların kayıt altına alınmasının dört temel işlevi vardır. Birincisi, kayıtlar zamanla bir arşive dönüşmekte ve bu arşivler kullanılarak alandaki gelişmelerin seyri görülebilmektedir. İkincisi, her insan gibi uzmanların da bellek kapasiteleri sınırlıdır ve kısa bir süre içinde değerlendirme yapılan kişiyi, yapılanları ve sonuçları unutabilmektedirler. Dolayısıyla kayıt özellikle izleme değerlendirmeleri için değerli bir kaynak hâline gelmektedir. Üçüncüsü, uzman değerlendirme sonucunu rapor hâline getirmelidir ki gerektiğinde diğer uzmanlarla ve aileyle paylaşabilsin. Dördüncüsü, değerlendirmeyi yapan uzman herhangi bir nedenle işten ayrılabilir, bir sonraki değerlendirmede başka bir uzman yer alabilir veya kuruma atanan yeni bir uzman değerlendirmeleri sürdürmekle görevlendirilebilir. Bu tür durumlarda önceki uzmandan aktarılan kayıtlar yoksa değerlendirme süreci etkili yürütülemeyebilir.

Gelişimsel değerlendirme 0-18 yaş aralığındaki bireylere uygulanmaktadır. Değerlendirmede odaklanılan gelişim boyutları motor gelişim (ince motor ve kaba motor gelişim), bilişsel gelişim, dil gelişimi, kişiselsosyal gelişim ve öz bakım becerileridir.

Disiplinler arası yaklaşımın mesleki uygulamadaki karşılığı ekip çalışmasıdır. Daha önce de belirtildiği gibi gelişimsel değerlendirme yapan uzman diğer uzmanları da içeren bir ekiple çalışmak durumunda olabilir. Ekip, ortak bir amaç doğrultusunda uzmanlıklarını birbirleriyle paylaşmak üzere bir araya gelmiş olan, her biri farklı bilgi ve beceriye sahip üyelerin oluşturduğu gruptur. Ekip çalışmasında her uzmanın kendi uzmanlık alanı ile ilgili bilgi, beceri ve deneyimlerini devreye sokması yolu ile sorunu olan kişiye en etkili biçimde yardımcı olmaya çalışılır.