GELİŞİMSEL TANI VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ - Deneme Sınavı - 2

Sameroff ’un çoklu risk modeline göre çocuğun hayatında bulunan risk faktörleri çocuğun gelişimini olumsuz etkilemektedir. Bu risk faktörleri ailede yoksulluk, madde kullanımı, aile içi şiddet, olumsuz disiplin, düzenli bakım ve sevgi veren bir yetişkinin eksikliği, fiziksel ya da psikiyatrik hastalıklar, ihmal ve istismar olarak sıralanabilir. Yaşamında en az sekiz ya da dokuz risk faktörü var olan çocuklar diğer çocuklara göre gelişimsel olarak önemli ölçüde geride kalabilmektedir. Yaşamında çoklu risk faktörü bulunan ve bulunmayan çocuklar arasında zekâ puanlarında da farklılıklar belirlenmektedir (Sameroff ve Fiese, 1992). Çalışmalar risk faktörlerinin birikimli etkilerinin olduğunu ve risk faktörlerinin sayısı arttıkça olumsuz etkilerinin arttığını göstermektedir.

İnsan gelişiminin ekolojik modelinde Bronfenbrenner (1986) çocuğun merkezde olduğu ve çevresinde çocuğu farklı derecelerde etkileyen katmanların bulunduğu bir sistem tanımlamıştır. Çocuğun değişen gelişimsel durumu ve ihtiyaçları ile bağlantılı olarak çevresinde yer alan kişiler ve ilişkilerinde değişiklikler olmaktadır. Ekolojik yaklaşım çocuklara geniş bir perspektiften yaklaşarak çocuğu tanımak için tüm yaşam alanının incelenmesinin önemi üzerinde durmaktadır (Bronfenbrenner, 1986).

Bu modelde çocuğun günlük yaşamında karşılıklı iletişimde bulunduğu, ilişki kurduğu kişileri kapsayan ve çocuğu en fazla etkileyen katman Mikrosistem olarak adlandırılmakta ve çocuğun aile ve okul çevresinden oluşmaktadır. Aile mikrosistemi içinde anne-baba, kardeşler ve yakın akrabalar (büyükanne vb.) ile okul mikrosistemi içinde öğretmenler ve akranlar yer almaktadır. İlk katman içinde yer alan aile ortamı çocuğun gelişiminde önemli yer tutmaktadır. Mezosistem olarak adlandırılan ikinci katman, çocuğun ilişki içerisinde bulunduğu iki veya daha fazla mikrosistem ögesinin arasındaki etkileşimi içermektedir. Aile ve arkadaş grupları, aile ve okul yönetimi, aile ve öğretmenler, öğretmenler ve okul yönetimi arasındaki etkileşimler bu katmanda yer alarak çocuğun davranışlarını etkilemektedir. Bronfenbrenner tarafından tanımlanan diğer katmanlar ise çocuğa etkisi dolaylı olan egzosistem, makrosistem ve kronosistemdir.

Ev ziyaretlerinden sonuç alınabilmesi, beklenen yararın elde edilebilmesi için ziyaretin planlı yapılması ve amaca uygun bir şekilde gerçekleştirilmesi, aileye ziyaretin süresi ve içeriği konusunda önceden bilgi verilmesi önemlidir. Aksi takdirde aile kendi evlerine yapılan ziyareti farklı yorumlayıp huzursuz olabilir ve kendilerini açmak, ilişki kurmak konusunda rahat olamayabilir (Morrison, 2003). Ev ziyaretlerinde dikkat edilmesi gereken temel ilkeler şunlardır: • Ziyaretin planlı ve amaca yönelik olması • Mümkün olduğunca tüm aile bireylerinin katılımının sağlanması • Ailenin ziyaret hakkında bilgilendirilmesi Ev ziyaretlerinin süresinin 30-60 dakika arasında tutulması yeterli olmaktadır. Bu sürenin 5–10 dakikası ailenin sürece alışması ve rahatlaması için selamlaşma, basit ikramların kabul edilmesi, süreç hakkında bilgi vermeye ayrılmalıdır. Ev ziyaretinin olumlu duygularla tamamlanmasına dikkat edilmelidir.

Bireysel Görüşmede İlkeler ve Etik Kurallar

• Yargılayıcı ifadelerden kaçınma
• Görüşme için uygun bir ortam sağlama ve görüşmelerin kesintiye uğramamasını sağlama
• Olumlu ve güvene dayalı bir atmosfer sağlama
• Görüşmenin amacını açıklama

Sameroff ’un çoklu risk modeline göre çocuğun hayatında bulunan risk faktörleri çocuğun gelişimini olumsuz etkilemektedir. Bu risk faktörleri ailede yoksulluk, madde kullanımı, aile içi şiddet, olumsuz disiplin, düzenli bakım ve sevgi veren bir yetişkinin eksikliği, fiziksel ya da psikiyatrik hastalıklar, ihmal ve istismar olarak sıralanabilir. Yaşamında en az sekiz ya da dokuz risk faktörü var olan çocuklar diğer çocuklara göre gelişimsel olarak önemli ölçüde geride kalabilmektedir.

Mezosistem olarak adlandırılan ikinci katman, çocuğun ilişki içerisinde bulunduğu iki veya daha fazla mikrosistem ögesinin arasındaki etkileşimi içermektedir. Aile ve arkadaş grupları, aile ve okul yönetimi, aile ve öğretmenler, öğretmenler ve okul yönetimi arasındaki etkileşimler bu katmanda yer alarak çocuğun davranışlarını etkilemektedir.

Erken dönemde beynin gelişimini etkileyen faktörlerden en sık karşılaşılanlar oksijen, beslenme, hormonlar, duyusal uyarı, etkinlik ve sosyal ilişki olarak sıralanmaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Sameroff ’un çoklu risk modeline göre çocuğun hayatında bulunan risk faktörleri çocuğun gelişimini olumsuz etkilemektedir. Yaşamında en az sekiz ya da dokuz risk faktörü var olan çocuklar diğer çocuklara göre gelişimsel olarak önemli ölçüde geride kalabilmektedir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

İnsan gelişimini, çocuğun merkezde olduğu ve çevresinde çocuğu farklı derecelerde etkileyen katmanların bulunduğu ekolojik bir bakış açısıyla açıklayan gelişim psikoloğu Urie Bronfenbrenner'dir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Çocuk sağlığı ile ilgili olarak ailelerden edinilebilecek bilgiler: Rutin doktor kontrolleri, evin ısısı, aydınlık olması, hijyen, evde sigara içilme durumu, ailenin aşılar ve çocuk hastalıkları ile ilgili bilgi düzeyleri ve tutumları, ailenin sağlık güvencesi gibi bilgilerdir. Çocuğun oyun ve etkinlik alanları , çocuğa ait özel alan başlığı altındadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Anne babanın kendi yaşantıları, Anne babanın inanç ve değerleri, Bilişsel ve dilsel uyarıcılar, Sosyal destek düzeyi, çocuğu tanıma ve değerlendirme çalışmalarında belirlenmesi gereken aile özellikleri arasında yer almaktadır. Ancak akrabaların günlük yaşamları hakkında edinilen bilgiler gerekli değildir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Çocuğun kendisine ait eşyalar, evdeki kurallar, çocuğun evdeki sorumlulukları, kardeşler arası ilişkiler ev ziyaretlerinde gözlemlenebilecek özellikler arasında yer almaktadır. Ailenin net gelir düzeyi görüşme ile edinilebilecek bir bilgidir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Aile ile yapılan görüşmelerde sergilenebilecek olumlu iletişim becerileri şu şekildedir: İçtenlik, Koşulsuz Olumlu İlgi, Empatik Anlayış, Etkin Dinlemedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Erken eğitim sürecine dayalı aile merkezli felsefenin altındaki temel varsayımlar aşağıdaki biçimde özetlenebilir :Çocuğu en iyi tanıyan kişiler çocuğun aile bireyleridir. Aile, kendisi ve çocuğun geleceğiyle ilgili kararlar alabilen bir yapıdır. Aile hem çocuğun hayatında hem de uzmanlarla ilişkide sürekli olarak yer almaktadır. Aile ve uzman arasında iş birliğine dönük bir güven ilişkisi gereklidir. Ailenin kültürel kimliğine, inançlarına, değerlerine ve başa çıkma tarzlarındaki farklılıklara saygı esastır. Doğru yanıt D seçeneğidir.  Amaçların belirlenmesinde çocuğun değil, ailenin öncelikleri esastır.

Bağlanma kuramı Bowlby tarafından geliştirilen ve çocukların yetişkinlerle ilişkilerini açıklayan önemli yaklaşımlardan biridir. Kurama göre bireylerde yakınlık arama ve yakın ilişkiler kurma yönünde evrensel bir eğilim bulunmaktadır ve bu eğilim bebeklikten itibaren başlamaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Maslow ve Rogers’ın temellerini attığı insancıl yaklaşıma göre çocuk kendini gerçekleştirme doğrultusunda doğuştan gelen bir güce sahiptir. Bu gücün ortaya çıkması çevresel etkenlerle belirlenmektedir. Buna göre bireyin özelliklerini hem biyolojik yapısı hem de çevre birlikte belirlemektedir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Ölçme, çevredeki özelliklerin, niteliklerin, nesnelerin, yani değişkenlerin gözlenerek sembollerle, özellikle de sayı sembolleriyle ifade edilmesidir. Diğer bir anlatımla ölçme, niteliği nicelik hâline getirme işidir. Ölçme bir betimleme işlemidir. Örneğin, çocuğun zekâ testinden aldığı puan ölçme sonucudur. Çünkü burada zihinsel bir nitelik sayısal bir değere dönüştürülmektedir.

Değerlendirme ölçme sonucunda elde edilen veriyi bir ölçütle karşılaştırarak bir karara, yargıya, hükme, yoruma varma işlemidir. Ölçme bir betimleme işi iken değerlendirme bir yorumlama işidir. Örneğin, zekâ testinden aldığı puana dayanarak çocuğu normal, üstün zekâlı, zihin yetersizliği gibi sınıflara ayırmak, yani çocuk hakkında bir yargıya varmak değerlendirmedir.

Gelişimsel tanı uygulanan test, görüşme ve gözlem sonuçlarına dayanılarak çocuğu çeşitli sistemlerce belirlenmiş bir sınıflama içine yerleştirmektir. Örneğin, bir gelişim tarama testi uygulaması sonucunda çocuğa “şüpheli” veya “normal” tarzında gelişimsel tanılar konabilir. Bu yönüyle gelişimsel tanı için ölçme ve değerlendirme yapmak zorunludur.