GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK

Yoksulluğa neden olduğu düşünülen başlıca makro faktörler şöyle sıralanabilir:
• Gelir dağılımındaki adaletsizlikler,
• Emek piyasalarında yaşanan sorunlar; işsizlik, eksik istihdam, düşük ücretler, kayıt dışı istihdam, ayrımcılık vb.,
• Toplumda yaşanan sosyal değişim ve demografik faktörler; nüfus baskısı, hanehalkı yapısındaki değişim, göç, çarpık kentleşme vb.,
• Kötü ekonomi politikaları ve ekonomik krizler,
• Bölgesel dengesizlikler,
• Çevresel bozulma ve doğal afetler,
• Kötü siyasal yönetimler,
• Savaşlar.

insani yoksulluğu ölçmek amacıyla “İnsani Yoksulluk İndeksi” (Human Poverty Index) geliştirilmiştir.
Bu indeks gelişmekte olan ülkeler için (HPI-I) şu üç kriterden yola çıkarak hesaplanmaktadır:
• Yaşam süresi: 40 yaşın altında yaşam beklentisi olanların oranı
• Eğitim: Okuma yazma bilmeyen yetişkinlerin oranı
• Makul bir yaşam standardı:
   • Sağlıklı içme suyuna sahip olmayan nüfusun oranı
   • Temel sağlık imkânlarından yoksun olan nüfusun oranı
   • 5 yaşın altında olan ve yeterli beslenemeyen nüfusun oranı
Yoksulluk sadece az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin bir sorunu değildir. UNDP, gelişmiş ülkelerde yaşanan insani yoksulluğu da ele almış ve bu
ülkelere yönelik bir indeks geliştirmiştir. Gelişmiş ülkeler için hesaplanan İnsani
Yoksulluk İndeksi’ni (HPI-II) oluşturan kriterler ise şunlardır:
• Yaşam süresi: 60 yaşın altında yaşam beklentisi olanların oranı
• Eğitim: OECD tarafından tanımlanan fonksiyonel cahillik oranı
• Makul bir yaşam standardı: Yoksulluk sınırının altında yaşayanların oranı
• Sosyal dışlanma: Uzun dönem işsizlik oranı

Yoksulluk konusundaki tüm analizlerin ortak noktası olan yoksulluk sınırı ya da çizgisi, bir toplumda yoksul olanlarla olmayanları birbirinden ayırmakta kullanılan en temel ölçüttür. Bu sınırın belirlenmesi hem toplam yoksul sayısının hesaplanmasında hem de kamu tarafından yapılacak transferlerde önemli bir referans oluşturmaktadır. Ayrıca uluslararası karşılaştırmalarda da ülkelerin yoksulluk düzeylerinin kıyaslanmasında önemli bir yer tutmaktadırlar. Yoksulluk sınırı belirlenmesinde temel belirleyici unsurlar gelir ve tüketim miktarlarıdır.

Yoksulluk Açığı İndeksi (Poverty Gap Index)
Yoksulluğun derinliğini ölçebilmek ve yoksulluk oranının yoksulluk çizgisine duyarlılığını azaltabilmek için yoksulların gelirlerinin/tüketimlerinin yoksulluk çizgisinden uzaklığının ortalamasının yoksulluk çizgisine oranı olarak belirlenen yoksulluk açığı indeksi geliştirilmiştir (Şenses, 2003: 66).
Yoksulluk açığı indeksi, yoksulluğu yoksul kişi oranına göre daha derinlemesine incelemekte ve gelir açığı kavramına dayanmaktadır. Bir kişinin gelir açığı, yoksulluk sınırı ile i. bireyin geliri arasındaki farka eşittir.

Foster, Greer ve Thorbecke (FGT) Yoksulluk İndeksi
Yoksulluk ölçüm yöntemlerine ilişkin yürütülen çalışmalar içinde en önemli katkılardan birisinin de Foster, Greer ve Thorbecke (1984) tarafından gerçekleştirilen indeks olduğu söylenebilir. Yoksulluk çalışmalarında son yıllarda yoksulluğun bölgesel, etnik alt gruplarının yoksul düzeylerinden ne derece etkilendiğini göstermek önem kazanmış ve toplam yoksulluk içinde ilgili alt grupların yoksulluğunun nasıl ölçüleceği önemli olmuştur. Diğer koşullar sabitken, bir alt grubun yoksulluk düzeyindeki azalma, bir bütün olarak toplam nüfusun yoksulluğunun azalmasına neden olabilir. Toplam yoksulluk içinde alt gruplardaki yoksulluktaki değişmenin etkisinin kantitatif tahminini yapmak veya alt grupların yoksulluk düzeylerinin toplam yoksulluk içindeki katkıları incelenmek istenebilir. Bu bahsedilen kriterlerin sağlanabilmesi için, yoksulluk ölçütünün toplanarak ayrıştırılması gereklidir. Dolayısıyla, toplam yoksulluk, alt grupların yoksulluk düzeylerinin ağırlıklı ortalamasıdır.

Kasım ayında 189 ülkenin hükûmet başkanları Milenyum Deklerasyonu imzalamışlar ve bu deklerasyonla 2015 yılına kadar belirlenen Milenyum Kalkınma
Hedefleri’nin (MDGs) gerçekleştirilmesini taahhüt etmişlerdir. Bu deklerasyonda
belirlenen başlıca hedefler şunlardır (UN, 2000):
• Aşırı yoksulluğun ve açlığın yok edilmesi,
• Evrensel bir temel eğitimin sağlanması,
• Cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadınların güçlendirilmesi,
• Çocuk ölümlerinin azaltılması,
• Anne sağlığının geliştirilmesi,
• Aids, sıtma ve benzeri hastalıklarla mücadele edilmesi,
• Sürdürülebilir bir çevrenin sağlanması,
• Kalkınma için küresel ortaklığın geliştirilmesi.