GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK

Aralarında akrabalık bağı bulunsun ya da bulunmasın aynı konutta veya konutlarda, aynı konutun bir bölümünde yaşayan, aynı kazandan yemek yiyen, kazanç ve masraflarını ayırmayan, hane hizmet ve yönetimine katılan bir veya birden fazla kişinin oluşturduğu topluluğa hanehalkı denir.

Jan Pen (1971) tarafından kullanılan geçit töreni grafiği gelir dağılımı konusunda en anlamlı ve ilgi çekici görsel araçlardan biridir. Pen, geçit törenine katılan herkesin geliriyle orantılı bir boya sahip olduğunu varsaymaktadır. Pen, önde kısalar arkada uzunlar olmak üzere boy sırasına dizilmiş olan insanları belirli bir zaman diliminde -bir saatlik- tören alanından geçirmektedir

A. B. Atkinson bir toplumun sosyal refah fonksiyonuna dayalı alternatif bir gelir dağılımı eşitsizlik ölçütü önermiştir (Atkinson, 1975: 47). Atkinson’un sosyal refah fonksiyonu, gelirin topluma sağladığı ortak faydanın ortalama gelir artışıyla pozitif yönde etkilendiği fakat gelir dağılımındaki eşitsizliğin artışıyla da negatif yönde etkilendiği gibi makul bir varsayımda bulunmaktadır.

Gelir dağılımının ölçülmesinde ve zaman içinde veya ülkeler arasında karşılaştırılarak izlenmesinde en yaygın olarak kullanılan yöntem yüzde paylar analizidir. Gelir gruplarının yüzde payları üzerinden yapılan analizler gelir dağılımı eşitsizlik ölçütleriyle gözlenemeyen önemli bilgiler aktarmaktadır. Gelir gruplarının zaman içinde uğradıkları kayıp ve kazançlar gelir dağılımındaki değişimin en önemli belirleyenleridir.

Entropi, evrendeki düzensizlik eğilimini tanımlayan kavramdır; evrende her şeyin minimum enerji ve maksimum düzensizliğe çekilmekte olduğunu açıklamaktadır.

Theil indeksi bilgi kuramındaki entropi kavramından geliştirilmiş bir gelir eşitsizliği ölçütüdür. Genelleştirilmiş entropi indeksleri ile gelir dağılımının farklı bölümlerindeki eşitsizliklere farklı ağırlıklar verilebilmektedir. Bu özelliği ile Theil indeksi, gelir dağılımının tümündeki gelir farklılıklarına eşit ağırlık vererek oluşturulmaktadır (World Bank, 2005: 287).

Varyans özellikle gelirin frekans dağılımını ve frekans dağılımlarının logaritmik dönüşümünü alan grafiklerden hareketle hesaplanmaktadır. Gelir dağılımına ilişkin Şekil 3.3 ve Şekil 3.5 gelire ilişkin gözlemlerin yatay eksen boyunca nasıl dağılmış olduğunu göstermektedir. Eksen boyunca gözlenen dağılımın dağınıklık derecesini belirtmek üzere istatistikçilerin herhangi bir frekans dağılımını ölçmek üzere kullandıkları dağılım ölçütü olan varyanstan yararlanılmaktadır.

Gini katsayısı dağılımı göstermek üzere gözlenen her gelirin diğer gelirlerle mutlak farklarının toplamını alırken, varyans aynı amaçla, gözlenen her bir gelirin ortalama gelirden farkının kareleri toplamını almaktadır.

Göreli ortalama sapma ölçütü ile geçit törenine katılan herkesin gelirinin ortalama gelirden farkı hesaplanmaktadır. Her bireyin gelirinin ortalama gelirden farkı hesaplandıktan sonra bu farkların toplamı alınmakta ve toplam gelire oranlanarak ifade edilmektedir

Dağılım aralığı ölçütü, gelir dağılımı eşitsizlik ölçütlerinden beklenen temel ilkeleri sağlamak konusunda yetersiz kabul edilmektedir. Maksimum ve minimum gelirler arasındaki gelir transferlerini eşitsizlik göstergesine yansıtamadığı için transfer ilkesini sağlamayan gelir aralığı, standartlaştırıldığı durumda gelir ve nüfus yönüyle ölçekten bağımsızlık ilkesini sağlamaktadır. Gelir dağılımındaki eşitsizliğin bir göstergesi olarak dağılım aralığı ölçütü, ayrıştırma işlemiyle alt gelir ve sosyal gruplara inen dağılım bilgilerini sağlamaya uygun değildir.