GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK - Deneme Sınavı - 1

Türkiye ekonomisinde 2002-2011
döneminde küresel ekonomideki gelişmelerin de etkisiyle ortaya çıkan dönüşümleri
şöyle sıralamaktadır:
• Enflasyon hızının düşmesi,
• Dış açık ve dış borç stokundaki artış; sanayileşsizleşme ve işsizlik,
• Gelir bölüşümü ve devlet bütçesi kısıtları,
• Tüketim kredilerinde artış ve iç tasarruf oranlarında düşüş; ekonomide
yabancılaşma.

Ülkeler arası gelir dağılımını ülkelerin nüfus büyüklüğünü dikkate
almaksızın tanımlamaktadır. Kavram 1’e göre ülke nüfuslarının büyük veya küçük
olmasından kaynaklanan farklılıklar dikkate alınmaksızın her ülke kişi başına
geliri ile temsil edilen birim olarak kabul edilir.

Kuznets’in Ters-U Hipotezi: Ekonomik kalkınma sürecinde ekonomik büyüme ile artan
gelir eşitsizliğinin ekonomik kalkınma sürecinin ilerleyen aşamalarında büyüme ile
azalacağını öngören Kuznets tarafından tanımlanmış hipotezdir.

Sayfa 105 ve 106'yı inceleyiniz.

Türkiye’nin dünya gelir dağılımındaki yeri kişi başına gelirin büyüklüğü, ülke içi
gelir eşitsizliğinin derecesi ve gelir eşitsizliğinin son yirmi yıllık dönemdeki gelişimine bakılarak değerlendirilebilir. Türkiye Dünya Bankası gruplandırmasına
göre 10.540,6 dolar kişi başına geliri ile dünya ekonomileri sıralamasında üst-orta
gelir grubunda yer almaktadır. Ülke içi gelir dağılımına bakıldığında 2006 yılı
Gini katsayısı 0,428 iken 2017 yılında 0,405 olmuştur.

Teknolojideki değişimin yüksek katma değerli üretim alanlarında kümelenmiş gelişmiş ülkelerde gelişmekte olan ülkelerden çok daha güçlü bir biçimde ortaya çıkması.

Yoksulluğun dünyanın geleceğini tehdit eden ciddi bir küresel sorun olduğu gerçeğinin kendini giderek daha fazla hissettirmesi ve dünyanın bir bölgesinde yaşanan yoksulluk sorununun sadece o bölgenin sorunu olmadığı ve tüm dünyayı etkileyebileceği gerçeğinin yaşanan bazı olaylar sonucu daha da görünür hâle gelmesi, bütün dünya ülkelerinin yoksullukla mücadelede birlikte hareket etme zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bu amaçla, 2000 yılının Kasım ayında 189 ülkenin hükûmet başkanları Milenyum Deklerasyonu imzalamışlar ve bu deklerasyonla 2015 yılına kadar belirlenen Milenyum Kalkınma Hedefleri’nin gerçekleştirilmesini taahhüt etmişlerdir.

Satın Alma Gücü Paritesi: Ülkeler arasında fiyatlar genel düzeyindeki farklılaşmayı ortadan kaldırmak amacıyla başvurulan para birimi dönüştürme oranıdır. Buna göre ülkelerin kişi başına GSYİH rakamları ülkelerin ortak bir mal sepetini satın alma güçlerindeki farklılığı yansıtacak şekilde düzeltilmektedir.

Yoksulluk çok yönlü ve karmaşık yapısı sebebiyle tanımlanması güç olan bir kavramdır. Bunun yanında, her dünya görüşünün yoksulluk olgusuna farklı yaklaşması, yoksulluğun tanımı konusunda bir uzlaşma sağlanmasını da güçleştirmektedir. Kimileri yoksulluğu, “sistemin yapısından ve işleyişinden kaynaklanan güç ve servet dağılımındaki eşitsizliğin bir sonucu” olarak görürken kimileri ise “yoksul olarak tanımlanan kişilerin, eğitimsizlik, beceri ve kapasite gibi bireysel nitelik ve yeteneklerinin düşüklüğü nedeniyle ortaya çıkan fırsatlardan yararlanamama durumu” olarak tanımlamaktadır. Bu iki yaklaşım da yoksulluğu, onu doğuran nedenler üzerinden tanımlamaya yöneliktir.

Yoksulluk, genel olarak, “temel ihtiyaçları karşılayamama, asgari yaşam standardına erişememe durumu” olarak tanımlanmaktadır. Yoksulluğu dar ve geniş anlamda olmak üzere iki türlü tanımlamak mümkündür. Dar anlamda yoksulluk, açlıktan ölme ve barınacak yeri olmama durumu iken geniş anlamda yoksulluk; gıda, giyim ve barınma gibi olanakları yaşamlarını devam ettirmeye yettiği hâlde toplumun genel düzeyinin gerisinde kalmayı ifade eder.

Mutlak yoksulluk, hanehalkı veya bireyin yaşamını sürdürebilecek asgari refah düzeyini yakalayamaması durumudur. Bu nedenle, mutlak yoksulluğun ortaya çıkarılması, bireylerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan minimum tüketim ihtiyaçlarının belirlenmesini gerektirir. Mutlak yoksul oranı, bu asgari refah düzeyini yakalayamayanların sayısının toplam nüfusa oranıdır.

Göreli yoksulluk bireylerin, toplumun ortalama refah düzeyinin belli bir oranının altında olması durumudur. Buna göre toplumun genel düzeyine göre belli bir sınırın altında gelir ve harcamaya sahip olan birey veya hanehalkı göreli anlamda yoksul olarak tanımlanır. Refah ölçüsü olarak amaca göre tüketim veya gelir düzeyi seçilebilir.

Yoksulluğa neden olduğu düşünülen başlıca makro faktörler şöyle sıralanabilir:
• Gelir dağılımındaki adaletsizlikler,
• Emek piyasalarında yaşanan sorunlar; işsizlik, eksik istihdam, düşük ücretler, kayıt dışı istihdam, ayrımcılık vb.,
• Toplumda yaşanan sosyal değişim ve demografik faktörler; nüfus baskısı, hanehalkı yapısındaki değişim, göç, çarpık kentleşme vb.,
• Kötü ekonomi politikaları ve ekonomik krizler,
• Bölgesel dengesizlikler,
• Çevresel bozulma ve doğal afetler,
• Kötü siyasal yönetimler,
• Savaşlar.

insani yoksulluğu ölçmek amacıyla “İnsani Yoksulluk İndeksi” (Human Poverty Index) geliştirilmiştir.
Bu indeks gelişmekte olan ülkeler için (HPI-I) şu üç kriterden yola çıkarak hesaplanmaktadır:
• Yaşam süresi: 40 yaşın altında yaşam beklentisi olanların oranı
• Eğitim: Okuma yazma bilmeyen yetişkinlerin oranı
• Makul bir yaşam standardı:
   • Sağlıklı içme suyuna sahip olmayan nüfusun oranı
   • Temel sağlık imkânlarından yoksun olan nüfusun oranı
   • 5 yaşın altında olan ve yeterli beslenemeyen nüfusun oranı
Yoksulluk sadece az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin bir sorunu değildir. UNDP, gelişmiş ülkelerde yaşanan insani yoksulluğu da ele almış ve bu
ülkelere yönelik bir indeks geliştirmiştir. Gelişmiş ülkeler için hesaplanan İnsani
Yoksulluk İndeksi’ni (HPI-II) oluşturan kriterler ise şunlardır:
• Yaşam süresi: 60 yaşın altında yaşam beklentisi olanların oranı
• Eğitim: OECD tarafından tanımlanan fonksiyonel cahillik oranı
• Makul bir yaşam standardı: Yoksulluk sınırının altında yaşayanların oranı
• Sosyal dışlanma: Uzun dönem işsizlik oranı

Yoksulluk konusundaki tüm analizlerin ortak noktası olan yoksulluk sınırı ya da çizgisi, bir toplumda yoksul olanlarla olmayanları birbirinden ayırmakta kullanılan en temel ölçüttür. Bu sınırın belirlenmesi hem toplam yoksul sayısının hesaplanmasında hem de kamu tarafından yapılacak transferlerde önemli bir referans oluşturmaktadır. Ayrıca uluslararası karşılaştırmalarda da ülkelerin yoksulluk düzeylerinin kıyaslanmasında önemli bir yer tutmaktadırlar. Yoksulluk sınırı belirlenmesinde temel belirleyici unsurlar gelir ve tüketim miktarlarıdır.

Yoksulluk Açığı İndeksi (Poverty Gap Index)
Yoksulluğun derinliğini ölçebilmek ve yoksulluk oranının yoksulluk çizgisine duyarlılığını azaltabilmek için yoksulların gelirlerinin/tüketimlerinin yoksulluk çizgisinden uzaklığının ortalamasının yoksulluk çizgisine oranı olarak belirlenen yoksulluk açığı indeksi geliştirilmiştir (Şenses, 2003: 66).
Yoksulluk açığı indeksi, yoksulluğu yoksul kişi oranına göre daha derinlemesine incelemekte ve gelir açığı kavramına dayanmaktadır. Bir kişinin gelir açığı, yoksulluk sınırı ile i. bireyin geliri arasındaki farka eşittir.

Foster, Greer ve Thorbecke (FGT) Yoksulluk İndeksi
Yoksulluk ölçüm yöntemlerine ilişkin yürütülen çalışmalar içinde en önemli katkılardan birisinin de Foster, Greer ve Thorbecke (1984) tarafından gerçekleştirilen indeks olduğu söylenebilir. Yoksulluk çalışmalarında son yıllarda yoksulluğun bölgesel, etnik alt gruplarının yoksul düzeylerinden ne derece etkilendiğini göstermek önem kazanmış ve toplam yoksulluk içinde ilgili alt grupların yoksulluğunun nasıl ölçüleceği önemli olmuştur. Diğer koşullar sabitken, bir alt grubun yoksulluk düzeyindeki azalma, bir bütün olarak toplam nüfusun yoksulluğunun azalmasına neden olabilir. Toplam yoksulluk içinde alt gruplardaki yoksulluktaki değişmenin etkisinin kantitatif tahminini yapmak veya alt grupların yoksulluk düzeylerinin toplam yoksulluk içindeki katkıları incelenmek istenebilir. Bu bahsedilen kriterlerin sağlanabilmesi için, yoksulluk ölçütünün toplanarak ayrıştırılması gereklidir. Dolayısıyla, toplam yoksulluk, alt grupların yoksulluk düzeylerinin ağırlıklı ortalamasıdır.

Kasım ayında 189 ülkenin hükûmet başkanları Milenyum Deklerasyonu imzalamışlar ve bu deklerasyonla 2015 yılına kadar belirlenen Milenyum Kalkınma
Hedefleri’nin (MDGs) gerçekleştirilmesini taahhüt etmişlerdir. Bu deklerasyonda
belirlenen başlıca hedefler şunlardır (UN, 2000):
• Aşırı yoksulluğun ve açlığın yok edilmesi,
• Evrensel bir temel eğitimin sağlanması,
• Cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi ve kadınların güçlendirilmesi,
• Çocuk ölümlerinin azaltılması,
• Anne sağlığının geliştirilmesi,
• Aids, sıtma ve benzeri hastalıklarla mücadele edilmesi,
• Sürdürülebilir bir çevrenin sağlanması,
• Kalkınma için küresel ortaklığın geliştirilmesi.