GELENEKSEL VE YENİLEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI - Deneme Sınavı - 17

Hidrokarbon, karbon ve hidrojen atomlarından oluşan kimyasal bileşiklerin genel adıdır. Petrol ise doğal olarak oluşmuş hidrokarbon karışımıdır.

Şist, kolayca yapraklara ayrılabilen, silsli, alüminli tortul kayaçlara verilen genel isimdir.

İkincil enerji kaynakları ise birincil enerji türlerinin işlenmesiyle elde edilen petrol ürünleri, elektrik enerjisi, ısı enerjisi ve biyo yakıtlardır. Örneğin, kömür birincil, kömürün yakılmasından elde edilen elektrik enerjisi, ikincil enerji kaynağıdır. Elektrik enerjisi, benzin, motorin, kok kömürü, ikincil kömür, petrokok, hava gazı, sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ikincil enerji kaynaklarındandır.

İnsanlık tarihi boyunca enerji kaynağı olarak bilinen ilk kullanım ağaç ve türevleri olup onu bitki veya hayvan yağlarından türetilen yakıtların kullanımı izlemiştir. Bir ağaç türevi olan odun kömürünün metalleri eritmek için çok eski yıllardan beri kullanıldığı bilinmektedir. Kömürün ilk olarak milattan önceki yıllarda Çinliler tarafından kullanıldığı kaynaklarda yer almaktadır. Özellikle gelişen sanayi ve endüstri, kömür kullanımını arttırmış, kömürü önemli bir mineral hâline getirmiştir. İngiltere’de buharlı lokomotifin 1769 yılında geliştirilmesi ile birlikte kömür güç kaynağı olarak en yaygın kullanımına erişmiştir. Kömür demir-çelik sanayinde ham madde ve yakıt olarak kullanılmaktadır.

Bugün çıkarılan kömürün büyük bölümü ise elektrik üretiminde, ısınmada ve çeşitli sanayi alanlarında kullanılmaktadır. Doğru yanıt B’dir.

Enerjinin herhangi bir değişim ya da dönüşüme uğramamış şekline birincil (primer) enerji, birincil enerjinin dönüştürülmesi sonucunda elde edilen enerji türüne ise ikincil (sekonder) enerji adı verilir. Birincil enerji kaynakları; yenilenebilir enerji kaynakları yani kısa sürede kendini yenileyen, yeri doldurulabilen, pratik olarak sınırsız enerji kaynakları (biyokütle, hidrolik, rüzgâr, jeotermal, güneş) ve yenilenemez enerji kaynakları yani tüketilebilir ve kısa sürede kendini yenileyemeyen ve oluşumu için milyonlarca yıl gereken enerji kaynakları [(Fosil yakıtlar: kömür, petrol, doğal gaz ve radyoaktif (nükleer) mineral yakıtlar: uranyum)] olarak ikiye ayrılır. İkincil enerji kaynakları ise birincil enerji türlerinin işlenmesiyle elde edilen petrol ürünleri, elektrik enerjisi, ısı enerjisi ve biyo yakıtlardır. Doğru yanıt E’dir.

Türkiye’deki mevcut yenilenemez enerji kaynakları sınırlıdır. Özellikle petrol ve doğal gaz kaynakları açısından dışarı bağımlı olmakla birlikte linyit kömürü açısından kendi ihtiyacını karşılayan bir ülke sayılabiliriz. Türkiye rezerv ve üretim bakımından linyit kömüründe dünya ölçeğinde orta seviyede, taş kömüründe ise alt seviyede değerlendirilebilir.

Türkiye’de tüketilen enerjinin %90’a yakın kısmı fosil yakıtlardan temin edilmektedir. Bu nedenle geleneksel enerji potansiyelinin, üretim ve tüketiminin bilinmesi, hem gelecekte izlenecek olan enerji politikalarının belirlenmesi bakımından önem taşıyacak hem de aile bütçesinde yer alan enerji giderlerinin gelecekte ne olabileceğini öngörmek açısından önem arz edecektir.

Yerin derinliklerinden yeryüzüne çıkarıldıklarında, atmosferik basınç ve sıcaklık koşullarında sıvı hâlde bulunan hidrokarbonlar ham petrol olarak adlandırılır. Yarı katı ve katı hâlde bulunan hâli ise ağır hidrokarbonlar içerir ve bileşimlerine göre asfalt, parafin veya bitüm olarak isimlendirilir. Gaz hâlinde bulunan petrol ise doğal gaz adını almaktadır.

Edwin L. Drake (Şekil 4.5) farklı birçok işte deneyimi olan bir kişidir ve petrolün de tuz arama yöntemiyle yeraltından çıkarabileceğini düşünerek şirkete ortak olmuştur. Drake Pennsylvania’ya giderek orada günlük 3 ile 6 varil petrolün çıkartıldığı bir pınarın bulunduğu tarlanın lisansını alır. Drake burada yaptığı çalışmalardan, önemli miktarda petrolün sondajla elde edilebileceği sonucuna varır. Sondaja başlanır ancak işlerin yavaş yürümesi nedeniyle ilerleme kaydedilmediğini düşünen yatırımcılar, projeye olan inançlarını kaybederler. Şirket yetkililerinin sondaj faaliyetlerinin durdurulmasını isteyen mektubu Drake’in eline geçmeden 27 Ağustos 1859’da, 69 fit (21 m) derinliğe ulaşan kuyuda siyah bir sıvıya ulaşılır. Kuyuya yerleştirilen bir tulumba ile petrolün yeraltından üretimini ilk kez gerçekleştirmiş olur.

Samuel kardeşler (Marcus ve Samuel) yeni ve emniyetli tanker tasarımları ile petrolün denizaşırı taşınmasında devrim yaratacaklardır. Samuel kardeşler tarafından kurulmuş olan Shell Taşımacılık ve Ticaret Şirketi, 1907 yılında Hollanda Kraliyet şirketi ile birleşecek ve bugün Shell olarak bilinen petrol şirketi kurulacaktır.

Dünyanın kanıtlanmış petrol rezervi 2014 yılı sonu itibari ile 1700,1 milyar varildir. Kanıtlanmış rezervlerin bölgelere göre dağılımı Şekil 4.7’de verilmiştir. % 47,7 ile bu rezervlerin büyük bölümü Orta Doğu ülkelerindedir. İkinci büyük rezervler ise %19,4 ile Güney Amerika’dır. Diğer rezervler ise sırasıyla Kuzey Amerika (13,7), Avrupa ve Avrasya (9,1), Afrika (% 7,6) ve Asya Pasifik (2,5)tir.

Çizelge 4.1 ve 5.2 incelendiğinde Asya Pasifik, Kuzey Amerika ve Avrupa&Avrasya ülkelerinin petrol tüketiminde en büyük payı aldığı görülmektedir. Buna karşılık üretimde en büyük payı sağlayan Orta Doğu ülkeleri tüketimin çok küçük bir kısmına sahiplerdir. Örneğin 2014 yılında dünyadaki toplam üretimin % 31,4’ünü karşılayan Orta Doğu ülkeleri % 9,3’lük tüketim gerçekleştirmişlerdir. Buna karşılık %9,4’lük üretim oranına sahip olan Asya Pasifik ülkeleri %33,9 ile petrol tüketiminde en büyük paya sahiptir. Sanayisi ve ekonomisi gelişmiş olan ülkeler yüksek miktarlarda petrol tüketmektedir.

Ülkemizde ekonomik anlamda ilk ham petrol 1939 yılında açılan Raman-1 kuyusunda bulunmuştur. Pompa ile üretime alınan kuyuda çıkan petrolün API gravitesi 20,8 dir. 2009 yılında Diyarbakır’da açılan Beyazçeşme-1 kuyusundan elde edilen ham petrolün gravitesi 41,14 API’dir. Adıyaman ili sınırları içerisinde 1958’de açılan Kahta-1 arama kuyusunda ise gravitesi 11 API olan ham petrol bulunmuştur.

Ham petrolün içerisinde bulunan demir, nikel ve vanadyum gibi metallerin çok az miktarları bile katalitik parçalama ünitesini etkileyerek gaz ve kok oluşumunun artmasına buna karşılık benzin veriminin düşmesine sebep olmaktadır. Vanadyum içeren yakıtlar yüksek sıcaklıkta güç jeneratörlerinde türbin kanatlarında korozyona sebep olur. Korozyon: Metal ve alaşımların çevreleri ile girdikleri elektrokimyasal ve kimyasal tepkimeler sonucu bozunmasıdır.

Batman-Dörtyol ham petrol boru hattı: Türkiye’nin ilk ham petrol boru hattı olarak 1967 yılında işletmeye açılan Batman-Dörtyol ham petrol boru hattının mülkiyeti 1984 yılında BOTAŞ’a devredilmiş olup, yıllık kapasitesi 4,5 milyon ton’dur. 2014 yılında bu hattan 2,1 milyon ton (14,5 milyon varil) ham petrol taşınmıştır.

OPEC, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (Organization of Petroleum Exporting Countries) 1960 yılında kurulmuştur. Cezayir, Angola, Ekvator, Endonezya, İran, Irak, Kuveyt, Libya, Nijerya, Katar, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Venezuella üyeleridir. OPEC Sepeti petrol fiyatlarının belirlenmesinde önemlidir. Üye ülkelerin petrol fiyatlarının ortalaması alınarak belirlenir.

1 kalori 4,1868 J dür.

Enerji ile güç birbiriyle doğru orantılıdır.

Güç birim zamanda harcanan enerjidir.

Elektrik enerjisi, görece konumları nedeniyle yüklü parçacıkların bir düzlem içerisinde sahip olduğu enerjidir.

Enerji yok edilemez ve bu durumun sonucu olarak dünyanın ve evrenin ısısı yavaş yavaş artmaktadır.

Ham Petrol
Kömür
Doğalgaz
Atıklar
Güneş
Biyokütle
Rüzgâr
Su
Jeotermal

 Birincil enerji kaynaklarıdır.

Petrol Ürünleri,
Katı, Sıvı ve Gaz Yakıtlar
Elektrik ve Isı
Biyo Yakıtlar

ikincil enerji kaynaklarıdır.