GELENEKSEL ENERJİ KAYNAKLARI

Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) (liquified petroleum gas), ham petrolün rafinerilerde arıtılması sırasında ya da doğal gazın ayrıştırılması ile elde edilir. Taşınım sırasında kolaylık sağlaması için, bu gazlar basınç altında sıvılaştırılır. Sıvılaştırılmış petrol gazı, etan, etilen, propan, propilen, butan, bütilen, izobutan karışımıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Batman Rafinerisi ülkemizde ilk kurulan rafineridir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 1955 yılında kurulmuştur. Bu rafineride genel olarak Batman petrolleri işlenmektedir. Ülkemizin en düşük kapasiteli petrol işleme tesisidir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Batman Rafinerisi ülkemizde ilk kurulan rafineridir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 1955 yılında kurulmuştur. Bu rafineride genel olarak Batman petrolleri işlenmektedir. Ülkemizin en düşük kapasiteli petrol işleme tesisidir. Daha sonra 1960 yılında kurulan İstanbul Petrol Rafinerisi AŞ (İPRAŞ) tarafından, Marmara bölgesinde İzmit Körfezi’nin Tütünçiftlik bölgesinde İzmit rafinerisi yaptırılmış, 1961 yılında 1,0 milyon ton/yıl olan ham petrol işleme kapasitesi 1982 yılında 11,5 milyon ton/yıl olmuştur. İzmir rafinerisi Türkiye’nin giderek artan petrol ürünleri ihtiyacının karşılanabilmesi amacıyla, Ege bölgesinde 1972 yılında kurulmuştur. Kırıkkale rafinerisi 1986 yılında ülkemizin Orta Anadolu bölgesinde işletmeye alınmıştır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Tüpraş rafinerilerinde işlenen ham petrolün büyük bir bölümü ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Ham petrol temini 2012 yılına kıyasla %3,1 oranında bir azalma ile 2013 yılında 21,20 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Toplam teminin %11’i yerli üretimden karşılanırken %89’u ise ithalat yoluyla sağlanmıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Ham petroldeki tuzun giderimi iki şekilde yapılır. İlk yöntemde, ham petrol kimyasal madde ilave edilerek ısıtılır ve yerçekimi etkisi ile tuzun ayrılması sağlanır. Diğer yöntemde ise yüksek gerilimde elektrostatik ayırıcılar kullanılarak yapılır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ham petrol rafinerilerinden veya doğal gazdan elde edilen hidrokarbon gazlarının karışımıdır. İçeriğinde ethan, etilen, propan, propilen, normal bütan, bütilen, izobütan ve izobütien bulunabilir. Kullanım sırasında, herhangi bir gaz sızıntısının hissedilebilmesi için gaz karışımına merkaptan ilave edilir. Doğru cevap D şıkkıdır.

İzomer, kapalı formülleri aynı açık formülleri farklı bileşiklere verilen isimdir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hidrojenleme süreçleri olefinlerin doyurulması, kükürtlü, azotlu bileşiklerin, koku, renk ve yapışkan özellikli yapıların giderilmesi için kullanılır. Bu amaçla pek çok reaktör kullanılır. Temelde ise besleme akımı hidrojen ile karıştırılarak ısıtılır ve katalitik reaktöre beslenir. Reaktörden çıkan ürün soğutularak hidrojen, safsızlıklar ve yüksek kaliteli ürün ayrılır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Nafta, hidrojenleme işlemi sonunda hem safsızlıklardan arındırılmış ve hem de içeriğindeki olefinler doyurulmuştur. Nafta, kaliteli benzin üretimi için, benzin değerini arttırma işlemlerine alınır. Bu süreç, benzin yapısının yeniden şekillendirilerek, kalitesinin arttırılması sürecidir (reforming). Bu süreç kullanılarak düşük oktanlı nafta, ağır benzin ve naftaca zengin ara ürünlerden yüksek oktanlı benzin ve petrokimyasal kullanım için aromatik ve izobütan üretimi sağlanır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Yüksek sıcaklıklarda kaynayan uzun zincirli, düşük değerli hidrokarbonların kimyasalyapıları, ısının etkisiyle değiştirilerek, gerçekleşen bağ kırılmaları ile küçük molekül yapılı hidrokarbonlara
dönüştürülmesine genel olarak parçalanma denir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Ham petrol rafineri süreçleri, ham petrol damıtma kolonu, gaz ve hafif ürünlerin elde edildiği süreçler, izomerizasyon süreci, hidrojenleme süreçleri, reforming süreci, aromatik hidrokarbonların kazanım süreci, ısıl parçalama süreci, katalitik parçalama süreci, alkilleme süreci, polimerizasyon süreci, hidrojenle parçalama süreci, çözücü ile ayırma, vakum damıtma kolonu, asfalt üretim sürecidir.

Edwin L. Drake petrolün tuz arama yöntemleriyle yeraltından çıkarılabileceğini düşünerek ham petrolü yeraltından çıkartan ilk kişidir.

Gaz ürünleri arasında yakıt gazı ve sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) yer almaktadır. Bu ürünler petrol rafinerisinde hafif hidrokarbonları kazanma sürecinde elde edilirler. Sıvı ürünler, nafta, benzin, gaz yağı, jet yakıtı, dizel, fuel oil, benzin yağı, yağlama yağlarıdır. Katı ürünler, vaks ürünleri, asfalt, petrol kokudur.

Benzin yağı, ham petrol damıtma kolonundan alınan içerisinde büyük moleküllü hidrokarbon bileşikleri bulunduran ana üründür. Dizel, içeriğinde C₁₄-C₂₀ karbon sayısı aralığında hidrokarbon bileşikler bulunan üründür. Jel yakıtı, hava araçlarının türbin motorlarında kullanıma uygun olarak belli oranlarda karıştırılmış nafta ve gaz yağından oluşan bir yakıttır. Nafta, ham petrolün atmosferik koşullarda damıtılması sırasında elde edilen sıvı hidrokarbon karışımlarından oluşan bir ara üründür. Gaz yağı, ham petrolün distilayonu sırasında alınan hafif kısımdır.

Coğrafi konumu nedeniyle önemli bir enerji geçiş ülkesi olan Türkiye, nispeten yüksek nüfusu ve büyüyen ekonomisi sayesinde bölgesinde önemli bir enerji tüketicisi haline gelmiştir. Batman Rafinerisi ülkemizde ilk kurulan rafineridir.

Günümüzde otomobillerin büyük bölümünde benzinli motorlar kullanılmaktadır. Benzin kalitesini belirleyen en önemli parametre oktan sayısıdır. Oktan sayısının artması benzinin verimli yandığının bir göstergesidir. Petrol rafinerisinin günlük hayatta en
çok karşılaştığımız ürünlerinden olan benzin içerdiği oktan sayısına göre normal benzin, orta dereceli ve süper benzin olarak sınıandırılır. Normal benzin oktan
sayısı 85 ile 88 arasında, orta dereceli benzinin ise oktan sayısı 88 ila 90 arasındadır. Yüksek kaliteli benzinin ise oktan sayısı 90’dan yüksektir.

Rafineriye gelen ham petrol, öncelikle ham petrol depolama tanklarına alınır. Daha sonra petrol bünyesinde bulunan tuzun giderilmesi için tuz gidericilere gönderilir. Buradan çıkan ham petrol ön ısıtıcılardan geçirilerek ısıtılır ve rafinerilerin en temel ünitesi olan damıtma kolonuna alınır. Kolondan çıkan ana ürünler farklı rafineri süreçlerinde işlenerek son ürünlere dönüştürülür.

Atmosferik damıtma kolonunun üst kısmından gaz ürünler alınır. Bu bölümden alınan kısımdan benzin elde edildiğinden, ham benzin olarak adlandırılır. Orta bölümden ise gaz yağı, jet yakıtı, hafif dizel ve ağır dizel üretilecek kısım elde edilir. Alt bölümden dip ürün denilen ağır gaz oil, 538°C üstü sıcaklıklarda ise ham petrolden geriye kalan ağır kısım elde edilir.

Isıl parçalama süreci, ham petrol içerisindeki distilasyon ile elde edilen ağır bölümün daha küçük molekül ağırlık ürünlere parçalanması sağlanır. Katalitik parçalama süreci, yüksek molekül ağırlıklı hidrokarbon bileşiklerinin daha küçük molekül ağırlıklı, yüksek değerli hidrokarbonlara katalizör katılmasıyla dönüştürülmesini sağlar. Reforming süreci, benzin yapısının yeniden şekillendirilerek, kalitesinin arttırılması sürecidir. Hidrojenleme süreçleri olefinlerin doyurulması, kükürtlü, azotlu bileşiklerin, koku, renk ve yapışkan özellikli yapıların giderilmesi için kullanılır. İzomerizasyon süreci, katalitik ortamda, kapalı formülü aynı ancak yapısı dallanmış bileşik elde edilmesidir.

Rafineri, ham petrolün çeşitli işlemlerden geçirilerek günlük hayatımızda kullandığımız ürünlere dönüştürüldüğü tesistir. İzomerleşme, katalitik ortamda, kapalı formülü aynı ancak yapısı dallanmış bileşik elde edilmesidir. Reforming, benzin yapısının yeniden şekillendirilerek, kalitesinin arttırılması sürecidir. Parçalanma, yüksek sıcaklıklarda kaynayan uzun zincirli, düşük değerli hidrokarbonların kimyasal yapıları, ısının etkisiyle değiştirilerek, gerçekleşen bağ kırılmaları ile küçük molekül yapılı hidrokarbonlara dönüştürülmesine denilmektedir. Özütleme, bir çözücü içinde çözünen katı ya da sıvıdan bir maddenin çıkarılması olarak tanımlanır.