GELENEKSEL ENERJİ KAYNAKLARI - Deneme Sınavı - 7

API gravite değeri aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır.

API = (141,5/ (SGp)) -131,5

Formüldeki SGp değeri petrolün özgül ağırlığıdır. Bilinen değerler formülde yerine konulduğunda, petrolün API gravite değeri 25.72 olarak bulunur. 

API = (141,5/ (0,9)) -131,5

API =25,72

Petrol temelde karbon ve hidrojen elementlerinin oluşturduğu karmaşık moleküler yapılar içerir. Ham petrolün kimyasal bilesimi oldukça karmaşıktır. Ham petrol farklı hidrokarbon grupları içeren kimyasal maddelerden oluşur. Ham petrolün renk ve görünümü bileşimine bağlı olarak değişir. Genellikle siyah veya koyu kahverenginde olsa da sarımsı veya kırmızımsı da olabilir. Bazı durumlarda su ve kum ile karışmış durumda da bulunabilir.

Ham petrol içerdiği elementlere göre analiz edildiğinde, Karbon %81-87, Hidrojen %10-14, Kükürt %0,05-6, Azot %0,1- 0,2,  Oksijen %0,05-2 içermektedir.

Doymamış hidrokarbonlar: Bu grup karbon-karbon çoklu bağlar içerirler. Doymamış hidrokarbonlar olefinler olarak bilinirler.

Olefinler, alkenler olarak bilinirler ve karbon-karbon çii bağları içeren doymamış hidrokarbonlardır. Karbon-karbon üçlü bağları içeren bileşikler asetilenler olarak bilinirler veya biyoolefinler de denir. Olefinlerin genel formülü CnH2n ve asetilenlerin genel formülü ise CnH2n-2 seklindedir. Doymamış bileşikler birden fazla çift veya üçlü bağ içerebilirler. Olefinler doğal olarak ham petrolde bulunmazlar fakat dönüşüm süreçleri sırasında oluşurlar. Hidrojen, Kükürt ve Azot zaten elementtir.

Batman-Dörtyol ham petrol boru hattı: Türkiye’nin ilk ham petrol boru hattı olarak 1967 yılında işletmeye açılan Batman-Dörtyol ham petrol boru hattının mülkiyeti 1984 yılında BOTAŞ’a devredilmiş olup, yıllık kapasitesi 4,5 milyon ton’ dur. 2014 yılında bu hattan 2,1 milyon ton (14,5 milyon varil) ham petrol taşınmıştır.

Yapılan sondaj sonucunda kuyunun üretime alınmasına karar verilirse kuyu üretim için hazırlanır. Üretim yapılacak katman ile kuyu arasındaki bağlantıyı kurmak için muhafaza borusu ve çimentoda delikler açılarak yüksek basınçlı petrolün kuyuya dolması sağlanır. Bu isleme perforasyon denir. Atbası, emme basma tulumba yöntemiyle çalışan petrol üretim pompalarına verilen isimdir. Delta, hızlı akan suların içerisindeki çamur hız sebebiyle dibe çökmeden taşınırlar. Ancak akarsuların denize döküldüğü yerlerde akış hızı düştüğünden akarsuyun yol boyunca içinde taşıdığı çamur ve tortu dibe çöker. Bu bölgeye delta adı verilir. Korozyon, metal ve alaşımların çevreleri ile girdikleri elektrokimyasal ve kimyasal tepkimeler sonucu bozunmasıdır. API gravitesi, American Petroleum Institute’ ün belirlediği petrolün yoğunluğu ölçmek amacıyla kullanılan değerdir.

Rezerv/Üretim Oranı, petrolün kalan ömrünü tahmin etmek için kullanılan bir göstergedir. Bir diğer ifade ile belirlenmiş rezerv miktarının o yıl içinde gerçeklesen üretim miktarına oranıdır. Petrol rezerv/üretim oranları incelendiğinde Güney ve Orta Amerika’nın diğer bölgelere göre oldukça yüksek rezerv/üretim oranına sahip olduğu görülür, bu oranla 100 yılın çok üzerinde petrol ömrüne sahiptir. Petrol ömrü en kısa bölgeler, Avrupa & Avrasya ile Asya Pasifik olarak görülmektedir. Bu bölgelerde petrolün ömrü, eğer yeni rezervuarlar bulunmaz ise 2014 yılı üretim hızıyla, 30 yıldan azdır.

OPEC, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü. OECD, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü. ILO, Uluslararası Çalışma Örgütü. UNESCO, Birleşmiş milletler eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü. UNICEF, Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu’ dur.

OPEC, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü 1960 yılında kurulmuştur. Cezayir, Angola, Ekvator, Endonezya, İran, Irak, Kuveyt, Libya, Nijerya, Katar, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Venezüella üyeleridir.

Korozyon, Metal ve alaşımların çevreleri ile girdikleri elektrokimyasal ve kimyasal tepkimeler sonucu bozunmasıdır. Yoğunluk, herhangi bir maddenin birim hacimdeki kütlesidir. Sondaj operasyonu, yerin derinliklerinde petrol içerme olasılığı bulunan kapan yapısına kuyu açma işlemine denir. Perforasyon, üretim yapılacak katman ile kuyu arasındaki bağlantıyı kurmak için muhafaza borusu ve çimentoda delikler açılarak yüksek basınçlı petrolün kuyuya dolması işlemine denir. Atbaşı, Emme basma tulumba yöntemiyle çalışan petrol üretim pompalarına verilen isimdir.

API ( Amerikan Petrol Enstitüsü) gravitesi, ham petrolün ticari olarak fiyatını belirlemede kullanılır. Petrolün API gravite değeri arttıkça yoğunluk azalmakta ancak petrolün kalitesi, dolayısıyla fiyatı artmaktadır. Kükürt korozyona neden olması nedeniyle kükürt istenmeyen bir bileşen olup yüksek kükürt oranına sahip petroller aynı API gravitesindeki ancak düşük kükürtlü petrollerden daha ucuzdurlar.

Petrol temelde karbon ve hidrojen elementlerinin oluşturduğu karmaşık moleküler yapılar içerir. Ham petrolün kimyasal bileşimi oldukça karmaşıktır. Ham petrol farklı hidrokarbon grupları içeren kimyasal maddelerden oluşur. Ham petrolün renk ve görünümü bileşimine bağlı olarak değişir. Genellikle siyah veya koyu kahverenginde olsa da sarımsı veya kırmızımsı da olabilir. Bazı durumlarda su ve kum ile karışmış durumda da bulunabilir. Doğal gaz çoğunlukla C1-C5 hidrokarbonlardan oluşurken, petrol içerisinde C1-C60 hatta daha ağır hidrokarbonlar içerir.

Belirli miktar ham petrol karbondioksit, kükürt dioksit, su ve azot oksitlere dönüştürülür. Gazlar birbirlerinden ayrılarak farklı yöntemlerle
miktarları belirlenir. Ham petrolün elementlere göre ortalama bileşimleri Karbon %83 – 87, Hidrojen %10 – 14, Kükürt %0,05 – 6, Azot %0,1 – 0,2, Oksijen %0,05 – 2,0, Nikel < 120ppm, Vanadyum < 1200ppm olarak bilinmektedir.

Yapılan sondaj çalışmaları ile açılan kuyuların çoğunda petrol bulunmaz ve kuyu terkedilir. Eğer petrol bulunursa ekonomik olup olmadığına bakılır. Eğer kuyu yeterince ekonomik bulunmazsa üretime geçilmez, kuyu çimento tapa ile kapatılır ve ekonomik koşulların değişip üretimin karlı hale gelmesi beklenir.

Kanıtlanmış rezervlerin bölgelere dağılımına bakıldığında rezervlerin büyük bölümü Orta Doğu ülkelerindedir. İkinci büyük rezervler ise Güney Amerika’dır. Diğer rezervler sırasıyla Kuzey Amerika, Avrupa ve Avrasya, Afrika, Asya Pasifik’tir.

Edwin L. Drake farklı birçok işte deneyimi olan bir kişidir ve petrolün tuz arama yöntemleriyle yeraltından çıkarılabileceğini düşünmüştür. Pennsylvania’ya giderek orada 3 ile 6 varil petrolün çıkartıldığı bir pınarın bulunduğu tarlanın lisansını alır. Drake burada yaptığı çalışmalardan, önemli miktarda petrolün sondajla elde edilebileceği sonucunda varır.

Petrolün endüstriyel anlamda asıl büyük tanınırlığı 19. Yüzyılın ikinci yarısı ile 20. Yüzyılda gerçekleşmiştir. 1846 yılında Kanadalı Abraham Gesner’in kömürden damıtma yolu ile gaz yağı elde edilmesi için geliştirdiği yöntem petrol endüstrisinin başlangıcının simgesi olmuştur. Gaz yağının bu yöntemle üretimi, aydınlatma alanında tam bir devrim olmuş, kısa süre içerisinde gaz yağına olan talep artmıştır.

Ham petrol rafineri süreçleri, ham petrol damıtma kolonu, gaz ve hafif ürünlerin elde edildiği süreçler, izomerizasyon süreci, hidrojenleme süreçleri, reforming süreci, aromatik hidrokarbonların kazanım süreci, ısıl parçalama süreci, katalitik parçalama süreci, alkilleme süreci, polimerizasyon süreci, hidrojenle parçalama süreci, çözücü ile ayırma, vakum damıtma kolonu, asfalt üretim sürecidir.

Edwin L. Drake petrolün tuz arama yöntemleriyle yeraltından çıkarılabileceğini düşünerek ham petrolü yeraltından çıkartan ilk kişidir.

Gaz ürünleri arasında yakıt gazı ve sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) yer almaktadır. Bu ürünler petrol rafinerisinde hafif hidrokarbonları kazanma sürecinde elde edilirler. Sıvı ürünler, nafta, benzin, gaz yağı, jet yakıtı, dizel, fuel oil, benzin yağı, yağlama yağlarıdır. Katı ürünler, vaks ürünleri, asfalt, petrol kokudur.

Benzin yağı, ham petrol damıtma kolonundan alınan içerisinde büyük moleküllü hidrokarbon bileşikleri bulunduran ana üründür. Dizel, içeriğinde C₁₄-C₂₀ karbon sayısı aralığında hidrokarbon bileşikler bulunan üründür. Jel yakıtı, hava araçlarının türbin motorlarında kullanıma uygun olarak belli oranlarda karıştırılmış nafta ve gaz yağından oluşan bir yakıttır. Nafta, ham petrolün atmosferik koşullarda damıtılması sırasında elde edilen sıvı hidrokarbon karışımlarından oluşan bir ara üründür. Gaz yağı, ham petrolün distilayonu sırasında alınan hafif kısımdır.