GAYRİMENKULLERDE VERGİLENDİRME

Vergi Hukukunun Kapsamı
Vergi hukuku kavramı, kapsam açısından geniş anlamda ele alındığında devletin kamu gücüne dayanarak elde ettiği tüm kamu gelirlerini yani vergiye ilave olarak resim, harç ve şerefiye gibi diğer gelirleri de içerir. Dar anlamda vergi hukuku ise sadece vergilere ilişkin kuralları kapsamına alır. 

Vergi hukukunun konusuna; Vergi, resim, harç, fon gibi isimlerle alınan çeşitli kamu gelirlerinin tarh-tahakkuk-tahsili, Vergi suçları ve cezaları, Vergilendirme sürecinde çıkan uyuşmazlıkların çözümü gibi konular girmektedir. 

Şimdi kamu gelirlerinin neler olduğuna daha yakından bakalım. Bu kapsamda temel kavram olarak beliren vergi, kamu giderlerini karşılamak amacıyla, doğrudan bir karşılığı olmaksızın kanunla belirtilen kurallara göre ve kamu  gücü kullanılarak kişilerden tahsil edilen kamu geliri olarak tanımlanır. Kamu gelirleri içinde en büyük ve önemli kısmı vergiler oluşturmaktadır. 

Vergi dışındaki kamu gelirlerinden biri olan harç, herhangi bir kamu idaresinin yaptığı hizmet karşılığında, bu hizmetlerden yararlananlardan alınan paralara verilen isimdir. Bu konuda, hukuki  uyuşmazlığın çözümü için dava açan bir kişinin ödediği mahkeme harcı ile gayrimenkul satın alan bir kişinin tapuda işlem yaptırırken ödediği tapu harcı örnek olarak verilebilir. Tanımdan ve örneklerden rahatlıkla çıkarılacağı üzere verginin aksine harç, belirli bir kamu hizmetinden yararlanmanın karşılığı olarak tahsil edilmektedir. 

Kamu kurumlarınca bir iş veya faaliyetin yapılmasına izin verilmesi karşılığında tahsil edilen kamu gelirine resim denir.

Bir bayındırlık hizmetinin görülmesi dolayısıyla kişilerin gayrimenkullerinde meydana gelen değer artışı üzerinden tahsil edilen paraya ise şerefiye adı verilmektedir.

Buraya kadar ifade edilen çeşitli kamu gelirlerinin dışında gösterilen katkı payları, para ve vergi cezaları gibi vergi benzeri mali yükümlülükler de aynı şekilde vergi hukukunun kapsamında değerlendirilmektedir.

Anayasa, bir ülkede uygulanan en üst norm olarak devletin temel organlarının kuruluşunu ve dolayısıyla işleyişini, vatandaşların devlet karşısında sahip oldukları temel hak ve hürriyetleri düzenler.

“Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür."

Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.

Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği  yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir.”

Vergi Kanunlarının Yorumu
Yorum, tüm hukuk dallarında başvurulan bir
yoldur. Yorum yoluyla, kanun koyucunun gerçek
iradesi anlaşılmaya çalışılır. Yasa metninin anlaşılmasında
bir sorun yoksa yoruma da ihtiyaç duyulmayacaktır.
Ancak, gerçek hayatta ortaya çıkan
olayların karmaşıklığı, yasa metinlerinin yorumunu
gerekli kılabilmektedir. Örneğin vergi hukukunda
kullanılan; gelir, sermaye, gider, sözleşme
gibi kavramların anlamı, mükellefle vergi idaresi
arasında çoğu kez uyuşmazlıklara yol açmaktadır.
Yorum
Yapanın kimliğine göre yasama yorumu, idari
yorum, yargısal yorum ve bilimsel yorum şeklinde
türlere ayrılmaktadır.
Yorum yöntemleri aşağıda kısaca açıklanmaktadır:
Deyimsel (lâfzî) yorum: Kavramların ait oldukları
hukuk dallarındaki anlamları araştırılmaktadır.
Örneğin vergi hukukunda kullanılan aile reisi, sözleşme,
veli, vasi gibi kavramlar, medeni hukukta verilen
anlamlarına göre yorumlanmaktadır.
Tarihi yorum: Kanun koyucunun, kanunun yapıldığı
tarihteki amacı araştırılmaktadır. Bu araştırma,
söz konusu kanunla ilgili tasarıya, gerekçeye ve meclis
görüşme tutanaklarına bakılarak yapılmaktadır.
Amaçsal (gai) yorum: Bu yöntemde, kanun
koyucunun o zamanki amacından çok, söz konusu
kanunun, ekonomik ve sosyal gelişmeler ışığında
günümüzde kazandığı anlam araştırılmaktadır.
Sistematik yorum: Herhangi bir kanun hükmünün
anlamı araştırılırken, sadece o kanun içindeki
yerine ve diğer maddelerle olan bağlantısına
değil, ilgili diğer kanunlara da bakılmaktadır.

Verginin Tarafları 

Vergi özü itibarıyla bir alacak-borç ilişkisidir. Vergi alacaklısı ve vergi borçlusu bu ilişkinin taraflarını oluşturur. 

Vergi alacaklısı sıfatıyla devlet, vergilendirme yetkisine dayanarak yasama organında çıkarılan kanunlar aracılığıyla vergileri tahsil etmektedir. Yukarda belirtildiği gibi anayasada belirlenen sınırlar içinde bu yetkinin bir kısmı bakanlar kurulunca  kullanılmaktadır. Vergi alacağının devlet adına tahsilatını, merkez ve taşra teşkilatlarıyla ülke çapında örgütlenmiş olan vergi idaresi gerçekleştirmektedir.

Vergi borçlusu konumunda olan vergi mükellefi (yükümlüsü), vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu düşen gerçek veya tüzel kişilere denilmektedir. Mükellefin görevi sadece hesaplanan miktarda parayı belirli bir zaman içinde ödemekle sınırlı olmayıp bunun dışında beyanname vermek, fatura düzenlemek, defter tutmak gibi şekli yükümlülükleri de yerine getirmek zorundadır. Bu nedenle mükellefin tanımını, hem vergi borcunu ödeyen hem de kanunda gösterilen şekli ödevleri yerine getiren gerçek veya tüzel kişi olarak geniş manada düşünmek gerekir. Bu arada iş ortaklıkları gibi tüzel kişiliği olmayan kuruluşların da vergi mükellefi olduğu burada ifade edilmelidir.

Ortaklaşa sorumlulukta, vergiyi ödeyen asıl yükümlü ile vergiyi vergi dairesine yatırmak zorunda olan iki kişi bulunmaktadır. Vergi sorumlusu ile verginin asıl borçlusu farklı kişilerdir. Vergi sorumlusu, ödediği bu borç için asıl yükümlüye rücu edebilir. Dolayısıyla vergi sorumlusunun kendi borcu söz konusu olmadığından bu sorumluluk tali niteliktedir. Ortaklaşa sorumluluk halinde, ortaklaşa sorumlu olanlar verginin doğumuna neden olayın tarafı durumundadırlar.

Mirasçıların ölenin vergi borçlarından sorumlu tutulabilmesinin temel koşulu, mirasçıların mirası reddetmemiş olmalarıdır. Mirasçılar ölüm tarihinden itibaren 3 ay içinde mirası reddedebilirler (Medeni Kanun m. 606). Mirasın reddedilmesi durumunda, mirasçıdan ölenin vergi borçlarının istenebilmesi mümkün değildir. Mirası kabul etmiş mirasçıların vergi borcundan sorumluluğu, oransal olarak sınırlandırılmıştır. Mirasçı, kendisine düşen miras hissesi oranında ölenin vergi borçlarından (gecikme zammı, gecikme faizi dahil) sorumludur.

Emlak Devralanların Sorumluluğu: Emlak vergisine tabi bir bina, arsa veya arazinin devredilmesi halinde eski mükellefe ait ödenmemiş emlak vergisi borçlarından devreden ve devralan müteselsilen sorumlu tutulurlar (EVK m. 30/ 7). Devir sebebinin satış, trampa, bağış olmasının bir önemi yoktur. Devralanın devredene ait ödediği vergiler nedeniyle devreden mükellefe rücu hakkı saklıdır.

Vergi Matrahı, Oranı, Tarifesi
Vergi konularının, verginin hesaplanmasına esas alınan değer ve miktarlarına matrah denilir. Bir başka tanımla verginin hesaplanabilmesi için verginin indirgendiği teknik-fiziksel ya da ekonomik-parasal büyüklüğe matrah denir. 

Muafiyet, İstisna
Aynı durumda olan herkesin aynı şartlarda vergilendirilmesini ifade eden vergide eşitlik ilkesi kural olmakla beraber bu ilkenin mutlak manada uygulanması her zaman istenen sonucu vermez. Ekonomik, sosyal ve siyasi gerekçelerle bazı durumlarda vergi mükellefiyeti ya kişi yönünden ya da verginin konusu yönünden kaldırılabilir, kısıtlanabilir. Kural olarak vergi mükellefi olan bir gerçek ya da tüzel kişinin açık bir kanun hükmüyle vergi kapsamının dışında bırakılmasına vergi muafiyeti denir. Gelir vergisi açısından getirilen esnaf ve diplomat muaflığı bunun birer örneğidir. 

Tarh
Vergi alacağının, kanunda gösterilen matrah ve oranlar üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak bu alacağı miktar itibariyle belirleyen idari işleme tarh denir. Tarh işlemini mükellefin bağlı olduğu vergi dairesi yapar. Vergi dairelerinin dışında belediyeler de kendilerine ait vergi, resim ve harçlar bakımından vergi dairesi sayılır. 

Tebliğ
Vergilendirmeyi ilgilendiren ve hüküm ifade eden hususların yetkili makamlar tarafından mükellefe veya ceza sorumlusuna yazı ile bildirilmesine tebliğ denir (VUK m. 21). Mükellefin üzerine yüklenen mükellefiyetleri yerine getirmesi ve sahip olduğu (dava ve itiraz gibi) hakları kullanabilmesi için kendisiyle ilgili vergi işlemlerinden haberdar olmalıdır. Tarh aşamasında hesaplanan verginin de mutlaka vergi mükellefine tebliğ edilmesi gerekir. Beyan üzerine tarh edilen vergilerde beyanname verildikten sonra hemen tahakkuk fişi kesildiği için
ayrıca tebligat yapılmasına gerek kalmaz.

Mükellefin Ödevleri
Devlet ile mükellef arasında cereyan eden vergileme ilişkisinin sağlıklı bir şekilde işlemesi için, mükelleflerin uyması gereken bazı ödevler vardır. 400 civarında maddeden oluşan Vergi Usul Kanunu’nun 105. maddesi, ödevler konusu ile ilgilidir. Kanun’un İkinci Kitabı “mükellefin ödevleri” başlığını taşımakta ve 153. madde ile 257. maddeler arasını kapsamaktadır. Mük. m. 257, Hazine ve Maliye Bakanlığına mükelleflerin; defter tutma, belge düzenleme ve diğer ödevleri konusunda değişiklik yapma yetkisi de vermektedir. 
Burada, bu maddelerde düzenlenen ödevlerden; bildirme, defter tutma, defter tasdiki, kayıt nizamı, belge düzenleme ve verme, defterlere kayıt, belgelerin saklanması, beyanname verme ve eksik beyanda bulunmama gibi önemli bazıları hakkında kısa bilgiler verilmesi ile yetinilecektir: 
• Bildirme yükümlülüğü: Vergi Usul Kanunu işe başlamayı işe başlama tarihinden itibaren 10 gün içinde; iş değişikliğini ve işi bırakmayı 1 ay içinde, bina ve arazi değişikliklerini ise iki ay içinde bildirme zorunluluğunu getirmektedir (VUK m. 168, b. 1).
• Kayıt nizamı ile ilgili yükümlülükler (VUK 215–219): Bu maddelerde Türkçe kayıt, Türk para birimi ile kayıt, zamanında kayıt gibi düzenlemeler vardır. Zamanında kayıt, mükellefe, belgelerdeki bilgilerin defterlere Vergi Usul Kanunu’nun 219. maddesinde yazılı sürelerde yazılması zorunluluğunu  getirmektedir. Bu maddede yapılacak kaydın türüne göre; günü gününe kayıt, 10 gün içinde kayıt ve 45 gün içinde kayıt gibi süreler öngörülmüştür.
• Fatura düzenleme yükümlülüğü (VUK, m. 229-232): Fatura, malın teslim edildiği veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren en geç 7 gün içinde düzenlenir (VUK m. 231, b. 5). Bu şekilde faturanın düzenlenmesi; paranın tahsiline değil, malın veya hizmetin teslimine bağlanmıştır. Yani satılan malın veya verilen hizmetin bedeli tahsil edilmese de, faturanın düzenlenmesi gerekir. Bu da; gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma değer vergisi gibi vergilerin, para tahsil edilmeden (gelir elde edilmeden) ödenmesi sonucunu doğurabilmektedir).

• Sevk irsaliyesi: Sevk irsaliyesi, satılan malın taşınması durumunda, malın özelliklerini içeren ve araçta bulundurulması gereken bir belgedir (VUK m. 230/5). 
• Gider pusulası: Örneğin, evinde turistik eşyalar yapan ve bunları bir mağazaya satan muaf esnafa ödeme yapan mağaza sahibi, gider pusulası düzenlemek ve yapılan ödeme üzerinden %2 oranında vergi tevkifatı yapmak zorundadır (GVK m. 94, b. 13).

Sevk İrsaliyesi; Satılmış ya da satılmak üzere olan bir malın, bir adresten diğerine naklinde veya aynı işletmeye ait işyerleri arasında taşınmasında düzenlenen ve malın konusu, birimi, kime ait olduğuna ilişkin bilgileri içeren belgedir

Gider Pusulası, Vergi Usul Kanunu’nun 234. maddesinde düzenlenmiş olup, ihtiva etmesi gereken şekil şartları aynı maddede sayılmıştır. İlgili maddede gider pusulasının fatura hükmünde olduğu belirtilmiştir. Gider pusulası iki nüsha olarak düzenlenir

Tahsil Esası; Gerçekleşen veya gerçekleşecek bir faaliyetin karşılığının para, mal veya para ile ölçülebilen bir menfaat ile sağlanmasıdır