GASTRONOMİ VE MEDYA

Sinemanın ortaya çıkışı olarak 1895 yılında Lumiere Kardeşlerin para karşılığı bir grup izleyiciye yaptıkları gösterim kabul edilmektedir. Ne var ki sinematografın ortaya çıkmasını sağlayan başka pek çok koşul söz konusudur

Lumiere Kardeşler tarafından çekilmiş olan Baby’s Lunch (1895) isimli kısa film hem belgesel niteliğindedir hem de gastronomi temalı ilk filmlerden biri olarak kabul edilmektedir

James Monaco Bir Film Nasıl Okunur isimli çalışmasında sinemanın geçirdiği evrimi şu basamaklarla
anlatır:
• Sinemanın tarihöncesi dönemi. Victoria Dönemi melodramın sinemaya uyarlanması gibi hem sinema öncesi sanatların sinemaya eklemlenmesi hem de sinematografın kendi içinde gelişme evresi.
• 1896-1912 arası dönem. Sinemanın tam anlamıyla ekonomik bir değere dönüşmesi. Bu dönemin
sonunda uzun metraj filmler ortaya çıkmıştır.
• 1913-1927 arası dönem. Sessiz sinema dönemi.
• 1928-1932 arası dönem. Dünya sinemasının geçiş dönemi. Sinema teknolojik ve ekonomik olarak
önemli aşamalar kaydetmiştir.
• 1932-1946 arası dönem. Hollywood’un Altın Çağ’ı. Bu dönemde çekilen filmler çok ses getirdi ve
ekonomik olarak ciddi başarılar elde edildi.
• II. Dünya Savaşı sonrası dönem. Sinemanın özellikle Batı toplumlarında televizyon karşısında gücünün
sarsıldığı dönem. 1947-1959 arası ekonomik açıdan değilse de estetik açıdan Hollywoowd’un etkisi azaldı.
• 1960-1980 arası dönem. Fransa’da daha sonra birçok ülke sinemasını etkileyecek olan Yeni Dalga
akımının ortaya çıkması. Doğu Avrupa’dan, Afrika’ya kadar pek çok ülke bu akımdan etkilenmiştir.
Sinemanın teknolojik, politik ve ekonomik olarak anlamında değişimler yaşanmıştır.
• 1980 ve sonrası dönem. Yeni Dalga döneminin sona ermesi ve postmodern sinema denilebilecek
bir dönemin başlaması

Thomas Edison kendi döneminin en önemli ve üretken mucitlerinden biridir. 1891’de patentini aldığı Kinetoscope sinematografa en yakın aygıtlardan biri olarak kabul edilir

Günümüzde kitle iletişiminin başlıca özellikleri ve izlediği süreç şöyledir:
1. Kitle iletişiminde kaynak örgütlenmiş ve profesyonelleşmiş bir topluluktur. İletinin
içeriğine ve amaçlarına, kullanılacak aracın özelliklerine de uygun olacak şekilde bu
grup karar verir. Bu bir haber, tartışma programı, film, sosyal kampanya vb. olabilir.
2. Karar verilen programlar alanın uzman ekipleri tarafından hazırlanır. Örneğin haber servisi, magazin ekibi, reklâm bölümü gibi. İletinin halk tarafından anlaşılır forma dönüştürülmesinde sadece sesli ve sessiz sembollerden yararlanılmaz; ayrıca özel efekt, grafik, renk gibi farklı unsurlar da kullanılır.
3. Üretilen iletiler veya programlar birer enformasyon olarak özel bir medya teknolojisi
aracılığıyla olabildiğince geniş alana yayılmaya çalışılır. Çünkü kitle iletişimi kamusaldır; içerik herkese açıktır.
4. Farklı toplumsal gruplara ait ve değişik niteliklere sahip hayli kalabalık insanlardan
oluşan izleyiciler, anlamında uzlaşılan sözlü veya sözsüz sembolleri bireysel olarak algılamaktadır.
5. Bireysel alıcılar kitle iletişim araçlarının onlara sağladığı iletileri seçerek alırlar; aynı
zamanda da bireysel deneyimlerinden hareketle medya iletilerine ilişkin yorumlar geliştirirler. Alıcıların kurduğu bu anlamlar ise kimi zaman profesyonel iletişimcilerin hedefledikleri anlamlar kimi zaman farklı yorumlardır.6. Kitle iletişiminde geri bildirim gecikmeli ve yüz yüze iletişimle kıyaslandığında da hayli sınırlıdır. Ancak bu izleyicilerin etkilenmediği anlamına da gelmemektedir. Alıcıların
kitle iletişimi nedeniyle sahip olduğu duygu, düşünce ve edimlerin tümü medyanın
etkileridir.”

Kitlenin özellikleri maddeleştirilecek olursa şöyle bir sıralama yapılabilir:
1. Farklılaşmamışlık. Başka deyişle, kitle iletişimindeki hedef kitle, özelde tek tek biricik
bireylerden oluşsa da kitle iletişimi kapsamında örneğin 18-35 yaş aralığında, lise ve
üstü eğitim almış izleyici olarak tanımlanabilir. Bu haliyle sanki homojen bir kitle
yapısı varmış gibi düşünülür.

2. Büyüklük. Kavraması, yönetmesi güç bir büyüklük söz konusudur. Bir yayın yalnızca
o ülkenin değil, dünyanın pek çok yerinden eşanlı izlenebilir. Bu da büyük ve geniş kitleleri içermektedir.

3. Üyeleri birbirini ve profesyonel iletişimciyi tanımaz. Yukarıda söz edilen büyüklük
nedeniyle hem kitleyi oluşturan bireylerin birbirini tanıması hem de profesyonel iletişimciyle tanışmaları, birebir iletişim halinde olmaları olanaksızdır.

4. Belli bir amaç doğrultusunda eylem yeteneği, ortak bilinç yoktur. Başka bir deyişle,
kitle eylemde bulunamaz, kitle üzerinde eylemde bulunulur. Bu bakış açısıyla kitleye olumsuz bir anlam yüklenir.

5. Mekânda sonsuz farklılık vardır. Dünyanın pek çok farklı yerinde aynı anda aynı film
gösterime girebilir, aynı dergi yayınlanıp satılabilir. Bu da mekânsal bir sonsuzluğa yol
açar.

6. Bunun bir sonucu olarak izler kitlenin üyeleri amaç doğrultusunda ya da dışında etkilenir.

Anlamlandırma Kuramının işleyiş yolları aşağıdaki gibidir:

Yılmaz Güney’in hem başrolünde oynadığı hem de yönettiği filmi Umut’ta (1970) o dönemin koşullarında Adana’da yaşayan yoksul bir aile aracılığıyla yeme içme alışkanlıklarına dair fikir edinmek mümkün olabilmektedir

Restoran kavramının öne çıktığı bir diğer film ise, The HundredFoot Journey’dir (2014). Yönetmenliğini Lasse Hallström’ün yaptığı, Richard C. Morais’in aynı adlı romanından Steven Knight tarafından uyarlanan film, Bombay’dan göç etmek zorunda kalan Hintli bir ailenin Fransa’da Saint Antonin Noble Val’a yerleşmesi ve Madam Mollary’nin kocasından yadigâr kalan Michelin yıldızlı restoranının tam karşısına otantik bir Hint restoranı açmaları üzerine gelişen olaylara odaklanır.

Yedinci Sanat Dalı olarak kabul edilmekte hem de önemli bir kitle iletişim aracı olarak işlev görmektedir. Peki kitleleri peşinden sürükleyen ve aradan geçen yıllara, teknolojik yenilik ve değişmelere rağmen sinemayı bu denli çekici kılan özellikleri
şöyle sıralamak olanaklıdır:

Geniş kitlelere ulaşır.
Estetik bir haz verir.
Hayal gücüne hitap eder.
Güçlü bir hikaye anlatma aracıdır.
Gerçekliği kopyalayabilir, yeniden yaratabilir

Hareketli görüntünün kaydedilmesiyle ilgili 19. yüzyılın sonlarında pek çok çalışma yapılmıştır. İlk film gösteriminin 1895’te Lumiere Kardeşler tarafından gerçekleştirilmesi önemli dönüm noktalarından biri olmuştur

Sinematografa giden yolda atılan önemli adımlardan bir diğeri ise Thomas Edison’a aittir. 1891’de patentini aldığı Kinetoscope sinematografa en yakın aygıtlardan biridir (Resim 2.3). Ancak, sinematografın yarattığı etkiyi yaratamaz. Çünkü Kinetoscope tek bir izleyicinin kutunun içine bakarak filmi izleyebileceği kısıtlı bir aygıttı. Sinema gibi toplumsal etki yaratacak bir ortamı gerekli kılmıyordu

Pathe Film Şirketi operatörlerini çeşitli ülkelere göndererek enteresan görüntüler kaydetmeye çalışıyorlardı. Bu çekimlerde Oryantalist bakış açıları egemendi. Egzotik ülkelerdeki, egzotik görüntüleri Avrupalı ve Amerikalı izleyici ile buluşturmak hedefleniyordu. Söz konusu dönemde Osmanlı topraklarında da pek çok operatör çekim yapmıştır. Bunlardan biri olan Promio, Haliç’te bir kayığın üstünde giderken çekim yaparak sinema tarihinin ikinci kaydırmasını (travelling) gerçekleştirmiştir.

James Monaco Bir Film Nasıl Okunur isimli çalışmasında sinemanın geçirdiği evrimi şu basamaklarla
anlatır:
• Sinemanın tarihöncesi dönemi. Victoria Dönemi melodramın sinemaya uyarlanması gibi hem sinema öncesi sanatların sinemaya eklemlenmesi hem de sinematografın kendi içinde gelişme evresi.
• 1896-1912 arası dönem. Sinemanın tam anlamıyla ekonomik bir değere dönüşmesi. Bu dönemin
sonunda uzun metraj filmler ortaya çıkmıştır.
• 1913-1927 arası dönem. Sessiz sinema dönemi.
• 1928-1932 arası dönem. Dünya sinemasının geçiş dönemi. Sinema teknolojik ve ekonomik olarak
önemli aşamalar kaydetmiştir.
• 1932-1946 arası dönem. Hollywood’un Altın Çağ’ı. Bu dönemde çekilen filmler çok ses getirdi ve
ekonomik olarak ciddi başarılar elde edildi.
• II. Dünya Savaşı sonrası dönem. Sinemanın özellikle Batı toplumlarında televizyon karşısında gücünün
sarsıldığı dönem. 1947-1959 arası ekonomik açıdan değilse de estetik açıdan Hollywoowd’un etkisi azaldı.
• 1960-1980 arası dönem. Fransa’da daha sonra birçok ülke sinemasını etkileyecek olan Yeni Dalga
akımının ortaya çıkması. Doğu Avrupa’dan, Afrika’ya kadar pek çok ülke bu akımdan etkilenmiştir.
Sinemanın teknolojik, politik ve ekonomik olarak anlamında değişimler yaşanmıştır.
• 1980 ve sonrası dönem. Yeni Dalga döneminin sona ermesi ve postmodern sinema denilebilecek
bir dönemin başlaması (Monaco 2001: s. 220221).

Gastronomi temalı filmlerde bazen restoranın kendisi yemek yapan kişiler ya da yemekler kadar önemli hatta daha önemli olabilir. Bu konuda Fatih Akın’ın yönettiği iki film iyi birer örnek oluşturmaktadır. Bunlardan ilki Solino’dur (2005). Filmde Almanya’ya göç eden İtalyan bir ailenin öyküsü anlatılmaktadır. Filmde ailenin geçimini sağlamak için açtıkları restoran en önemli mekânlardan biridir. Yönetmen Akın’ın diğer filmi ise 2009 yapı mı Soul Kitchen’dır. Filmde restoranını kalkındırmak isteyen Yunan asıllı Zinos’un hikâyesi anlatılır. Restoranın geçirdiği evrim filmin bütününe etki etmektedir.

Günümüzde kitle iletişiminin başlıca özellikleri  ve izlediği süreç şöyledir:
1. Kitle iletişiminde kaynak örgütlenmiş ve profesyonelleşmiş bir topluluktur. İletinin
içeriğine ve amaçlarına, kullanılacak aracın özelliklerine de uygun olacak şekilde bu
grup karar verir. Bu bir haber, tartışma programı, film, sosyal kampanya vb. olabilir.
2. Karar verilen programlar alanın uzman ekipleri tarafından hazırlanır. Örneğin haber servisi, magazin ekibi, reklâm bölümü gibi. İletinin halk tarafından anlaşılır forma dönüştürülmesinde sadece sesli ve sessiz sembollerden yararlanılmaz; ayrıca özel
efekt, grafik, renk gibi farklı unsurlar da kullanılır.
3. Üretilen iletiler veya programlar birer enformasyon olarak özel bir medya teknolojisi aracılığıyla olabildiğince geniş alana yayılmaya çalışılır. Çünkü kitle iletişimi kamusaldır; içerik herkese açıktır.
4. Farklı toplumsal gruplara ait ve değişik niteliklere sahip hayli kalabalık insanlardan oluşan izleyiciler, anlamında uzlaşılan sözlü veya sözsüz sembolleri bireysel olarak algılamaktadır.
5. Bireysel alıcılar kitle iletişim araçlarının onlara sağladığı iletileri seçerek alırlar; aynı
zamanda da bireysel deneyimlerinden hareketle medya iletilerine ilişkin yorumlar geliştirirler. Alıcıların kurduğu bu anlamlar ise kimi zaman profesyonel iletişimcilerin hedefledikleri anlamlar kimi zaman farklı yorumlardır.

6. Kitle iletişiminde geri bildirim gecikmeli ve yüz yüze iletişimle kıyaslandığında da hayli sınırlıdır. Ancak bu izleyicilerin etkilenmediği anlamına da gelmemektedir. Alıcıların kitle iletişimi nedeniyle sahip olduğu duygu, düşünce ve edimlerin tümü medyanın etkileridir.”

Kitlenin özellikleri maddeleştirilecek olursa şöyle bir sıralama yapılabilir:
1. Farklılaşmamışlık. Başka deyişle, kitle iletişimindeki hedef kitle, özelde tek tek biricik bireylerden oluşsa da kitle iletişimi kapsamında örneğin 18-35 yaş aralığında, lise ve üstü eğitim almış izleyici olarak tanımlanabilir. Bu haliyle sanki homojen bir kitle yapısı varmış gibi düşünülür.
2. Büyüklük. Kavraması, yönetmesi güç bir büyüklük söz konusudur. Bir yayın yalnızca
o ülkenin değil, dünyanın pek çok yerinden eşanlı izlenebilir. Bu da büyük ve geniş kitleleri içermektedir.
3. Üyeleri birbirini ve profesyonel iletişimciyi tanımaz. Yukarıda söz edilen büyüklük
nedeniyle hem kitleyi oluşturan bireylerin birbirini tanıması hem de profesyonel iletişimciyle tanışmaları, birebir iletişim halinde olmaları olanaksızdır.
4. Belli bir amaç doğrultusunda eylem yeteneği, ortak bilinç yoktur. Başka bir deyişle,
kitle eylemde bulunamaz, kitle üzerinde eylemde bulunulur. Bu bakış açısıyla kitleye
olumsuz bir anlam yüklenir.
5. Mekânda sonsuz farklılık vardır. Dünyanın pek çok farklı yerinde aynı anda aynı film
gösterime girebilir, aynı dergi yayınlanıp satılabilir. Bu da mekânsal bir sonsuzluğa yol
açar.
6. Bunun bir sonucu olarak izler kitlenin üyeleri amaç doğrultusunda ya da dışında etkilenir

Anlamlandırma Kuramının işleyiş yolları aşağıdaki gibidir:
a. Yaygınlaştırma: Birey doğduğu andan itibaren toplumsal ve kültürel değerlerle donatılır. Kitle iletişim araçları var olan değerlerin olduğu gibi yeni nesle aktarımına yardımcı olur. Örneğin, toplumumuzda dinî bayramlar önemli bir yere sahiptir. Ailelerin bayram günlerinde bir araya gelmeleri, kalabalık masalarda yemek yemeleri önemli ritüellerden biridir. Bir filmde böyle bir sahnenin yer alması var olan bu anlamın yeniden üretilmesini ve yaygınlaştırılmasını sağlar.
b. Genişletme: Kitle iletişim araçları bazı değerler hakkında benzer ek bilgiler verir. Örneğin, geleneksel yeme içme anlayışımızda her şeyi taze almak ve tazeyken pişirip tüketmek önemlidir. Ama gelişen teknolojiyle birlikte yaygın biçimde üretilen donmuş
gıdaların da en az taze meyve ve sebzeler kadar besin değeri taşıdığı ileri sürülmektedir. Bir filmde ya da reklamda geleneksel bir yemeğin bu söz konusu donuk gıdayla pişirildiğini gören bir izleyicinin bu konuya dair sahip olduğu anlam genişler. Başka deyişle, söz konusu yemek alışıldık biçimde taze sebzelerle pişirilebileceği gibi donmuş sebzelerle de pişirilebilir.
c. Başkalaştırma: Kitle iletişim araçları var olan anlamların başka yönlerini gündeme getirebilir. Örneğin, Amerika’da 80’lerin başından itibaren çekilen filmlerin birçoğunda Vietnam askerlerinin, vatanperverliklerinden çok bu savaşa ne denli isteksiz gittikleri, döndüklerinde içine düştükleri bunalım, alkol ve uyuşturucu kullanma yoğunlukları, intihar eğilimleri ve tüm bu bunalım nedeniyle ne denli saldırgan ve tehlikeli oldukları gündeme gelmektedir. Bu, o toplumda bir süre var olan yargının başkalaşmasına yol açmıştır.
d. Sabitleştirme: Toplumda var olan kimi doğru ya da yanlış yargılar vardır. Örneğin, Batı toplumlarında siyah karşıtları vardır. Kitle iletişim araçları bu yargıları destekler nitelikte iletiler göndererek bunların toplumda sabitleşmesine yol açabilir.

Örneğin, 2000 yılında Kar Wai Wong tarafından çekilmiş olan In The Mood For Love filminde olaylar 1960’lı yıllarda geçmektedir. Filmde bir apartman dairesinin odalarını paylaşan kiracılar yer almaktadır. Çoğu yalnız yaşayan bu kiracılar özellikle akşam yemeklerinde restoranlara uğrayıp, sefertaslarına istedikleri yemekleri satın alarak evlerine taşımakta oldukları görülmektedir.

Ferzan Özpetek’in filmleri esin vericidir. Yönetmenin hemen hemen her filminde kalabalık bir sofra görülmektedir. Türkiye’de doğup yetişmiş ve İtalya’da yaşamakta olan bir yönetmen olarak iki kültürün de temelde ortak noktası olan ailenin ya da aile kadar yakın olan kişilerin sofrada yemekle birlikte uzun sohbetler etmesi onun filmlerinde sık sık karşımıza çıkar. Bu sahneler yalnızca yemek yemeyle ilgili değildir. Aynı zamanda yemek aracılığıyla sosyalleşmenin, bağları kuvvetlendirmenin ya da daha önce konuşulamamış konuların gündeme getirilmesi için en uygun ortamlardır. Yönetmenin filmleri arasında Karşı Pencere (2003) pastacılığa odaklanır. Ancak burada pastacılık, pasta pişirme daha çok bir metafor olarak kullanılır