GASTRONOMİ VE MEDYA

Beslenme eylemi fiziksel bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacın karşılanması için yiyeceği bulma, hazırlama ve tüketme eylemleri insanın hayatının önemli bir bölümünü kapsamaktadır. Ayrıcalıklı bir yere de sahiptir. Gıdanın üretimi, işlenmesi ve hazırlanması sırasında izlenen yöntemler, tüketim alışkanlıkları, pişirme teknikleri, gelenekler gastronomiyi oluşturan detay başlıklardır. ''Bütün şart ve yaşlarda tadılabilen haz'' olarak tanımlanan gastronomi kelimesi, 1835 yılında Fransız Akademisi'nin sözlüğüne girmiştir. Mutfak sanatlarının en rafine üretimlerini konu edinen gastronomi, yiyecek ve etrafında dönen tüm detaylarda mükemmel olanı aramaktır. 

Gastronomi tamamen doğal bir süreçle, yemeğin ve insanların fizyolojisiyle ve fiziksel etkileşimi üzerine incelemelere başladıktan sonra, devamında terimin ortaya konmasında yemeğin ekonomik, ticari ve politik etkenlerle ilişkisi etkili olmuştur. Sosyoloji, antropoloji, tarih gibi sosyal bilimlerin yoğun olarak kaynak sağladığı gastronomi, insanın etkileşim içinde olduğu diğer olgu ve bilimlerle de yakından ilgilidir.

Gastronominin insan yaşamı için birincil öneme sahip olması nedeniyle ilk araştırılan özelliğinin sağlığa ilişkin olmasına yol açmıştır. Antik çağ'dan itibaren, yiyecek, içecek ve baharatlar incelenmiş ve gastronomiye ilişkin farklı kitaplar ortaya çıkmıştır. Mitolojide baharatların; ilaç olarak kullanıldığı, tanrıların yemeklerinde özel bir tat ve şifa olarak yer aldığı ve hatta bozulmamaya yol açtığından Mısır'da mumyalamada bile kullanıldığı bilinmektedir. Bitkiler ise Amerika yerlilerinin şifa yöntemlerinden, Çin tıbbına hatta Hintlilerin Ayurveda tıbbına kadar kendine sağlık alanı bulmuştur.  Ayurveda tıbbı olarak M.Ö. 1200-700 arasında yazıldığı düşünülen üç büyük eserde toplanmıştır. Charaka Samhita' da hastalıkların tedavisinde  günlük ve mevsimsel yiyecekler beslenmenin önemi anlatılır. 

M.Ö.1000'li yıllarda verilen diğer bir önemli tıbbi eser, hekimlerin başı olarak değerlendirilen İbni Sina tarafından 1013 yılında yazılan El Kanun El-Sağir fi't Tıbb'tır. Kitapta bitkilerin farklı şekillerde işlenerek şifa sağladığı yöntemler anlatılmaktadır.

Bazı yiyecekler ve besinler bugün olduğu gibi eskiden de tüketen kişinin toplumsal konumunu belirleyen bir araç olmuştur. İnsanın tükettiği besinlerin sağlık ve mutlulukla birlikte prestijini belirleyen bir nesne haline gelmesi gastronomi disiplinini destekler nitelikte bulunmaktadır.  Yaşadığı çağın, dönemin önemini bilen, bilim ve sanat aracılığıyla bunu bir yöntem haline getiren insan  için yemek karın doyurmanın bir adım ötesine geçmiştir. Araç iken amaç olma ilkesi ön plandadır. Yaşamdaki duruşu nelerle beslendiği ile alakalıdır. Tahıl tarımı ve yerleşik toplu yaşam, insan için yepyeni bir dönem olmuştur. Bu dönem sonrasında insan artık seçim yapmaya başlamıştır. Ne yiyeceğine, avı önüne geldiği zaman değil istediği zaman karar verebilir hale gelmiştir. Avcı toplayıcıların topladığı tahılın fazlalığı onu yepyeni lezzeti keşfetmesini sağlamıştır.  Doğanın bolca sunduğu tahılı sakladığı ortamdaki nemin etkisi ile ekşidiği fark edilmiştir. Bunun peşinden insanı mutlu eden bir tadın ortaya çıkışına da tanık olunmuştur. Doğanın karşısında insan kültürünün ilk yaratısı olan biradır. 

Ortaçağ döneminde yapılan resimlerde de yemeğin bir takım duyguları anlatmada araç olarak kullanıldığı görülmektedir. Dini bakışın ifadesi, yaşam kuralları, yasaklar ve günahların resme yansıtılışında aracı olan nesne hep yemek olmuştur. Dine karşı gelmenin ve saygılı olmanın kuralları anlatılırken yemeğin etkileyici gücünden faydanılmıştır.

Gastronomi gündelik yaşama dair yeme içme alışkanlıkları ve yemek tariflerinden farklı olarak fizyolojik, antropolojik ve sosyolojik olarak da ele alınması gastronomi kavramının literatüre girmesinin en önemli etkenlerinden biridir. Gıdanın antropoloji ve sosyoloji yönünden biraz  daha sıyrılarak fizyolojik-kimyasal içeriklerine ve teknik-sistematik hazırlanma yöntemlerine olan ilgi ve araştırmaların sonucu olarak yeni bir kavramın ortaya çıkarılması ise Brillat Savarin'nin 1825 yılında yayınlamış olduğu ''Physiology of Taste'' (Tatmanın Fizyolojisi) adlı kitabıyla gerçekleşmiştir. Daha önce gıda, teknik, tarif, sunum, estetik, mutfak ve beslenme gibi kavramlarla açıklanan aslında yeme içmeye dair herşey, ''gastronomi'' kavramı altında birleştirilmiştir. Çünkü gastronomi disiplini, zihinsel etkinlikleri de içinde barındıran, yemeğin bilimden sanat formuna ulaşmasına kadar tüm aşamaları kapsayan bir içeriktir.

Yemeğin bir kültürü ve yaşamı ifade etmesi, statüye ilişkin sosyo-kültürel bir yönünün olduğunu da, göstermektedir. Tarih boyunca düğün, cenaze, aile içi ve aile dışı toplantılarda bir sosyolojik olay olarak karşımıza çıkan yemek, restoranlardaki artışla 1900' lerde  sosyo-ekonomik bir hal almıştır. Dışarıda yemek yemenin ilk başladığı bu tarihlerde restoranlar, hizmetleri ve fiyatları dolayısıyla elit müşterileri ve müşterilerin beklentileriyle statü belirleyici bir hal almıştır. Bu dönemde yayınlanmaya başlayan Le Gourmet, restoran değerlendirmelerini ve yemekle ilgili şiirleri içerik olarak veren haftalık bir dergi olarak Paris'te ortaya çıkmıştır. Bu içeriye benzer dergilerde yayınlanmaya başlamıştır. Bu dönemde Fransa'da yeme içmenin artık bir ekol halini aldığını söylemek yanlış olmayacaktır. 

Dünyanın yanı sıra Türkiye'de de gastronominin dergilerde dışarıda yeme ve sosyo-kültürel yönüyle ele alınması 1900'lerde yaşanmıştır. 1800 sonlarında sıklıkla çikan yemek tarifi kitapları 1900'lü yılların başında yerini restoran değerlendirmelerine bırakmıştır. Türkiye'de yemeğe ilişkin tarif ve mekan kavramında farklı kapsamlı yayınların başlangıcı ise 1900 sonlarına denk geldiği görülmektedir. Dışarıda yemek yemenin Türk yemeklerini yozlaştırdığı, yetişmiş ve geleneksel tarif bilen eleman eksikliği gibi konular bunlardan bazılarıdır. Cumhuriyet ile birlikte Türkiye'de yemeğin din, toplum ve siyasete ilişkin yönüne değinen yazılar yayınlanmıştır.

Yemeğin siyasete ilişkin kullanımı uluslararası ilişkiler de mevcuttur. Yemek siyasetinin ilk örneklerinin Roma'ya dayandığı bilinmektedir. Yemek eski dönemlerde siyasi, uluslararası toplantılar ve davetlerde gücün simgesi olmuştur. Tarihte Roma ve Bizans'ın şatafatlı sofraları özellikle donatılmış ve gücün göstergesi olarak kullanılmıştır. Toprak rejimli eski dönem dünyasında savaş ve savaşa ilişkin erkek gücünün yemekten geçmesi bunun en belirgin sebebidir. Osmanlı'da da özellikle sürekli askeri ve siyasal ilişkiler içerisinde olduğu  Bizans elçilerine yönelik yemeklerin verildiği ve bu yemeklerde altın kaplarda yemek sunulduğu belirtilmektedir.

Kitle iletişimin işlevlerinde de yaşanan gelişmelere açık olduğu görülmektedir. 

*Topluma ait ve toplumu ilgilendiren gelişmeler hakkında bilgi sağlama işlevi, 

* Toplumlara ait paylaşımlar yaratmasıyla sosyalleştirme işlevi,

* Ortak duygu, düşünce ve sonuç olarak davranış yaratmasıyla motive etme işlevi, 

* Farklı topluluk ve toplumlardaki farklı bilgi ve düşünceleri aktarmasıyla tartışma işlevi,

* Tüm dünyadaki olay ve olgulara ilişkin sosyo-kültürel, ekonomik ve politik  bilgi aktarılmasıyla eğitim        işlevi, 

* Kültür tanıtım işlevi ve 

* Eğlence, müzik, sohbet, tartışma programları gibi medya unsurlarıyla  eğlendirme işlevidir.

Gazete; Siyasi, toplumsal ve kültürel gelişmeleri kitlelere ulaştıran gazeteler, yerel, ulusal gazeteler olarak karşımıza çıkmaktadır. Gazeteler detaylı bilgileri içinde barındırması, kitlelerce satın alma alışkanlığı yaratması görsel ve yazılı medya ürünlerini barındırmasıyla oldukça yaygın olarak nitelendirilecektir. Ancak günümüzde gazetenin, İnternet'in yaygınlaşması ve dijital halinin de kitlelere hizmet verebilir durumda olmasıyla okuma oranı olan tirajlarında düşüş olduğu görülmektedir. * Sinema: Sinema görsel-işitsel bir kitle iletişim aracıdır. Sinemalarda da ilk olarak siyasi ve toplumsal olayların filmlere aktarıldığından söz edilebilecektir. Ancak sinemaların sonraki dönemde trajedi, komedi, korku gibi temalı filmleri de gösterime başlaması ve uluslar arası bir nitelik kazanması eğlendiren ve kültürel olarak bilgilendiren bir işlev kazanmasına neden olmuştur. Bu bağlamda sinema yerel ve ulusal gazetelerden sonra uluslararası nitelik taşıyan ilk kitle iletişim aracıdır. * Radyo: Radyo yalnızca işitsel olarak kitle iletişime hizmet vermektedir. Günümüzde televizyon ve İnternet'in her eve girmesiyle dinlenme oranlarında oldukça düşüş yaşasa da her an her yerde dinlenebilmesi özelliğiyle hala işlevlerini yerine getirebilmektedir. * İnternet: Yeni bir çağ, kültür, akım ve yaşam yaratan Internet, 20. Yüzyıl sonunda ortaya çıkan bir kitle iletişim aracıdır. İlk olarak Amerika'da uluslar arası savunma ve bilgi edinme amaçlı olarak ortaya çıkan Internet, 1967 yılında ARPANET tarafından hizmet vermiştir. Sonraki dönemde ağların yaygınlaşmasıyla sivilleşen Internet'in günümüzde sivilleşmeyle kalmayarak bireyselleştiği görülmektedir. Internet yazılı, işitsel ve görsel olarak hizmet vermesi, dünyanın her yerinden anında bilgiye ulaşma imkanı tanıması, sosyalleştirmesi ve kişilere birer mecra olarak sunabilmesi dolayısıyla hiçbir zaman işlevlerini azaltmayacak hatta arttıracak bir kitle iletişim aracı olarak görülmektedir. * Sosyal Medya: Sosyal medya internet ağlarının yaygınlaşması, evlere girmesi ve bireysel kullanımda etkin ve interaktif bir kullanıma imkan vermesiyle 2000'lerden sonra çıkan bir olgudur. Sosyal medya her bireyin herkesçe ulaşılabilir bir alanda kendine bir alan yaratması işleviyle çağımızın en etkin kitle iletişim aracıdır.

Yiyecek ve içeceklerin içerikleri ve bu içeriklerin bir araya getirilmesiyle ilgili olarak fizikle.Yiyecek ve içeceklerin sunum ve servisiyle ilgili olarak estetik, iletişim ve sanatla, yakından ilgilidir.

M.Ö. 1000’ li yıllarda verilen diğer bir önemli tıbbi eser, hekimlerin başı olarak nitelendirilen İbni Sina tarafından 1013 yılında yazılan El Kanun El-Sağir fi’t Tıbb’tır (Küçük Tıp Kanunu). Kitapta bitkilerin farklı şekillerde işlenerek şifa sağladığı yöntemler anlatılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sümer çivi yazı tabletlerinde tariflerde yer alan malzemelerin Sümer dilindeki karşılıkları henüz anlaşılamadığı için birebir bir yemek tarifi çevirisi yapılamamaktadır. Ancak pişirmede izlenecek yolun netliği daha açık olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Mısır’da Büyük İskenderiye Kitaplığı’nın (Mouseion) yerle bir olması sırasında, Dorion’un Balıklar Üzerine adlı yapıtının, Tyanalı Khrysippos’un Ekmek Yapımı Üzerine adlı yapıtının, İatrokles’in Hamur İşleri Üzerine kitabının ve daha başkalarının varlığı ve yok oluşları dönem insanın yemeğe olan bakışını sergilemektedir. 4. yüzyıl Sicilya’sında Syrakusa’ya egemen olmuş Tiranların yaşamlarındaki zenginliği yansıtan Gelalı
Arkhistretos, kaleme aldığı destanla gastronomi üzerine çok detay yazmıştır. Homeros’un İlyada ve Odysseia isimli eserinde yemeğe ait birçok detay bulunmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Bu bağlamda 17. ve 18. Yüzyılda önemli mutfaklardan olan Fransa’da da yemek kültürünün gelişimini anlatan eserler mevcuttur. Bu eserlerden ilki olarak nitelendirilebilecek Francois Pierre’nin 1651 yılında yazdığı Le Cuisinier Français (Fransız Şef) adlı kitap, Fransız mutfağını teknik ve kurallarla daha sistematik hale getirmiştir. Doğru cevap E'dir.

Medya ve uluslararası yemek siyasetinin buluştuğu dönem ise kitle iletişimin yaygınlaşmasıyla mümkün olmuş, II. Dünya Savaşı sırasında yemeğe ilişkin yayınlar kitle iletişim araçlarında sıklıkla yer almıştır. Şekerin, yağın, unun az tüketilmesine ilişkin bu yayınlar kitle iletişimin ilk propaganda örneklerini oluşturmuştur. Doğru cevap A'dır.

Üç şekilde iletişim kurulabilmektedir:
1. Kelimelerle 2. Konuşmadan yani sadece vücut dili ile 3. Seslerle yani kelime kullanmadan verilen tepkiler ile. Sanatçı kelimeleri kullanmadan yani konuşmadan vücut dili ve sesleri kullanarak iletişim kurmuştur. Doğru cevap B'dir.

• M. Ö. 8. yüzyılda, Mısır’da fonetik alfabenin bulunmasıyla kayıtların imkanlı hale
gelmesi,
• 15. yüzyılın ikinci yarısında matbaanın kullanılmaya başlamasıyla eserlerin çoğaltılması,
• 19. yüzyılın ortasında ilerleyen matbaa ve kağıt üretim sistemiyle gazete, dergi ve fotoğraf gibi kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması ve telgrafın icadı,
• 19. yüzyılın sonunda Avrupa ve Amerika’da hareketli fotoğraflama, ses sistemleri, video gibi eğlence amaçlı medya araçlarının ortaya çıkması,
• 20. yüzyılın ortalarında ev içi kullanıma izin veren medya araçları ve uluslararası
mail sistemlerinin kurulması,
• Son olarak 21. yüzyılda oldukça ilerleyen teknolojiyle bilgisayar ve İnternet, akıllı sistem ve telefonlar, uydu ve yazılımlar gibi kitle iletişimin en etkili araçlarının ortaya çıkmasıdır. 

Doğru cevap C'dir.

• Topluma ait ve toplumu ilgilendiren gelişmeler
hakkında bilgi sağlama işlevi,
• Toplumlara ait paylaşımlar yaratmasıyla sosyalleştirme işlevi, • Ortak duygu, düşünce ve sonuç olarak davranış yaratmasıyla motive etme işlevi, • Farklı topluluk veya toplumdaki farklı bilgi ve düşünceleri aktarmasıyla tartışma işlevi, • Tüm dünyadaki olay ve olgulara ilişkin sosyo-kültürel, ekonomik ve politik bilgi aktarmasıyla eğitim işlevi, • Kültürel tanıtım işlevi ve • Eğlence, müzik, sohbet, tartışma programları
gibi medya unsurlarıyla eğlendirme işlevidir. Doğru cevap D'dir.

Sinema: Lumiere kardeşlerin ilk filmi kaydetmeleriyle 1895 yılında ortaya çıkan
sinema görsel-işitsel bir kitle iletişim aracıdır. Sinemalarda da ilk olarak siyasi ve
toplumsal olayların filmlere aktarıldığından söz edilebilecektir. Ancak sinemaların sonraki dönemde trajedi, komedi, korku gibi temalı filmleri de gösterime başlaması ve
uluslar arası bir nitelik kazanması eğlendiren ve kültürel olarak bilgilendiren bir işlev
kazanmasına neden olmuştur. Bu bağlamda sinema yerel ve ulusal gazetelerden sonra
uluslararası nitelik taşıyan ilk kitle iletişim araçlarındandır. Doğru cevap E'dir.

Gastronomi;

İnsanın birincil ihtiyacı olan yemeiçme konusuyla ilgilenmesiyle antropoloji ve biyolojiyle,
• Antik Çağ’dan günümüze tüketilen yiyecek ve içecekleri, beslenme usullerini, besinlerin hazırlanma ve sunum biçimlerini, aktardığı mutfak kültürüyle tarih ve kültürle,
• Yiyecek veiçeceklerin içerikleri ve bu içeriklerin bir araya getirilmesiyle ilgili olarak fizikle,
• Yiyecek ve içeceklerin hazırlanması, hazırlanması esnasında birbiriyle nasıl etkileşim
içerisine girdikleri ve pişirme teknikleri açısından kimyayla,
• Toplumların yaşam biçimlerine olan etkisiyle sosyolojiyle,
• Bireysel tercihler açısından psikolojiyle,
• Yiyecek ve içeceklerin sunum ve servisiyle ilgili olarak estetik, iletişim ve sanatla,
• Yiyecek ve içeceklerin elde edilmesi, pişirilmesi ve tüketilmesi açısından dinle ve
• Yiyecek ve içeceklerin başka ülkelere pazarlanmasıyla ilgili olarak uluslararası ticaretle, işletmeyle ve pazarlamayla yakından ilgilidir.

Fransızca şiirinde ‘gastronomie’ olarak geçen kelime Latin kökenli olup mide anlamına gelen ‘gastér’ ve kanun anlamına gelen ‘nómos’ kelimelerinden türemiştir.
Kelime bütün olarak ‘midenin kanunu’ anlamına gelmektedir.