GASTRONOMİ VE MEDYA - Deneme Sınavı - 9

Gastronominin insan yaşamı için birincil öneme sahip olması nedeniyle ilk araştırılan özelliğinin sağlığa ilişkin olmasına yol açmıştır. Antik çağ'dan itibaren, yiyecek, içecek ve baharatlar incelenmiş ve gastronomiye ilişkin farklı kitaplar ortaya çıkmıştır. Mitolojide baharatların; ilaç olarak kullanıldığı, tanrıların yemeklerinde özel bir tat ve şifa olarak yer aldığı ve hatta bozulmamaya yol açtığından Mısır'da mumyalamada bile kullanıldığı bilinmektedir. Bitkiler ise Amerika yerlilerinin şifa yöntemlerinden, Çin tıbbına hatta Hintlilerin Ayurveda tıbbına kadar kendine sağlık alanı bulmuştur.  Ayurveda tıbbı olarak M.Ö. 1200-700 arasında yazıldığı düşünülen üç büyük eserde toplanmıştır. Charaka Samhita' da hastalıkların tedavisinde  günlük ve mevsimsel yiyecekler beslenmenin önemi anlatılır. 

M.Ö.1000'li yıllarda verilen diğer bir önemli tıbbi eser, hekimlerin başı olarak değerlendirilen İbni Sina tarafından 1013 yılında yazılan El Kanun El-Sağir fi't Tıbb'tır. Kitapta bitkilerin farklı şekillerde işlenerek şifa sağladığı yöntemler anlatılmaktadır.

Televizyon geniş izler kitleye sahip bir kitle iletişim aracıdır. Televizyon izler kitlesine gerçekliği farklı bir yönünden algılama şekli sunmuş, kendine özgü, yeni bir anlatım tarzı oluşturmuştur. İnsanlar sadece bir şey için değil birçok ihtiyacını gidermek için televizyon izlemektedirler. Toplumda var olan iletişim eksikliği de insanları bu yeni iletişim kurma şekline yönlendirmiştir.

Televizyon insanların hayatlarına girdikten sonra onların kültürlerini, yaşam tarzlarını, inanışlarını ve değer yargılarını etkilemeye ve değiştirmeye başlamıştır.

2 Kasım 1936 yılında dünyadaki ilk televizyon yayını Londra’da BBC tarafından gerçekleştirildi. Türkiye’de televizyon yayıncılığının tarihi Amerika ve Avrupa’daki kadar eskiye dayanmamaktadır. İstanbul Üniversitesi bünyesinde 9 Temmuz 1952 tarihinde başlayan deneme yayınları haftada bir Cuma günleri olmak üzere TRT’nin 31 Ocak 1968 tarihinde başlayan deneme yayınlarına kadar devam etti. 1980’lerde özel televizyonların yayın hayatına başlamasıyla bireyler çok farklı ve çok sesli bir yayıncılık anlayışıyla tanışmışlardır.

Yayıncılık alanında yaşanan dijitalleşme izleyicilerin yayın karşısında etkin bir konuma gelmesini sağlamıştır. Dijital televizyonla birlikte izleyiciler önceden tanımadıkları bir özgürlüğe kavuşmuş, etkileşimli televizyon hizmetlerini kullanmaya başlamıştır.

İzleyiciler televizyonu hayatlarına bilgi almak, eğlenmek amacıyla alırken, televizyon onların yaşam şekillerini etkilemektedir.

Televizyon sayesinde izleyiciler, dünyada olup bitenler hakkında bilgi edinmekte, böylece dünyanın coğrafi, toplumsal, kültürel ve politik haritasını çıkarmaktadırlar. Televizyon izleyicisine kesintisiz bir şekilde enformasyon iletmektedir.

İzleyici etkindir. Medyanın yayınladığı her şeyin edilgin alıcısı değildir. Program içeriğini seçer ve kullanır. Medya doyumun tek kaynağı değildir. Tatile gitmek, spor yapmak, dans etmek gibi aktivitelerde tıpkı medyanın kullanıldığı gibi kullanılmaktadır. İnsanlar belli durumlarda kendi çıkarlarının ve güdülerinin farkındadırlar ya da farkında olmaları sağlanabilir.

Magazin programları eğlence programları arasında yer almaktadır.

Joyce Chen’in hazırlayıp sunduğu “Joyce Chen Pişiriyor” adlı program 1966 yılında yayınlanmaya başlamıştır. Erken dönemde Philip Harbenin, Dione Lucasın ve Fanny Cradock’un programları yayınlanmıştır. Modern dönemde ise Sarah Moulton’un programı yayınlanmıştır.

Programı hazırlayan ve sunan kişi şef veya gastronomi alanında bilgili biridir.
Bu tür de kendi içerisinde de ikiye ayrılır: Birincisi şefin programın sunucusu olduğu ve konuğunu ağırladığı sohbet ve müzik içeriği de olan programlar. İkincisi ise programı hazırlayan ve sunan kişinin gastronomi konusunda bilgili, tanınan bir kişi olduğu ve yemek tariflerini paylaşmak üzere şef veya ev kadınlarını ağırladığı programlardır. Mehmet Özer’in hem şef olarak hem de programın sunucusu olarak konuk ağırladığı “Mehmet Özer’le Mutfakta” programı bu türe bir örnektir.

Bazı yiyecekler ve besinler bugün olduğu gibi eskiden de tüketen kişinin toplumsal konumunu belirleyen bir araç olmuştur. İnsanın tükettiği besinlerin sağlık ve mutlulukla birlikte prestijini belirleyen bir nesne haline gelmesi gastronomi disiplinini destekler nitelikte bulunmaktadır.  Yaşadığı çağın, dönemin önemini bilen, bilim ve sanat aracılığıyla bunu bir yöntem haline getiren insan  için yemek karın doyurmanın bir adım ötesine geçmiştir. Araç iken amaç olma ilkesi ön plandadır. Yaşamdaki duruşu nelerle beslendiği ile alakalıdır. Tahıl tarımı ve yerleşik toplu yaşam, insan için yepyeni bir dönem olmuştur. Bu dönem sonrasında insan artık seçim yapmaya başlamıştır. Ne yiyeceğine, avı önüne geldiği zaman değil istediği zaman karar verebilir hale gelmiştir. Avcı toplayıcıların topladığı tahılın fazlalığı onu yepyeni lezzeti keşfetmesini sağlamıştır.  Doğanın bolca sunduğu tahılı sakladığı ortamdaki nemin etkisi ile ekşidiği fark edilmiştir. Bunun peşinden insanı mutlu eden bir tadın ortaya çıkışına da tanık olunmuştur. Doğanın karşısında insan kültürünün ilk yaratısı olan biradır. 

Ortaçağ döneminde yapılan resimlerde de yemeğin bir takım duyguları anlatmada araç olarak kullanıldığı görülmektedir. Dini bakışın ifadesi, yaşam kuralları, yasaklar ve günahların resme yansıtılışında aracı olan nesne hep yemek olmuştur. Dine karşı gelmenin ve saygılı olmanın kuralları anlatılırken yemeğin etkileyici gücünden faydanılmıştır.

Gastronomi gündelik yaşama dair yeme içme alışkanlıkları ve yemek tariflerinden farklı olarak fizyolojik, antropolojik ve sosyolojik olarak da ele alınması gastronomi kavramının literatüre girmesinin en önemli etkenlerinden biridir. Gıdanın antropoloji ve sosyoloji yönünden biraz  daha sıyrılarak fizyolojik-kimyasal içeriklerine ve teknik-sistematik hazırlanma yöntemlerine olan ilgi ve araştırmaların sonucu olarak yeni bir kavramın ortaya çıkarılması ise Brillat Savarin'nin 1825 yılında yayınlamış olduğu ''Physiology of Taste'' (Tatmanın Fizyolojisi) adlı kitabıyla gerçekleşmiştir. Daha önce gıda, teknik, tarif, sunum, estetik, mutfak ve beslenme gibi kavramlarla açıklanan aslında yeme içmeye dair herşey, ''gastronomi'' kavramı altında birleştirilmiştir. Çünkü gastronomi disiplini, zihinsel etkinlikleri de içinde barındıran, yemeğin bilimden sanat formuna ulaşmasına kadar tüm aşamaları kapsayan bir içeriktir.

Yemeğin bir kültürü ve yaşamı ifade etmesi, statüye ilişkin sosyo-kültürel bir yönünün olduğunu da, göstermektedir. Tarih boyunca düğün, cenaze, aile içi ve aile dışı toplantılarda bir sosyolojik olay olarak karşımıza çıkan yemek, restoranlardaki artışla 1900' lerde  sosyo-ekonomik bir hal almıştır. Dışarıda yemek yemenin ilk başladığı bu tarihlerde restoranlar, hizmetleri ve fiyatları dolayısıyla elit müşterileri ve müşterilerin beklentileriyle statü belirleyici bir hal almıştır. Bu dönemde yayınlanmaya başlayan Le Gourmet, restoran değerlendirmelerini ve yemekle ilgili şiirleri içerik olarak veren haftalık bir dergi olarak Paris'te ortaya çıkmıştır. Bu içeriye benzer dergilerde yayınlanmaya başlamıştır. Bu dönemde Fransa'da yeme içmenin artık bir ekol halini aldığını söylemek yanlış olmayacaktır. 

Dünyanın yanı sıra Türkiye'de de gastronominin dergilerde dışarıda yeme ve sosyo-kültürel yönüyle ele alınması 1900'lerde yaşanmıştır. 1800 sonlarında sıklıkla çikan yemek tarifi kitapları 1900'lü yılların başında yerini restoran değerlendirmelerine bırakmıştır. Türkiye'de yemeğe ilişkin tarif ve mekan kavramında farklı kapsamlı yayınların başlangıcı ise 1900 sonlarına denk geldiği görülmektedir. Dışarıda yemek yemenin Türk yemeklerini yozlaştırdığı, yetişmiş ve geleneksel tarif bilen eleman eksikliği gibi konular bunlardan bazılarıdır. Cumhuriyet ile birlikte Türkiye'de yemeğin din, toplum ve siyasete ilişkin yönüne değinen yazılar yayınlanmıştır.

Yemeğin siyasete ilişkin kullanımı uluslararası ilişkiler de mevcuttur. Yemek siyasetinin ilk örneklerinin Roma'ya dayandığı bilinmektedir. Yemek eski dönemlerde siyasi, uluslararası toplantılar ve davetlerde gücün simgesi olmuştur. Tarihte Roma ve Bizans'ın şatafatlı sofraları özellikle donatılmış ve gücün göstergesi olarak kullanılmıştır. Toprak rejimli eski dönem dünyasında savaş ve savaşa ilişkin erkek gücünün yemekten geçmesi bunun en belirgin sebebidir. Osmanlı'da da özellikle sürekli askeri ve siyasal ilişkiler içerisinde olduğu  Bizans elçilerine yönelik yemeklerin verildiği ve bu yemeklerde altın kaplarda yemek sunulduğu belirtilmektedir.

Kitle iletişimin işlevlerinde de yaşanan gelişmelere açık olduğu görülmektedir. 

*Topluma ait ve toplumu ilgilendiren gelişmeler hakkında bilgi sağlama işlevi, 

* Toplumlara ait paylaşımlar yaratmasıyla sosyalleştirme işlevi,

* Ortak duygu, düşünce ve sonuç olarak davranış yaratmasıyla motive etme işlevi, 

* Farklı topluluk ve toplumlardaki farklı bilgi ve düşünceleri aktarmasıyla tartışma işlevi,

* Tüm dünyadaki olay ve olgulara ilişkin sosyo-kültürel, ekonomik ve politik  bilgi aktarılmasıyla eğitim        işlevi, 

* Kültür tanıtım işlevi ve 

* Eğlence, müzik, sohbet, tartışma programları gibi medya unsurlarıyla  eğlendirme işlevidir.

Gazete; Siyasi, toplumsal ve kültürel gelişmeleri kitlelere ulaştıran gazeteler, yerel, ulusal gazeteler olarak karşımıza çıkmaktadır. Gazeteler detaylı bilgileri içinde barındırması, kitlelerce satın alma alışkanlığı yaratması görsel ve yazılı medya ürünlerini barındırmasıyla oldukça yaygın olarak nitelendirilecektir. Ancak günümüzde gazetenin, İnternet'in yaygınlaşması ve dijital halinin de kitlelere hizmet verebilir durumda olmasıyla okuma oranı olan tirajlarında düşüş olduğu görülmektedir. * Sinema: Sinema görsel-işitsel bir kitle iletişim aracıdır. Sinemalarda da ilk olarak siyasi ve toplumsal olayların filmlere aktarıldığından söz edilebilecektir. Ancak sinemaların sonraki dönemde trajedi, komedi, korku gibi temalı filmleri de gösterime başlaması ve uluslar arası bir nitelik kazanması eğlendiren ve kültürel olarak bilgilendiren bir işlev kazanmasına neden olmuştur. Bu bağlamda sinema yerel ve ulusal gazetelerden sonra uluslararası nitelik taşıyan ilk kitle iletişim aracıdır. * Radyo: Radyo yalnızca işitsel olarak kitle iletişime hizmet vermektedir. Günümüzde televizyon ve İnternet'in her eve girmesiyle dinlenme oranlarında oldukça düşüş yaşasa da her an her yerde dinlenebilmesi özelliğiyle hala işlevlerini yerine getirebilmektedir. * İnternet: Yeni bir çağ, kültür, akım ve yaşam yaratan Internet, 20. Yüzyıl sonunda ortaya çıkan bir kitle iletişim aracıdır. İlk olarak Amerika'da uluslar arası savunma ve bilgi edinme amaçlı olarak ortaya çıkan Internet, 1967 yılında ARPANET tarafından hizmet vermiştir. Sonraki dönemde ağların yaygınlaşmasıyla sivilleşen Internet'in günümüzde sivilleşmeyle kalmayarak bireyselleştiği görülmektedir. Internet yazılı, işitsel ve görsel olarak hizmet vermesi, dünyanın her yerinden anında bilgiye ulaşma imkanı tanıması, sosyalleştirmesi ve kişilere birer mecra olarak sunabilmesi dolayısıyla hiçbir zaman işlevlerini azaltmayacak hatta arttıracak bir kitle iletişim aracı olarak görülmektedir. * Sosyal Medya: Sosyal medya internet ağlarının yaygınlaşması, evlere girmesi ve bireysel kullanımda etkin ve interaktif bir kullanıma imkan vermesiyle 2000'lerden sonra çıkan bir olgudur. Sosyal medya her bireyin herkesçe ulaşılabilir bir alanda kendine bir alan yaratması işleviyle çağımızın en etkin kitle iletişim aracıdır.

Yiyecek ve içeceklerin içerikleri ve bu içeriklerin bir araya getirilmesiyle ilgili olarak fizikle.Yiyecek ve içeceklerin sunum ve servisiyle ilgili olarak estetik, iletişim ve sanatla, yakından ilgilidir.

Hareketli görüntünün kaydedilmesiyle ilgili 19. yüzyılın sonlarında pek çok çalışma yapılmıştır. İlk film gösteriminin 1895’te Lumiere Kardeşler tarafından gerçekleştirilmesi önemli dönüm noktalarından biri olmuştur. Öncesinde resim, fotoğraf ve çeşitli illüzyonlara dayanan hareketli görüntü teknikleri geliştirilmiş olsa da gerçeği bu kadar yakın yansıtabilen bir teknolojinin ortaya çıkması olağanüstü bir buluş olarak algılanmış ve beklentilerinçok üstünde bir ilgiye yol açmıştır.

İşte bu noktada kayıt teknolojileri devreye girmiştir. Fotoğraf kayıt teknolojilerinin başında yer almış ve resmin her zaman yaklaşamadığı gerçekliği büyük ölçüde sağlayabilmiştir.