GASTRONOMİ VE MEDYA - Deneme Sınavı - 15

İlk Türk yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhin (Aşçıların Sığınağı), İstanbul’da taşbaskısıyla (lito) 1844 yılında basılmışır. Kitabın yazarı Mehmet Kamil, II. Mahmut tarafından açılmış, Batılı anlamda ilk tıp fakültesi olan Mekteb-i Tıbbıye-i Adliye-i Şahane hocalarındandır.

Fahriye Nedim’in 1933 yılında İnkilap Kitaphanesi’nden çıkan Alaturka ve Alafranga Mükkemmel Yemek ve Tatlı Kitabı, geleneksel Türk mutfağı (alaturka) ile Batı (alafranga) mutfağından yemek tariflerinin yanında, alafranga sofra düzeninin nasıl olması gerektiği gibi bilgiler de içermektedir.

1860 yılında Türkiye’de özel sermaye ile kurulan ilk gazete olarak kabul edilen Tercüman-ı Ahval gazetesi Şinasi ve Agâh Efendi tarafından çıkarılmıştır.

İlk siyasi makaleleri sütunlarına koyarak fikir gazeteciliği dönemini başlatan Tercüman-ı Ahval’dir. Bunu devam ettiren ve eleştirel gazeteciliğin Türkiye’de öncülüğünü yapan gazete de Tasvir-i Efkar’dır.

Siyasi, askeri, ekonomik her türlü iktidar odaklarından gelebilecek baskı ve sansür gibi tehditler, basının toplumsal işlevlerini yerine getirebilmesinin önündeki engelleri oluşturur. Bu açıdan gazetelerden beklenen toplumsal işlevleri şöyle sıralamak mümkündür.

Gazete, kamu ihtiyacını, kamu yararına uygun bir biçimde kamuoyuna ve yöneticilere duyuran basılı habercilik araçlarıdır. Haber verme, önemli bir kamusal hizmet aracıdır.

Gazeteler aynı zamanda yöneticilerin kamuihtiyaçlarını karşılamak amacıyla aldıkları tedbirleri vatandaşlara zamanında ulaştırılmasını sağlarlar. Bu açıdan, yöneticiler için de yardımcı bir araç olarak kamusal bir hizmet görmektedir.

Güncel sorunlara ilişkin kamusal tartışmaplatformudur. Bu tartışma süreci hem siyasal katılımı destekler hem de modern demokrasilerin önemli unsurlarından kamuoyunun oluşmasını sağlar.

Toplumsal eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinde kullanılır.

Aynı zamanda bireysel ve kitlesel hoş vakitgeçirmeyi sağlayan eğlence aracıdır.

Yaşadığınız ülkede ve tüm dünyada mey- dana gelen olayları okuyuculara aktarır. Bireylerin, yakın ve uzak çevrelerindeki toplum(ların) gündeminden haberdar olmalarını sağlayarak toplumsallaşmalarına aracılık eder.

Türkiye’de doğrudan yemek dergisi olarak kabul edilmese de dönemin yemek kültüründeki değişimi yansıtması açısından bu dergilerin öncüsü diyebileceğimiz Aile dergisi 1947 yılında Yapı Kredi Bankası tarafından yayınlanmaya başlanmıştır. Farklı konularla çok zengin bir içeriğe sahip olan derginin beslenmeye ayırdığı sayfalarda, döneminin siyasi atmosferini de yansıtacak şekilde, Amerikan yaşam tarzının benimsendiği yazılarla Amerikan beslenme kültürü aktarılmaktadır. Bununla birlikte o dönemin önemli edebiyatçılarının da yazılar yazdığı Aile dergisi yayınlandığı dönemde toplumsal düşünce yapısını biçimlendiren önemli bir dergi olarak kabul edilmektedir. Dergi, Vedat Nedim Tör editörlüğünde hazırlanmaktadır.

Türk basınında yayınlanan ilk kadın dergisi 1869 yılında Terakki gazetesinin 48 sayı çıkardığı Terakki-i Mukedderat ekidir. Dergide kadınların eğitimi üzerine yazılar yer alırken, dergiye gönderdikleri okuyucu mektuplarına da yer verilmektedir.

Yemek kültürü yazarlığı açısından “ideal” bir tarifte bulunması gereken unsurları şöyle sıralamak mümkündür: Yemeğin; nerede, ne amaçla (bayram, kutlama, kıtlık vb.) ne zaman (yemeğin hangi toplumsal olaylara eşlik ettiği), nasıl (kullanılan malzemeler, aletler, pişirme teknikleri), kim(ler) tarafından yapıldığı ve kimlerle paylaşıldığı gibi bilgileri de aktarması yerinde olacaktır.

Etienne Gaspard Robertson’ın 1798’de geliştirdiği Phantasmagoria bildiğimiz anlamda sinemanın atası olarak kabul edilir. Henüz kavramsal olarak sinemadan söz edilemezken Etienne Gaspard Robertson çeşitli illüzyonlarla hareketli görüntüler yaratmayı başarmıştır.

Lumiere Kardeşler tarafından çekilmiş olan Baby’s Lunch (1895) isimli kısa filmdir. Bu film hem belgesel niteliğindedir hem de gastronomi temalı ilk filmlerden biri olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde sinematograf pek çok ülkede ilgi çekti ve yaygınlaştı. Lumiere Kardeşler sinematograf edinmek için gelen talepleri karşılamakta zorlanıyorlardı. İzleyicilerin beklentileri de artmıştı.

Buraya kadar gelişim sürecini gördüğümüz sinema hem Yedinci Sanat Dalı olarak kabul edilmekte hem de önemli bir kitle iletişim aracı olarak işlev görmektedir. Peki kitleleri peşinden sürükleyen ve aradan geçen yıllara, teknolojik yenilik ve değişmelere rağmen sinemayı bu denli çekici kılan şeyler; 

Geniş kitlelere ulaşır - Hayal gücüne hitap eder - Güçlü bir hikaye anlatma aracıdır - 

Estetik bir haz verir - Gerçekliği kopyalayabilir, yeniden yaratabilir

Kitle iletişiminin gerçekleşmesi için bazı koşulların yerine gelmesi gerekir. Öncelikle profesyonel iletişimcinin bilgi verme isteğinde olması gerekir. Bu istek olmadan hiçbir program yapılamaz, hiçbir haber yapılamaz. Buna eşlik edecek biçimde, okuyucunun, izleyicinin, dinleyicinin bilgi alma dürtüsüne sahip olması gerekir. Ortaya bir programın, haberin çıkması için iletiyi oluşturacak kişi, nesne, olay ve fikirlerin var olması zorunludur. Alıcı ve kaynağın iletişim sürecini gerçekleştiren bir takım faaliyetler yapma zorunluluğu vardır. Profesyoneller haber yapmazsa okurun takip edeceği bir yayın olamaz. Birebir örtüşen düşünceler olmasa da bir ölçüde anlayış birliğinin olması için ortak dil kullanılması gerekmektedir. İngilizce konuşulan bir ülkede yalnızca Almanca yayın yapmak anlamsızdır. Alıcı ve kaynağın zaman ve deneyim birlikteliği sağlayabilme çabasında olması gerekir. Alıcı ve kaynağın aynı toplumsal ve fiziksel evrende buluşması sağlanmalıdır. İletinin üretim ve dağıtımının sağlanması için yeterli teknolojik donanımının var olması gerekir. Haber ya da program içeriği ne kadar özgün ve özenli olursa olsun bunu kitleye ulaştıracak teknolojik alt yapı yoksa üretilen ileti anlamsızdır. İletinin alıcıya ulaşması, okunması, izlenmesi, anlamın yaratılması ve tepkinin gelmesi beklenir.

Japonya’da ortaya çıkan ve birçok Batı toplumunda genç yetişkinler arasında da karşımıza çıkmaktadır. Cosplay adı verilen etkinlikte, gençler Japon animasyonları animelerdeki karakterleri birebir taklit etmektedirler.

Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı ortaya atıldığı döneme kadar araştırmaların daha çok “Medya insanlara ne yapar?” sorusu doğrultusunda çalıştığını, bunun yerine “İnsanlar medya ile ne yapar?” sorusunu sormanın daha anlamlı olabileceğini belirtir.

Yemek yemeye ve pişirmeye odaklanan filmler biçiminde tanımlanabilecek olan gastronomi temalı filmlerin belli başlı özellikleri vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

Araştırmalarla İlişkilendir

1. Anlatı genellikle bir mutfak veya yemek öyküsünün etrafında şekillenir.

2. Ana karakterler bu öykünün parçası olarak kendilerini yemekle ilişkilendirirler.

3. Yeme eylemi basit anlamda temel gereksinimlerimizden biri olan karın doyurmaktan öte, içerik ve biçim olarak bir toplumsal analiz alanı sunarlar.

4. Filmde görüntüler yemeğin hazırlanmasından yenmesine kadar her bir aşamayı merkeze alır ve birden anlatı yıldızlaşan yemeğe odaklanır.

2000 yılında Kar Wai Wong tarafından çekilmiş olan In The Mood For Love filminde olaylar 1960’lı yıllarda geçmektedir.Filmde bir apartman dairesinin odalarını paylaşan kiracılar yer almaktadır. Çoğu yalnız yaşayan bu kiracılar özellikle akşam yemeklerinde restoranlara uğrayıp, sefertaslarına istedikleri yemekleri satın alarak evlerine taşımakta oldukları görülmektedir. Benzer biçimde, 2013 yılında Ritesh Batra tarafından çekilmiş olan Lunchbox filminde de yine sefer tası başroldedir. Bu filmde de Hindistan’da iş yaşamında dışarı çıkıp yemek yemek yerine sipariş edilen yemeklerin sefer taslarıyla siparişi veren kişinin işyerine gönderildiğine tanık oluruz. Böylece, hem ne tür yemek yediklerini öğreniriz hem de bu yemekleri hangi koşullarda tükettikleri hakkında fikir sahibi oluruz.

Bazen bir yemek sahnesi dramatik gerilim için işlevsel olabilir. Zeki Demirkubuz’un yönettiği 2001 yapımı İtiraf filminde Harun ve Nermin çifti bir restoranda buluşurlar. Harun karısının bir şeyler gizlediğini düşünmektedir ve Nermin’in her şeyi anlatmasını ister. Oysa Nermin anlatacak bir şeyi olmadığında ısrarcıdır. Zamanla diyalog tartışmaya ardından da sözlü şiddete, tehdide evrilir. Kamusal alanda olma, şık bir restoranda olma gibi durumlar bir baskı oluşturur ve bu baskı filmde istenen gerilimi yaratır

Yemek masasının gerilim yarattığı, sırların ortaya çıktığı bir ortam olarak değerlendirildiği bir başka film, yönetmenliğini Serra Yılmaz’ın yaptığı 2018 yapımı, İtalya’da 2016 yılında gösterime giren Perfetti Sconosciuti filminin sadık bir uyarlaması Cebimdeki Yabancı’dır. Gerilim/komedi türündeki filmin neredeyse tamamı tek mekanda, bir yemek masasının etrafında geçer.