GASTRONOMİ TARİHİ

Fırat ve Dicle nehirlerinin hayat verdiği coğrafyanın adı olan Mezopotamya, Sümer, Akkad, Babil ve Assur gibi uygarlıklardan günümüze ulasan gelişmiş kültürel birikimi de ifade etmektedir.

İnsanoğlunun uygarlaşma süreci içindeki ilk ve en temel adımlar Mezopotamya’da atılmıştır. Yerleşik yasam, tarım, hayvanların evcilleştirilmesi, çanak çömlek üretimi, obsidiyen alet yapımı, anıtsal tapınakların inşası gibi önemli gelişmeler Kuzey Mezopotamya’da Torosların eteklerinde yaşanmıştır. Bu durum da yukarıda bahsi geçen yeme-içme kültürünün oluşmasında temel teşkil etmiştir. Kentleşme, uluslararası ticaret, devletin ortaya çıkısı ve yazının geliştirilmesi gibi etkileri günümüze kadar ulaşan adımlar ise Güney Mezopotamya’da M.Ö. 4000’li yıllarda atılmıştır. Mezopotamya’da ortaya çıkan yenilikler Eski Çağ’da Anadolu, Iran ve Akdeniz basta olmak üzere çevresindeki bütün toplumları ve uygarlıkları etkilemiş ve gelişmelerine katkıda bulunmuştur.

Yapılan kazılarda ortaya çıkan Sümerce ve Akadca yazılmış iki dilli tabletlerde hem yiyecek maddeleri hem de bunların nasıl yapıldıklarını anlatan tarifler bulunmaktaydı. Söz konusu sözlükte; 800 değişik yiyecek ve içecek türü bulunmakta ve bunlar içinde özellikle 20 tür peynir, 100 çeşit çorba ve 300 çeşit ekmek ön plana çıkmaktaydı. Ekmekler içine karıştırılan malzemelere, un çeşitlerine ve şekillerine göre sınıflandırılırken; balıklar tatlı ve tuzlu suda yasayanlar olarak gruplara ayrılmaktaydı. Tatlı su balıkları; kanallarda ve su havuzlarında yetiştirilmekteydi. Yiyecek malzemesinde ise sebze olarak bol soğan, sarımsak, pırasa, marul, salatalık; tahıl olarak mercimek, nohut, fasulye; meyve olarak elma, armut, üzüm, incir, fıstık ve baharat olarak tere, kimyon ve nane kullanılmaktaydı.

Eski Çağ dünyasının birçok toplumunda olduğu gibi, Mezopotamya toplumlarının inanç sistemi de çok tanrılıydı.

Eski Mezopotamya’da toplum düzeni ve yasam sekli içinde yöneticilerin de mutlak hâkimiyeti mevcuttu. Örneğin; krallar, tanrıların yeryüzündeki temsilcisi olarak görüldükleri için doğaüstü güçlere sahip insanlar gibi algılanmışlar ve hatta bazen tanrısallaştırılmışlardı.

Dualardan sonra tapınaklarda gerçekleştirilen en yaygın ibadetler adak ve kurbanlar olmuştur. Bunlar, kanlı ve kansız olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Tıbbi çözümler için de gıda ve beslenme alışkanlıkları akla gelen ilk çözüm olmaktaydı. Tarihi kaynaklara göre; dönemin hekimleri; ana maddeleri bitkisel, hayvansal ve madensel kaynaklar olan ilaçları tedavi amaçlı kullanmaktaydı. Gözde mineraller; tuz ve güherçile iken hayvansal maddelerden en çok süt, yılan derisi ve kaplumbağa kabuğu kullanılmaktaydı. İlaçların çoğunun kaynağı ise; bitkiler dünyasındandı. Özellikle; hıyarşembe, mersin, şeytantersi ve kekik gibi bitkiler ile söğüt, armut, köknar, incir ve hurma gibi ağaçların meyveleri kullanılmaktaydı. İlaçlar sıklıkla; bitki tohumu, kökü, dalı, kabuğu veya zamkından hazırlanmaktaydı. Dıştan sürmek için merhem ve süzülmüş sıvılar, içmek için de sıvı ilaçlar kullanılmaktaydı. Bir ya da birkaç otun dövülmesiyle oluşan toza dönemin popüler içkilerinden birisi olan “kuşuma şarabının eklenmesi ve bunlara da reçine ve sedir yağı dökülmesi suretiyle merhem hazırlanmaktaydı. Farklı bir ilaç ise ırmak çamurunun dövülmesiyle hazırlanan tozun su ve balla yoğrulup karışımının içine deniz yağı dökülmesiyle yapılırdı. İçilecek ilaçlarda ise içimi kolaylaştırmak için bira araç olarak kullanılmaktaydı. Farklı otlar toz haline getirildikten sonra bira içinde eritilip hastaya içirilmekteydi.

Mezopotamya kralları arasında, belki de en sıra dışı özelliklere ve güce sahip kral bir Sümer kralı olan Gılgamış’tır. Çünkü çivi yazılı belgelerde hiçbir kral için “Üçte ikisi tanrı üçte biri insan” tanımlamasının kullanıldığına rastlanmamıştır. Sümer kral listesine göre, tufandan sonra kurulan ilk üç şehir olan Kis, Uruk ve Ur’dan biri olan Uruk kentinin 5. Hükümdarı olan Gılgamış, doğaüstü bir varlık gibi kabul edilmiştir. Hatta ölümünden sonra dahi tanrısallaştırılıp, kendisinden binlerce yıl sonra bile Mezopotamya’da ve Anadolu’da bir kahraman olarak anılmıştır.

Yiyeceklerde tatlandırıcı olarak bölgenin en çok tüketilen meyvesi olan hurma meyvesi kullanılıyordu.

Akad kralı Sargon tarihte ilk daimi ordu kuran kraldır. Güçlü ordusu ile sınırlarını İran’dan Akdeniz’e kadar ulaştırmış, Mısır dışında bütün Ön Asya’yı egemenliği altına almıştır.

Yiyecek-içecek üretimi, taşınması ve tüketimiyle ilgili tarihteki ilk ciddi hukuki düzenlemeler Hammurabi Kanunnamesi ile disiplin altına alınmaya çalışılmıştır.

Erken uygarlıklar Mezopotamya’da Dicle ve Fırat, Mısır’da Nil, Çin’de Huang He ve Hindistan’da İndus nehirleri etrafında görülür.

Mezopotamya’daki uygarlıklar; arpa, hurma, buğday, mercimek, bezelye, fasulye, nar, üzüm ve başta pırasa olmak üzere sebze üretmişlerdir.

Pulluk, büyükbaş hayvanların toprak sürülürken çektiği bir tarım aletidir.

Saban ilk kez M.Ö. 4000'de kullanılmıştır.

Çivi yazılı tabletlerde karpuzdan söz edilmemiştir.

Yale Mutfak Tabletleri'nde 25 tarif bulunmaktadır.

Homo Sapiens'ler M.Ö. 120.000-110.000 yılları arasında yaşamıştır.

Sümerler ilk olarak Uruk şehrinde yaşamıştır.

Sümerler atı evcilleştirmemiştir.

Çiftçilikle ile ilgili bilgi ve deneyimlerin aktarıldığı bu en eski kitap  (madde I), Sümer’den kalmadır (dolayısıyla Mısır seçeneği yanlıştır). Günümüzde Irak ülkesindeki Sümer kenti olan, "tarihi" Nippur’da bulunmuştur (günümüzdeki adı Nuffar'dır). İsa’dan Önce yaklaşık 1.700’lerde yazılmıştır (madde IV). Ekimi hakkında önerilerde bulunulan bitki arpadır.  Dolayısıyla "nohut"  seçeneği yanlıştır. Tarla sürme teknikleri kadar, yabani otlar ve çalışanların denetimi gibi çok çeşitli konularda öneriler verilmektedir (madde VI). 

Ateşin kullanımı, su sızdırmaz kaplarla ateşe dayanıklı kapların yapımının gelişmesi, tarımın icadı ve hayvan evcilleştirme bilgi olmasaydı, Mezopotamya mutfağı incelikli teknik ve yorumlar da geliştiremezdi. Yanıt A şıkkıdır.