GASTRONOMİ TARİHİ

Alt Paleolitik Çağ insanı yemek yapmamakta, değişik bitkilerden ve bazı böcek, kabuklu su ürünleri ve hayvanlardan deneme yanılma yoluyla yenilebilir olanlarını saptayarak yaşamını sürdürmekteydi. Austroluphitecus aferensis’ten sonra ortaya çıktığı düşünülen ve ilk taş aletleri ürettiği için Homo habilis (becerikli/yetenekli insansı) olarak adlandırılan canlı hayvansal protein gereksinimini kendinden daha güçlü canlıların avlayıp yediği ve ardında kemik ve kıkırdak doku gibi kısımlarını bıraktıkları hayvan leşlerinden sağlamaktaydı.

Austroluphitecus aferensis’ten sonra ortaya çıktığı ve ilk taş aletleri ürettiği düşünülen Homo habilis'in  (becerikli/yetenekli insansı) günümüzden yaklaşık 2,5 milyon yıl önce yaşadığı düşünülmektedir. Arkeolojik verilerin gösterdiğine göre Homo habilis Doğu Afrika’da Olduvai Nehri vadisinde yaşamıştır.

İlk kez tam anlamıyla iki ayak üzerinde yürüyen ve ateşi ilk kez kullandığı düşünülen Homo erectusdur. Zihinsel ve anatomik olarak kendisinden önce gelen insansılardan daha gelişkin olan bu canlı yaklaşık olarak 1.800.000 yıl önce Afrika’dan çıkarak çok hızlı bir şekilde dünyanın diğer yerlerine yayılmıştır. Yaklaşık otuz yıl öncesine kadar ateşi ilk kez Homo erectus pekinensis’in kullandığı düşünülürken, 1988 yılında Güney Afrika’da Swartkrans Mağarasında C.K.Brain ve Andrew Sillen tarafından yapılan kazılarda ortaya çıkarılan ve günümüzden 1,5 milyon yıl öncesine ait yanmış hayvan kemikleri yukarıdaki tarihlerin artık değişmesi gerektiğini de göstermiştir.

Ateşin kullanılması sadece beslenme biçiminde bir dönüşümü sağlamamış bunun yanı sıra insanın bilişsel gelişimine de katkıda bulunmuştur. Bu döneme kadar çiğ olarak tüketilen besinlerin parçalanması için gerekli olan çok büyük alt çene bu dönemden itibaren küçülmeye başlamıştır. Etlerin pişirilmesiyle birlikte çeneye düşen görev azalmıştır. Bununla birlikte daha büyük bir beyin için yer açılmış ve kafatasında beynin yerleşip büyüyebileceği boşluk artmış ve dolayısıyla daha büyük beyinli bir canlıya doğru evrim gerçekleşmiştir. Bir diğer anatomik farklılık da iki ayak üzerinde sürekli biçimde durabilmektir. Bu sayede eller boş kaldığından alet yapımında da gelişmeler olmuştur. Alet yapımındaki gelişim, avcılık sayesinde sağlanan proteinin hem miktarını hem de kalitesini yükseltmiş bu da zihinsel gelişime etki etmiştir.

Besin devşirme evresinde uzmanlaşmış besin toplayıcılığı söz konusuydu. Diğer bilgiler 2. alt evre ile ilgilidir.

İlk tarımcı köy topluluklar besin üretimi evresinin ilk evre, 2. alt evresinde ortaya çıkmıştır. Bir sonraki alt evrede ise  genişlemiş tarımcı köy toplulukları ve Mezopotamya’da ilk kentler oluşmuştur.

Yapılan araştırmalara göre modern insanların ataları yaklaşık 100.000 yıl önceden itibaren sınırlı bir göçerlik çerçevesinde gelişen seçici avcılık ve toplayıcılıkla gündelik hayatlarını sürdürmekteydi. Bu canlıların ortaya çıkışına kadar geçen sürede insanın iklime, iklimdeki mevsimsel dönüşümlere ve zaman içinde gözlem yoluyla elde ettiği bilgilere dayanan hayvanların göç yollarını izleyerek beslenmeye çalışması bu dönemden itibaren yerini daha sınırlı bir göçerliğe ve seçici avlanmaya bırakmıştır. Bu değişim doğal tarih zekâsı sayesinde edinilen bilgilerle şekillenmiştir. Doğal tarih zekâsı, İnsanın doğayı gözlemlemesiyle elde ettiği bilgileri (örneğin, kuşların ve diğer hayvanların göç zamanı, mevsimler, yağmurun ne zaman yağacağı gibi) işlediği ve çıkan sonuçları hayatta kalmak ve karın doyurmak için kullandığı zekâsıdır.

Genetik çalışmaların sonucuna göre Yakın Doğu’nun bir yerinde yabani buğdayların bir kısmı genetik bir mutasyona uğramış ve tanelerin başağa birleştikleri yerdeki genlerde oluşan bu mutasyon, buğday tanelerinin başakta uzun süre kalmasına ve geç dökülmesine hatta dökülememesine neden olmuştur. Bu da avcı toplayacıların sadece başağı kırıp daha hızlı ve daha çok buğday tanesi toplamalarını sağlamıştır. Bu mutasyonun olduğu yer Urfa Karacadağ’ın batı etekleridir. İnsanın doğayı gözlem gücüyle yani doğal tarih zekâsı sayesinde elde ettiği bilgilerle bu türden mutasyona uğramış buğdayları seçerek ekmeye başlaması tarımın da başlangıcı olmuştur. Bu yeni bilgi ve yeni buğday türleri kısa zamanda ve çok hızlı biçimde Güneydoğu Anadolu ve Mezopotamya’nın hemen her yerine yayılmıştır.

İlk üretimciliğe geçiş evresinden itibaren Anadolu’da yaşayan toplulukların tarımsal üretim yaptıkları, bazı bitki ve hayvanları evcilleştirdikleri, bazı yabanıl bitkileri topladıkları, bazı yabanıl hayvanları da avladıklarını söylemek olasıdır. Ancak bunları nasıl bir hazırlık aşamasından sonra tükettikleri bilinememektedir.

Günümüzden 3,5 milyon yıl önce Austroluphitecus aferensis gibi öncüllerle başladığı düşünülen insanoğlunun dünyadaki beslenme macerasında ilk sırayı leş yiyicilik ile sonrasında avcılık ve toplayıcılık alır. Bir diğer deyişle Alt Paleolitik Çağ insanı yemek yapmamakta, değişik bitkilerden ve belki de yakalaması kolay bazı böcek, kabuklu su ürünleri ve hayvanlardan deneme yanılma yoluyla yenilebilir olanlarını ve bunların hangi kısımlarının
yenebildiğini saptayarak bunlarla yaşamını sürdürmektedir. Doğru yanıt E'dir.

Arkeolojik verilerin gösterdiğine göre Doğu Afrika’da Olduvai Nehri vadisinde yaşayan Homo habilis belki de bu nedenle yeme-içme uğraşısında kullanılan ilk aletleri yaratan insansıdır. Bu canlı çay ya da dere yataklarında rastlanabilen
yuvarlağa yakın biçimli bir çaytaşını alıp bundan sivri bir kısım elde edene kadar taşı kırmakta, oluşturduğu bu sivri taş aletle kendisinden güçlü diğer yırtıcıların avlayıp yedikten sonra bıraktıkları kemiklerin içindeki
iliği çıkarmakta ve kemik üzerinde kalan et, kıkırdak gibi kalıntıları sıyırmaktaydı. Doğru yanıt C'dir.

Ateşin kullanılması sadece beslenme biçiminde bir dönüşümü sağlamamış bunun yanı sıra insanın bilişsel gelişimine de katkıda bulunmuştur. Bu döneme kadar çiğ olarak tüketilen besinlerin parçalanması için gerekli olan çok büyük alt çene bu dönemden itibaren küçülmeye başlamıştır. Bunun nedeni çiğ eti parçalamaya yarayan çok büyük çenenin etlerin pişirilmesiyle birlikte kendisine düşen görevin azalması ve bunun sonucunda evrimsel süreç içinde küçülmesidir. Çeneye düşen görevin azalması ve çenenin küçülmesiyle birlikte de daha büyük bir beyin için yer açılmış ve kafatasında beynin yerleşip
büyüyebileceği boşluk artmış ve dolayısıyla daha büyük beyinli bir canlıya doğru evrim gerçekleşmiştir. Doğru yanıt A'dır.

Homo erectus’un beslenme alanına katkısı sadece ateşi kullanmaya başlamış olması değildir. Bunun yanı sıra daha önce değinildiği gibi leş yiyicilikten avcılığa geçiş süreci de bu dönemde hızlanmıştır ve dolayısıyla insan beslenmesinde çok uzun bir dönemi kapsayacak avcı-toplayıcı beslenme biçimi de bu dönemde ortaya çıkmıştır denilebilir. Bundan sonrasında insanlığın yaklaşık 1,5 milyon yıllık geçmişi sadece son 12.000 yılı hariç
tamamen avcılık ve toplayıcılıkla geçecek ve bu yaşam biçimi de bu ünitenin sonunda ve ikinci ünitede Anadolu özelinde ayrıntılarıyla değinileceği gibi yerini tarım ve hayvancılığa bırakacaktır. Doğru yanıt B'dir.

İnsanın bilişsel gelişimi içinde besin üretimi açısından doğayla kurduğu ilişkinin
bir yönü daha ilk kez bu canlıyla birlikte görülmektedir. Leiden Üniversitesi tarafından Endonezya’nın Cava adasındaki Trinil kazısında elde edilen ve Homo erectuslar tarafından üzerlerinin işlendiği saptanan deniz kabuklarının yeni arkeometrik analizlerle incelenmesi günümüzden yaklaşık 540.000 ile 430.000 yıl öncesine tarihlenen bir aralıkta burada yaşayan Homo erectus topluluğunun midye yetiştirdiğini kanıtlanmaktadır. Yapılan analizlere göre burada yaşayan Homo erectusların bu deniz kabukluları ile beslendikleri, onlardan
alet yaptıkları, boş kabukların üzerine bazı desenler çizdikleri ve bu deniz kabuklarını da doğadan toplamayıp kendilerinin bir yerde ürettikten sonra besin maddesi olarak kullandıkları anlaşılmaktadır. Burada en ilgi çekici nokta Homo
erectus’un bu deniz kabukları ile olan ilişkisidir. Bu ilişki esas olarak besin üretimi için bir organizmanın önceden belirlenen bir ortamda yetiştirilmesi yani evcilleştirmenin belki de ilk uygulamalarından biri olmasıdır. Doğru yanıt C'dir.

İnsanın bilişsel gelişimi içinde besin üretimi açısından doğayla kurduğu ilişkinin
bir yönü daha ilk kez bu canlıyla birlikte görülmektedir. Leiden Üniversitesi tarafından Endonezya’nın Cava adasındaki Trinil kazısında elde edilen ve Homo erectuslar tarafından üzerlerinin işlendiği saptanan deniz kabuklarının yeni arkeometrik analizlerle incelenmesi günümüzden yaklaşık 540.000 ile 430.000 yıl öncesine tarihlenen bir aralıkta burada yaşayan Homo erectus topluluğunun midye yetiştirdiğini kanıtlanmaktadır. Yapılan analizlere göre burada yaşayan Homo erectusların bu deniz kabukluları ile beslendikleri, onlardan
alet yaptıkları, boş kabukların üzerine bazı desenler çizdikleri ve bu deniz kabuklarını da doğadan toplamayıp kendilerinin bir yerde ürettikten sonra besin maddesi olarak kullandıkları anlaşılmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Paleolitik Diyet: %37 (yüzde otuzyedi) Protein; %41(yüzde kırkbir) Karbonhidrat; %22 (yüzde yirmiiki) Yağ’dan oluşan, ayrıca lif, vitamin ve mineral alımı günümüz beslenme rejimlerinde düşünülemeyecek kadar yüksek olan bir diyettir.

Paleolitik Beslenme, Neolitik dönemle birlikte yerleşik yaşam ve tarımın ortaya çıkışıyla bugün klasik Akdeniz tipi beslenme biçimi denilen beslenme biçimine yakın bir şekle dönüşmüştür.

İnsanın yerleşik yaşama geçmesi ve tarımsal bazı denemelere başlamasına karşın hâlen toprak kökenli kapları üretmeyi bilmediği, genellikle MÖ 11.000-6000 arasına tarihlenen döneme akeramik neolitik dönem adı verilir.

Son Buzul Çağı’nın sona ermesi ve iklim koşullarının bugünküne yakın bir hâle gelmesiyle birlikte özellikle Mezopotamya ve Güneydoğu Anadolu’da denizden yüksekliği 600-800 metre arasında olan dar bir kuşakta başladığı düşünülen yerleşik yaşam ve çiftçilik beslenme biçimini de yavaş yavaş değiştirmiştir. Doğru yanıt A'dır.

Taş aletler,Homo Habilis'in  hayatta kalmak ve karnını doyurmak için ürettiği ilk aletlerdendir.