FOTOĞRAFIN KULLANIM ALANLARI - Deneme Sınavı - 3

Latif, güzel, nadide güzellik ölçülerine uyan‘’bedii’’ sözcüğünün eş anlamlısı ‘’estetik’’dir. Estetik(bedii) aynı zamanda gönlü okşayan, beğenilen anlamlarıda taşır.

Teşhir hakkı, adın belirlenmesi hakkı ve tahrip etmeyi önleme hakkı bir eser sahibinin manevi haklarındandır. Belirtilen diğer unsurlar böyle bir hak içerisinde yer almamaktadır.

Geleneğe karşı çıkan ve her çağda görülebilen olguya ‘’modernizm’’ denir. Modernizm ayrıca sanatın felsefesini açıklamak için kullanılır.

Empresyonizm, Kübizm ve Realizm modernizm dönemi içerisinde kabul edilen sanat akımlarındandır Soyut dışavurumculuk ve Kavramsal sanat ise post-modern yani modernizm sonrası döneme aittir.

R.G. Collingwood’un 1938’de basılan Sanatın İlkeleri kitabına göre sanat temel anlamda duyguların yaratıcı ifadesi veya dışavurumudur.

Grafik eserler, mimarlık eserleri ve karikatür eserler güzel sanat eserleri arasında yer almaktadır. Edebiyat ve kareografi ise birbirinden farklı alanlarda ve güzel sanat eserleri arasında yer almamaktadır.

Edisyon, sertifikalar, eserin pazarlanması ve sanatçı kopyası fotoğraf sanatı açısından üzerinde durulması gereken kavramlardandır. Eserin pazarlanması bu kavramlar arasında yer almaz.

A,B,C ve D se.enekleri bir sertifika üzerinde satır düzeni içinde yer alması gereken bilgilerdendir. E seçeneğindeki ‘’baskının hizmet ettiği amaç’’ ise bu düzen içerisinde yer almaz.

Fikir ve sanat eserleri aşağıdaki gibidir:
İlim ve Edebiyat Eserleri
Musiki Eserleri
Güzel Sanat Eserleri
Sinema Eserleri
İşleme ve Derleme Eserler

Telif hakları bakımından ilk kez 15. yüzyılda yayınevlerine, eserlerin basılıp, çoğaltılıp satılması hakkını içeren imtiyazlar verilmiştir. Eser sahibinin haklarını tanıyan, hakkı yayınevinden asıl sahibine iade eden ilk düzenleme 1709 tarihli İngiliz kanunudur (Kraliçe Anne Kanunu). Telif haklarına ilişkin modern hukuki düzenlemeler Fransız İhtilali’nden sonra mümkün olabilmiştir. Almanya, İsviçre gibi Avrupa ülkeleri 1791 tarihli Fransız Kanunu örneğini takip etmişlerdir.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) ile korunan eserler üzerinde sahip olunan haklara telif hakkı denir. Türkiye’de fikrî mülkiyet hukukunun tarihi kökleri Osmanlı dönemine kadar uzanmaktadır. Osmanlı devletinde basımevi kurup Türkçe kitap yayımlama izni alan ilk kişi İbrahim Müteferrika’dır. Fikrî ürünler üzerindeki ilk telif koruması batılılaşmanın etkisi ile 1850’li yıllarda başlamıştır. Eser sahiplerini koruyan ilk belge 1850 tarihli Encümen-i Daniş Nizamnamesi’dir. Gerçek anlamda ilk fikir ve sanat eserleri kanunu ise 1910 tarihli “Hakkı-ı Te’lif Kanunu”dur. Telif hakları ile ilgili Cumhuriyet dönemindeki ilk düzenleme 1952 tarihinde yürürlüğe giren 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunudur (FSEK).

Sınaî mülkiyet hakları aşağıdaki gibidir:
Markalar
Patent
Endüstriyel Tasarımlar
Faydalı Modeller
Coğrafi İşaretler
Entegre Devre Topografyaları
Biyoteknolojik Buluşlar
Ticaret Unvanları ve İşletme Adları
Ticari Sırlar

Eser sahibinin hakları aşağıdaki gibidir:
Eseri Kamuya Sunma Hakkı
Adın Belirlenmesi Hakkı
Eserde Değişiklik Yapılmasını Önleme Hakkı
Eserin Aslına Ulaşma Hakkı
Teşhir Hakkı
Tahrip Etmeyi Önleme Hakkı

Eser sahinin mali hakları aşağıdaki gibidir:
İşleme Hakkı
Çoğalma Hakkı
Yayma Hakkı
Yayın ile (işaret, ses ve görüntü nakline yarayan araçlarla) umuma iletim Hakkı
Pay ve Takip Hakkı

Telif haklarının ihlali halinde açılabilecek olan hukuk davaları aşağıdaki gibidir:
Eser Sahibini Tespit Davası
Tecavüzün Tespiti Davası
Tecavüzün Önlenmesi ve Kaldırılması Davası
Tazminat Davaları

Eser üzerindeki mali hakların kullanım hakkını devreden anlaşmalara kanun lafzında ruhsat uygulamada lisans denilmektedir. Fotoğraf eseri sahibi (veya mirasçıları) eserden kaynaklanan mali hakları; süre, yer ve muhteva itibariyle sınırlı veya sınırsız, karşılıklı veya karşılıksız olarak bir başkasına yazılı bir sözleşme ile devredilebileceği gibi bu hakların kullanım (lisans-ruhsat) hakkı da başkasına bırakılabilir. Manevi haklar, hayatta iken veya öldükten sonra devredilemez, feragat edilemez, hukukî işlemlerle sınırlanamaz. Bununla birlikte üçüncü kişilere bu hakların kullanma yetkisi verilebilir. Bu noktada mali hakların devri ile bu hakların kullanma yetkisinin verilmesinin birbirinden farklı kavramlar olduğu unutulmamalıdır. Mali hakların kullanma yetkisinin verilmesi, ruhsat veya lisans olarak adlandırılır. Mali haklar birbirinden bağımsızdırlar. Bu haklar ayrı ayrı devredilebilir veya lisans verilebilir. Devredilen mali haklar, devredenin malvarlığından çıkar. Lisans işlemiyle ise, kullanım yetkileri verildiği için mali haklar, hak sahibinde kalmaya devam eder.

Günümüzde çağdaş sanat ortamını barındıran, koruyan, geliştiren, ticaretini yapan kişi ve kurumlar vardır. Bu yapı içinde küratör adıyla yeni bir meslek ortaya çıkmıştır. Küratorün yaptığı iş, gönüllü olarak bir sanatçı-eser-kişi ilişkisini sağlamak değildir. Bu ilişkiler sonucunda çok ciddi ticari gelirler de elde edilebilir. Küratörler daha çok sanatçı ile galeriler ve müzeler arasında ilişkiyi kurar ve bu ilişkiler sonucunda ticari komisyon alır. fiu anda Avrupa ve Amerika’daki sanat ortamının neredeyse yarısı bu bağımsız küratörler tarafından yürütülmektedir. Çağdaş sanat anlayışında küratörlük, bir konu hakkında daha iyi bir bilgi ve olanaklar sunan kişidir. Sadece iş seçkisini değil, yazılacak olan etiketlerin içeriğini, katalogda yer alacak yazıları ve serginin içeriğine faydası dokunacak her türlü fikirden sorumludur. Latincedeki Curatus sözcüğü muhafaza,bakım anlamına gelmektedir. Küratör, bir müzede bütün ya da belli koleksiyonları düzenleme, koruma, sınışandırma ve sergileme görevi yapan kişidir. Çağdaş sanat ortamında çağdaş sanatçıları keşfeden, koruyan, eserlerini sergileyen ve müzelere kazandıran kişidir.

Henri-Cartiet Bresson, Josef Koudelka veya Man Ray gibi dünya fotoğraf sanat tarihine malolmuş büyük üstadların kendilerinin basmış oldukları ve genelde tek kopya olan baskılara vintage ya da özgün baskılar denir. Bunlar doğaları itibarıyla küçüktürler; çünkü fotoğraf teknolojisinin henüz çok gelişmemiş olduğu zamanlarda üretilmişlerdir. Bu özgün baskılar, tek baskıdır ve edisyonu olmaz. Fiyatları antika değeri taşır ve çok zor el değiştirirler. Bu sanatçılardan mezatlardaki en popüler olanı siyah/beyaz baskı tekniğinin üstadı Ansel Adams’dır.

Fikrî mülkiyet hukukunun, hukukun diğer dallarından farklı kendine özgü nitelikleri vardır. Bu hukuk dalının koruması kapsamındaki fikrî ürünler üzerindeki haklar, maddi mülkiyet haklarından çeşitli açılardan ayrılırlar. Her şeyden önce fikrî ürünler soyuttur; maddi varlıkları yoktur. Fikrî ürünler dış dünyaya, bir çizgi, şekil, renk kompozisyonu, güzel sesler, tınılar bir şiir, bir roman olarak yansırlar. Bu bağlamda üzerinde somutlaştığı eşya’dan da farklı bir varlığa sahiptirler. Örneğin bir yağlı boya tabloda fikrî ürün tuval veya tuval üzerindeki boya değil, boyayı ve tuvali resme dönüştüren yaratıcı fikrî çalışmasının ortaya çıkardığı sonuçtur. Fikrî ürünün bir madde üzerinde somutlaşması onun soyut olduğu gerçeğini ortadan kaldırmaz. Bu nedenle, tuvalde somutlaşmış fikrî ürün, fikrî mülkiyet hukukunun konusu iken tablonun kendisi maddi mülkiyet haklarının konusudur. Tabloyu satın alan kişi sadece tablonun maddi mülkiyetine sahiptir. Tablonun üzerindeki fikrî mülkiyet hakkı (telif hakkı) ise onu meydana getirene aittir. Fikrî mülkiyet hakkı sahipleri, sahip oldukları hakları herkese karşı ileri sürebilir ve bu hakları kullanılmakla da tükenmez.

Her fotoğraf 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun (FSEK) korumasından yararlanamaz. Bir fikrî ürün üzerindeki hakların fikir ve sanat eserleri hukuku uyarınca korunması, söz konusu ürünün “eser” olarak kabulüne bağlıdır.
Fotoğraflar üzerinde, fikir ürünü olmaları ve yasada tanımlı eser olarak kabul
edilmeleri nedeniyle telif hakkı vardır. Sadece FSEK’e göre eser sayılan fotoğraflar hukuken korunurlar. FSEK’te bir fikrî ürünün eser olarak korunabilmesi için iki şart aranmaktadır:
• FSEK’te öngörülen ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanat ve sinema eserleri
gibi eser türlerinden biri olmalıdır (objektif şart).
• Sahibinin (yaratıcısının) özelliğini taşımalıdır (sübjektif şart).