FOTOĞRAF TARİHİ

Bir araç, bir makine, bir sistem, bir olguya özgü işleyiş biçiminin incelenme, gösterilme ya da açıklanma amacıyla bir maket ya da bir bilgisayar programı aracılığıyla yapay bir şekilde yeniden üretilmesi. Fransız düşünür Jean Baudrillard’a (1929-2007) göre “simülasyon” adını verdiği yeni bir sanat formunun başlangıcını temsil ederek, sanat tarihinde bir dönüm noktası oluşturmuştur. Baudrillard’ın hiper-gerçek modellerin hem sanatı hem de toplumsal hayatı belirlemeye başladığı 1970’lerin ortalarıyla, 1980’lerin başında geliştirdiği simülasyon olarak ve hiper-gerçekçi sanat kuramları, günümüz postmodern sanat dünyası üzerinde belirleyici olmuştur.

Kodak 1975 yılında ilk dijital fotoğraf makinesini üretmiştir. “Apple II”, insanlığı 1977 yılında renkli grafik yetenekleri olan ilk kişisel bilgisayarlarla tanıştırmıştır. İki yıl sonra modemin geliştirilmesi sayısal sinyallerin telefon hatlarıyla iletilmesini sağlamıştır. 1980’lerde pazara giren “IBM” gibi kişisel bilgisayarlar ve “Adobe Systems” gibi piksel tabanlı görüntü oluşturma yazılımlarıyla sayısal görüntüler yaratmak, onları slaytlara ya da kâğıt baskılara dönüştürmek mümkün hâle gelmiştir.

Amerikalı Nancy Burson (d.1948), bilgisayar teknolojisini kullanarak gerçekte hiç var olmamış görüntüler üreten ilk sanatçılar arasındadır. 1970’lerin sonunda Massachusetts Teknoloji Ensitüsü (MIT) mühendisi Tom Schneider ile birlikte, dijital fotoğraf işleme ve kompozit çalışma mantığının temelini oluşturan, insan yüzünü çeşitlendiren [“morph(ing)” (biçim değiştirme)] bir yazılım yaratmıştır.

Köklü akademik eğitimini dinlere yönelik ilgisiyle birleştirmiş olan Joel-Peter Witkin, Batı’nın klasik mitolojiye ait öykülerinin görselleştirildiği büyük başyapıtlarını kendi mistik duyarlılığıyla ele alarak birçok çalışma üretmiştir. Örneğin Yunan mitolojisinin ünlü hikâyelerinden birisi olan, Zeus’un kuğu şekline bürünerek ziyaretine gittiği, Aetolia kralının güzeller güzeli kızı Leda, Witkin’in yeniden sunumunda bir travesti’ye dönüş- müştür. Witkin 1980’li yıllardan itibaren günümüze kadar özenle tasarladığı tüm fotoğraflarında, sadece tuhaf bedenleri olan insanları değil, aynı zamanda kadavraları da model olarak kullanmıştır.

Gregory Crewdson (d.1962): Amerikalı fotoğrafçı 1998–2002 tarihleri arasında gerçekleştirdiği “Twilight” (Alacakaranlık) isimli serisinde, Amerika’nın kırsal kesimlerinde arka bahçelerde yaşanan hikâyelere odaklanarak “Amerikan Rüyası” idealini sorgulamaya çalışmıştır. Fotoğraflarına konu edindiği sahneleri önce ayrıntılı olarak tasarlamış, sonrasında ise aynı bir film yönetmeni gibi  otuz beş kişinin üzerinde büyük bir ekiple kurduğu setler aracılığıyla görüntülere dönüştürmüştür.

Loretta Lux (d.1969): Alman fotoğrafçı 2000-2009 tarihleri arasında gerçekleştirdiği, modası geçmiş kıyafetler içerisinde yüzleri porselen oyuncaklar gibi donuk, sakin, duru ifadeleriyle 45 çocuk portresinden oluşan çalışmasıyla “kaybolmuşluk” kavramı üzerine yoğunlaşmıştır. Lux çalışmasıyla ilgili olarak; “fotoğraflardaki çocuklar kaybolmuş gibiler çünkü ben hayatı bu şekilde algılıyorum. Bence, hepimiz anlayamadığımız bir dünyada biraz kaybolmuşuz.” ifadesinde bulunmuştur.

Modernizm, akıl ve bilimi ilerlemenin bir aracı olarak gören ve inanca karşı bilimi ön planda tutan bir düşünce sistemini ifade eden “aydınlanma” ilkelerini benimsemiştir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Amerikalı eleştirmen ve kültür teorisyeni Fredric Jameson’a (d.1934) göre postmodern dönem, ideolojinin ve ütopyanın sonu olmuştur. Doğru cevap B şıkkıdır.

Postmodern dönem sanata çoksesli bir anlayış getirmiştir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan Pop Art, Kavramsal Sanat, Fluxus, Performans Sanatı, Beden Sanatı, Video Sanatı, Arazi Sanatı, Yoksul Sanat ve Süreç Sanatı gibi yeni ifade olanakları postmodern sanatın dinamiklerini oluşturmuştur.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Kübistler, nesnelerin zaman ve mekân içerisindeki hareketlerini araştırmışlar kumaş, ip, kibrit çöpü, cam, kum vb. resme yabancı ögeleri tablolarında (asamblaj) kullanmışlardır.

Fütürizm (Gelecekçilik), klasik dönemin sanatını ve kültürünü şiddetli bir şekilde reddederek modern teknolojiyi, hızı ve şehir yaşamını sanatının merkezine yerleştirmiştir. Fütüristler, güzelliğin yeni biçimi olan hızı yakalamak arzusuyla yarış arabaları, lokomotier gibi mekân içinde sürekli yer değiştiren ve hızla hareket eden nesneleri konu edinmişlerdir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Diğer yandan, özellikle Duchamp’ın önderliğinde Dadaizm, Sürrealizm, Pop Art ve Minimalizm tarafından temelleri atılan ve 1960’lı yıllarda bir sanat hareketi olarak Amerika’da etkisini göstermeye başlayan Kavramsal Sanat, sanatın maddi bir nesneden çok bir “kavram” olduğu düşüncesini savunmuştur. Bu anlayışa göre sanat, düşünsel bir süreçtir. Ticari değer hâline getirilmiş fetişleştirilmiş- bir nesneye de ihtiyacı yoktur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Kavramsal sanatçılar, bir yandan “hazır-nesne”ler vasıtasıyla, diğer yandan da “dil” aracılığıyla düşünce iletimindeki aracı ortadan kaldırmak adına giriştikleri işlerinde başarılı çalışmalar ortaya koymuş olsalar da, amaçlamış oldukları sanattaki maddesizleşme sürecini tam olarak gerçekleştirememişlerdir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Kanadalı sanatçı Jeff Wall (d.1946), 1992 yılında gerçekleştirdiği “Dead Troops Talk (A Vision after an Ambush of a Red Army Patrol, near Moqor, Afghanistan, Winter 1986)” [“Ölü Askerler Konuşuyor (Kızıl Ordu Devriyesinin Pusuya Düşürülmesinden Sonraki Bir Görüntü, Afganistan, Moqor Yakınları, Kış 1986)”] isimli çalışmasında, “karar anı”nın belgelenmesine dayalı geleneksel foto muhabirliği ilkelerinden yararlanarak haber fotoğrafı geleneğini kendi sanatına mal etmiştir. Wall, fotoğrafına verdiği isim ve sanki savaş alanında çekilmiş gibi bir haber fotoğrafını taklit ederek oluşturduğu görselliğiyle, seyircisini bir yanılgı içerisine sürüklemeye çalışmıştır. Aslında Wall, Afganistan’a hayatı boyunca hiç gitmemiş, tamamen kurgu ürünü olan bu fotoğrafını da stüdyosunda çekmiştir. Böylece, gerçek bir tanıklığı gösterdiğini iddia eden haber fotoğrafçılığı anlayışını ve algılayışını kavramsal olarak tartışmaya sunmuştur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Lee’nin 1993 yılından beri insan ve hayvan görüntülerini birleştirerek fantastik varlıklar üzerine oluşturduğu seri kompozit portreleri, görüntü birleştirmede analog ile dijital teknolojinin farkını açık bir şekilde gözler önüne sermiştir. İcat edildiği ilk dönemlerden itibaren kurgulanan ve rötuşlanan fotoğraf, dijital teknolojinin sunduğu olanaklarla birlikte çok daha kolay manipüle edilebilir bir hâle gelmiş ve
manipülasyonun gerçeğinden ayırt edilebilmesini de oldukça güçleştirmiştir.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Gregory Crewdson (d.1962): Amerikalı fotoğrafçı 1998–2002 tarihleri arasında gerçekleştirdiği “Twilight” (Alacakaranlık) isimli serisinde, Amerika’nın kırsal kesimlerinde arka bahçelerde yaşanan hikâyelere odaklanarak “Amerikan Rüyası” idealini sorgulamaya çalışmıştır. Fotoğraflarına konu edindiği sahneleri önce ayrıntılı olarak tasarlamış, sonrasında ise aynı bir film yönetmeni gibi otuz beş kişinin üzerinde büyük bir ekiple- kurduğu setler aracılığıyla görüntülere dönüştürmüştür. Crewdson çalışmalarında öyküsel hikâyeler yerine, karmaşık, esrarengiz ve gerçeküstücü anlatımları tercih etmiştir. Sanatçının kurguladığı sahnelerin içerisine katmış olduğu gizem dolu unsurlar, seyircisini arka
bahçelerde yaşanan mahrem olaylara ilişkin ucu açık, belirsiz bir anlam dünyasına doğru sürüklemektedirler. Diğer yandan görüntülerinde ele aldığı karakterler, fiziksel olarak aynı mekânı paylaşmalarına rağmen duygusal olarak bir birlerinden uzaklarda bir yerde, kendi iç dünyalarında kaybolmuş izlenimi yaratmaktadırlar. Büyük prodüksiyonlarla üretilmiş bu çalışmalar, filmden alınmış öncesi ve sonrası meçhul bir sahnenin tek karelik bir sunumu gibidirler.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Konunun ait olduğu bağlamdan koparılıp başka bir bağlam içerisine taşınmasını ve farklı anlamlar kazanmasını ifade eden “kendine mal etme” yöntemi, sanatta Duchamp’tan beri kullanılagelen bir uygulama olmuştur. Fotoğraf disiplini bağlamında özellikle 1970’li yıllardan sonra etkisini güçlü bir şekilde hissettiren bu yaklaşım, özgünlük, kimlik, cinsellik, aidiyet, gerçeklik ve temsil gibi kavramlar çerçevesinde postmodern sanatın önemli stratejilerinden birisi olarak sıklıkla kullanılmıştır. Doğru yanıt C'dir.

1976 yılından itibaren Düsseldorf Sanat Akademisi’nde fotoğraf eğitimi veren Becher’ler, Candida Höfer (d.1944), Axel Hütte (d.1951), Thomas Struth (d.1954), Thomas Ruff (d.1958) ve Andreas Gursky (d.1955) gibi fotoğrafı kullanan yeni bir sanatçı kuşağı yetiştirerek, 1980’lerde “Düsseldorf Ekolü” olarak adlandırılan, serilere dayalı ve ayrıntıları gösteren büyük boyutlu renkli fotoğrafları tercih eden bir üslubun öncüsü olmuşlardır. Erwin Blumenfeld. Doğru yanıt E'dir.

Amerikalı Nancy Burson (d.1948), 1982 tarihli “Warhead I” (Savaş Başlığı I) isimli çalışmasında, Ronald Reagan (yüzde 55), Leonid Brezhnev (yüzde 45), Margaret Thatcher (yüzde 1’den az), François Mitterand (yüzde 1’den az) ve Deng Xiaoping (yüzde 1’den az) gibi dünya liderlerinin yüzlerini, kontrol ettikleri nükleer silahların sayısıyla orantılı olarak tek bir portrede birleştirmiştir. Nükleer savaşı başlatabilecek bir suret üzerinden politik iktidar anlayışını eleştirmiştir. Doğru yanıt B'dir.

Adam Broomberg (d.1970) ve Oliver Chanarin (d.1971) ortaklaşa gerçekleştirdikleri “The Day Nobady Died” (Bugün Kimse Ölmedi) isimli çalışmalarında, 2008 yılının haziran ayında İngiliz Ordusu birimleri adına iliştirilmiş haber fotoğrafçısı olarak Afganistan’a gitmişlerdir. Onlardan beklenildiği üzere dijital fotoğraf makinelerini yanlarına alıp çekimler yapan ikili, her günün sonunda “bir ayin” yapar gibi çektikleri fotoğrafları silmişlerdir. Ölümün gerçekleşmediği bir gün, yanlarında götürdükleri fotoğraf kâğıdını gün ışığında pozlandırmışlardır. Geri döndüklerinde oraya ait ellerinde kalan tek şey, üzerinde somut hiçbir görüntünün yer almadığı bu fotoğraf kâğıdı olmuştur. Böylece seyircinin görmeyi umduğu ya da görmeyi istediği görüntünün, bir fotoğrafla ne kadarı gösterilirse yeterli bir kanıt oluşturacağını tartışmaya çalışmışlardır. Broomberg ve Chanarin bu absürt performanslarıyla, iliştirilmiş haber fotoğrafçılığı anlayışını eleştirerek, haber kaynaklarına ulaşan haberlerin tarafsızlığını sorgulamışlardır. Doğru yanıt C'dir.