FOTOĞRAF TARİHİ

Gölgeler, yansımalar ve ışıktan etkilenerek renk değişimi sonunda ortaya çıkan figürler, bunların hepsi yüzey üzerinde ortaya çıkan bir tür resimdir. Bunların yüzey üzerinde ortaya çıkabilmesi için hem ışık hem de ışığa duyarlı yüzey gereklidir. Bu anlamda üzerinde durulması gereken önemli konu; gölgeler ve yansımalar gibi bitki ve minerallerin yüzeyinde ortaya çıkan figürler de kalıcı değildir. Bitkilerin, minerallerin yüzeyinde oluşan bu figürler ve gölgeler nesneler kenar çizgileriyle belirleyen ve tek bir renkten oluşan görüntülerdir. Bu tür görüntülere silüet denir. Yansımalar gölgeden farklıdır, yansımayla ortaya çıkan görüntü bir renkten oluşmaz üzerinde detay da vardır.

Ibnü’l-Heysem, karanlık kutuyu ısık ve görme konularıyla, özellikle de ışığın doğrusal yayılmasını deneysel olarak göstermek için kullanmıştır. Mumları kullanarak yaptığı deneyde ışığın doğrusal olarak yayıldığını belirlerken bu deneyle karanlık kutunun çalışma sistemini de ortaya koymuştur.

İtalyan Doğa Bilgini Govann Battsta della Porta (1535-1615), Doğa Büyüsü (1558) adlı ünlü eserinde karanlık kutuyu mercekle birlikte ilk kez detaylı bir şekilde yazmıştır. Delik yerine bir dışbükey mercek konulduğunda görüntünün çok daha net ve keskin olacağını, sokakta yürüyen insanların, renklerin, giysilerin ve her şeyin gerçegine daha yakın görüneceğini açık bir şekilde kaleme almıştır.

Karanlık kutunun verdiği görüntünün niteliğiyle ilgili sorunları yani optikle ilgili blmeceyi keşiş Johann Zahn (1631-1707) 1685 yılında çözmüştür. Kısa ve uzun odaklı mercek sistemini (objektif) karanlık kutuya uyarlamıştır. Böylece, basit bir optik düzenlemeyle, uzaktan geniş bir peyzajın ya da yakından bir portrenin görüntüsünün elde edilmesi sağlanmıştır. Zahn’ın yaptığı katkılarla karanlık kutu, hem iç hem de dış mekânlarda kolaylıkla kullanılmaya başlanmıştır.

Câbr Ibn Hayyan sıvı hâldeki gümüs nitratın, günes ışığına tutulduğunda renksiz hâldeki maddenin morumsu kahverengiye dönüştüğünü, Johann Heinrich Schulze gümüs nitrat ve nitrik aside daldırılan kalsiyum karbonatın, günes ışığında pozlandığında, kalsiyum karbonatın renginin koyu mora dönüştüğünü, Carl Wilhelm Scheele pozlanan gümüs klorür karardıktan sonra amonyak içine konulduğunda, pozlamayla maddede ortaya çıkan renk değişiminin kalıcı olabileceğini belirledi. John Frederick William Herschel görüntüyü sabitleme, kalıcı kılma olanağını sağlayan hiposülfit (hypo) maddesini 1819 yılında buldu.

İlk kez yüzey üzerinde pozlama yoluyla lekeler, şekiller elde etmeyi Schulze başardı. Kağıdın bir bölümünün maskelenmesi şeklinde yapılan bu çalışmalar bir anlamda, neredeyse yüzyıl sonra bulunacak olan fotoğrafın ilk ciddi denemeleri olacaktır (1725). Schulze’un başardığı, yüzey üzerinde pozlamayı kullanarak resmetmektir. Onun pozlama sonucunda elde ettiği renk değişimiyle ortaya çıkan şekiller, lekeler sadece birkaç saat görülebildi.

Gölge ve yansımaların ortaya çıkması için üç temel öge gerekir: Nesne, yüzey ve ışık.

İzdüşüm olarak yüzey üzerinde elde edilen görüntünün kendine özgü özellikleri vardır. Yüzey üzerinde izdüşüm şeklindeki görüntüler iki boyutludur. İzdüşümün büyüklüğü ışık kaynağı, nesne ve yüzey arasındaki mesafelere bağlıdır. Aralarındaki mesafeler değiştikçe izdüşümün boyutları küçülecek ya da büyüyecektir. Yüzey üzerindeki bu iki boyutlu görüntünün niteliği, ışık kaynağının ve nesnenin yapısıyla ilişkilidir. Işık kaynağının gücünün değişmesi (yoğunluktaki artış ya da azalış) ve nesnenin yapısı (saydam, yarı saydam, ışık geçirmez) izdüşümün karanlık ya da farklı tonlarda olmasını sağlayacaktır.

Karanlık kutu yoluyla yüzey üzerinde görüntü elde edebilmek için dört tarafı kapalı bir kutuyu aşağıdaki maddelerde yer aldığı şekilde kullanabilirsiniz: A. Kutunun bir yüzünü keserek açınız ve aydınger kağıdıyla kaplayınız. B. Aydınger kağıdı kapladığınız yüzeye kolayca bakabilmek için siyah bir kartonla gölgelik yapınız. C. Kutunun, aydınger kaplı yüzünün tam karşı yüzüne orta noktasından iğneyle bir delik açınız. D. Kutunun iğne deliği olan yüzünü yanan bir muma yöneltiniz. E. Aydınger kağıdı kaplı yüzey üzerinde yanan mumun görüntüsü ortaya çıkacaktır. F. İğne deliğini büyüttüğünüzde görüntünün kalitesinin değiştiğini göreceksiniz.

Karanlık Kutu Camera Obscura karşılığı olarak kullanılır.

Mo Ti, karanlık kutuda iğne deliğinden giren ışığın ters görüntü oluşturduğundan ilk kez -şu anki bilgilerimizle- söz eden kişidir.

Yunan filozofu Aristoteles (İÖ 384-322) Problemler (İÖ 330) adlı eserinde ilk kez karanlık kutudan (camera obscura) söz eder.

X. yüzyılda optik ve ışıkla ilgili yaptığı çalışmalarla karanlık kutunun nasıl çalıştığını doğru olarak açıklayan ilk bilim insanı İbnü’l-Heysem'dir.

Ortaçağ boyunca özellikle astronomi alanında karanlık kutunun kullanılmasına ortam yaratan kişi Roger Bacon.

Karanlık Kutu'da görüntünün sağ-sol tersliğinin ortadan kalkmasına katkı sağlayarak yüzey üzerindeki görüntü açısından önemli bir noktayı tespit etmiş olan kişi Leonardo da Vinci'dir.

Hollandalı matematikçi ve astronom olan Reinerus Gemma Frisius (1508-1555) tarafından karanlık kutunun çalışma şeklini gösteren ilk resim (çizim resim) 1544 yılında yayımlandı.

Hollandalı matematikçi ve astronom olan Reinerus Gemma Frisius (1508-1555) tarafından karanlık kutunun çalışma şeklini gösteren ilk resim (çizim resim) 1544 yılında yayımlandı. Güneş tutulmasının resmedildiği bu eserde, karanlık kutu kesit olarak görülmektedir. Bir oda şeklindeki karanlık kutunun bir yüzündeki deliğin tam karşısında güneş tutulması yer almaktadır. Resimde güneş tutulmasından gelen ışık, nesnenin alt ve üst noktalarından gelen ışıklar, delikte toplanarak birleşmektedir. Deliği geçtikten sonra birbirinden ayrılarak kutu içinde ilerleyen ışığın, deliğin karşısındaki yüzeyde güneş tutulmasının görüntüsünü oluşturduğu görülmektedir.

Gölge ve yansımalar ışık yoluyla ortaya çıkarlar. Yüzey üzerinde ortaya çıkan bu görünüş ya da suretlerin belirleyici özelliği, kalıcı, yani sabit olmamalarıdır. Bunlar sabit değil uçucu ve geçicidir. Bu yapısal özellikleri nedeniyle gölgeler ve yansımalar gerçek değil hayalidir.

Karanlık kutuda görüntünün netliğini ve keskinliğini etkileyen deliğin çapı, kutunun büyüklüğü ve nesnenin ışıklılığıdır. Konudan yansıyan ışık, karanlık kutuda görüntüyü oluşturur. Konudan yansıyan ışık ne kadar güçlü ve kutunun üzerindeki deliğin çapı ne kadar küçük ise görüntü o kadar net ve keskin olur.

Karanlık kutuda görüntünün netliğini ve keskinliğini etkileyen deliğin çapı, kutunun büyüklüğü ve nesnenin ışıklılığıdır. Konudan yansıyan ışık, karanlık kutuda görüntüyü oluşturur. Konudan yansıyan ışık ne kadar güçlü ve kutunun üzerindeki deliğin çapı ne kadar küçük ise görüntü o kadar net ve keskin olur.