Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Cumhuriyetin İlk Döneminde Türkiye’de Fotoğrafın Gelişimi

Osmanlı İmparatorluğu’nda, kendi portrelerinin devlet dairelerine astırılması ve hediye edilmesi alışkanlığı ilk kez Sultan II. Mahmud (Saltanatı 1808-1839) döneminde uygulanmıştır.

• Özellikle İstanbul’a gelen İngiliz, Fransız ve İtalyan asker ve subayları birlikte Galata’da yerleşmiş bulunan Levanten’lerin hayat tarzı İstanbul ahalisi üzerinde etkili olmuştur.
• Beyoğlu, meyhaneleri, kahvehaneleri, tütüncü dükkanları, balozları ve tiyatrolarıyla bütün bir eğlence merkezi haline gelmiştir.
• Beyoğlu’nun yanı sıra Şehzadebaşı ve Gedikpaşa’da da tuluattan çağdaş tiyatroya kadar her gösteriler kumpanyalarca sahnelenmiştir.
• Toplumun eğlence alışkanlıklarıyla zevkleri de değişmiştir.
• Yalnızca saray çevreleri ve zenginler değil orta halli aileler de batı tipi lüks tüketime yönelmiştir.

Osmanlı İmparatorluğun’da fotoğrafçılık Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra gelmiştir.

Gerçek anlamda fotoğraf hâlini alışı başta Fransız Joseph Nicephore Niepce (1765- 1833) ile Louis Jacques Mande Daguerre (1787- 1851) ve İngiliz William Henry Fox Talbot (1800 - 1877) olmak üzere birçok kişinin çalışmaları sonucunda gerçekleşmiştir

Talbot, bir negatifi en çok sayıda pozitif baskı elde etme yöntemini geliştirerek gerçek anlamda fotoğrafın kurucusu olmuştur.

İlk fotoğraf görüntüsü 1826 yılında, Joseph Nicephore Niepce tarafından elde edilmiştir. Niepce, deneylerine ışığa duyarlı madde olarak gümüş klörür kullanarak 1816 yılında başlamış, ancak ilk fotoğraf görüntüsünü on yıl sonra başka yoldan elde etmişir. Niepce, oluşturduğu emülsiyonu bir Camera Obscura içine koyup 8 saat süreyle pozlandırarak Chalon-sur-Saone’daki evinin penceresinden görünen görüntüyü saptamıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda fotoğraf, Fransa’da Daguerre’nin görüntüyü kâğıt üzerine tespit etmeyi başarmasından (1837) ve bu buluşunun Fransız Bilimler Akademisi tarafından 1839 yılında kabul edilişinden kısa bir süre sonra girmiştir.

Takvim-i Vekayi Gazetesi 28 Ekim 1839 tarihli sayısında Daguerre’in ve aynı zamanda başka bir yerde Talbot’un fotoğrafı buluşunu haber vermiştir.

• Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nin önemli şehirlerinin fotoğraf karelerine kaydettirmiştir. Devlet memurlarını tahta çıkışının 25. Yılı nedeniyle affedeceği mahkûmların hapishanede fotoğraflarını çektirmiş ve kararını fotoğrafları inceleyerek vermiştir.
• İmparatorluk sınırlarında çekilmiş fotoğraflardan albümler bastırıp bunları ülkedeki büyükelçilere hediye etmiştir,
• Bu şekilde Osmanlı İmparatorluğu’nu dünyaya tanıtmaya çalışmıştır.

Yağmacılara karşı kütüphane emini olan Sabri Kalkanderen, “Beni çiğnemeden buraya dokunamazsınız, kütüphane devletin hafızasıdır.” diyerek kütüphanenin kapısına yatmış böylece kütüphanede bulunan ünlü “Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu” olarak bilenen cam negatifleri korumuştur.

II.Abdülhamit döneminde fotoğrafa verilen önem ve sarayın maddi ve manevi olarak fotoğrafı desteklemesi o dönem içerisinde İmparatorluğun başkenti İstanbul’a yabancılar gelmesine ve kültürlerini de buraya taşımalarına yol açmıştır

Fredric Goupil Fesquet, Kampa, Maxime du. Camp, Ernest de Caraza, Alfred Nicholas Normand, John Shaw Smith, Jacob August Lorent ve Francis Frith öne çıkan fotoğrafçılardır.

Stüdyo fotoğrafçılığının geliştiği ana bölge Galata’dır. Bizanslılarla ticari ilişkileri olan toplulukların (Pizalılar ve Cenevizliler gibi) olduğu bir surların içinde olan bir bölgedir.

Stüdyo fotoğrafçılığındaki ilk hareketlenme İmparatorluğa gelen bay Kompa isimli fotoğrafçıyla başlamıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda açılan ilk ticari fotoğrafhane, İtalyan ressam ve fotoğrafçı Carlo Naya (1816-1882) Beyoğlu Doğruyol’da Moskof Sarayı (Rusya Sefareti) karşısındaki fotoğraf atölyesinde açmıştır.

• Anadolu kentlerini,
• İstanbul’un kıyılarını,
• Galata Köprüsü’nü,
• Haliç’in yelkenlerle dolu şiirsel görüntülerini,
• Selvi ağaçlarının süslediği Müslüman mezarlıklarını,
• Galata ve Beyazıt Kuleleri’nden görünen ilginç Asya ve Avrupa topraklarını görüntülemişlerdir.

İskenderiye’den gelen vapurdan Kahire ve Nil yolu ile Karnak bölgesinin piramitlerini, Beyrut limanı basamağı ile Akdeniz’in doğu ucunun çok geniş arkeolojik kalıntılarını ve İzmir yolu ile de Ege’nin bağrını dolduran eski Frigya, Roma, Miken ve İyonya medeniyetlerinin kalıntılarını, özellikle Efes’i ve İstanbul limanı ile de Osmanlı’nın Marmara Denizi çevresindeki İslam mimarisinin en güzel örneklerini belgeleme olanağı bulmuşlardır

Anıtlar, çarşılar, sokaklar, köy pazarları, tarihin çevre kompozisyonunun içine insan görüntüsü de fotoğrafa girmiştir. Bu eğilim portrecilikle birlikte stüdyoların da doğmasına neden olmuştur. Stüdyoların yaygınlaşması ile İmparatorluğun topraklarında iyice bilinmeye başlayan fotoğraf; kasap, berber, şerbetçi, baca temizleyici, bozacılar, hamallar gibi tiplerin saptanması dönemini de başlatmıştır.

Gazetecilik anlayışı ile sosyal çevrenin belgelenmesi 1853 yılında Kırım savaşı sırasında başlamıştır. Osmanlı darphanesinde çalışan James Robertson, 1855 yılında kırım Limanı, savaş planı görüntüleri ile imparatorlukta ilk gazetecilik fotoğra arını çekmiştir.

Dönemin önemli haber fotoğrafçıları James Robertson, Ali Rıza Paşa, Bahriyeli Ali Sami, Kenan Paşa, Talha Ebüzziya, Velid Ebüzziya, Arif Hikmet Koyunoğlu ve Burhan Felek’tir

• Ali Rıza Paşa
• Rahmizade Bahaeddin Bediz
• Raif Efendi
• Yüzbaşı Hüsnü
• Sevilli Ahmed Emin
• Üsküdarlı Hasan Rıza
• Kolağası Mehmed Hüsnü
• Fahreddin Tükkan Paşa
• Bahriyeli Sami

Bu dönemde görev yapan Müslüman fotoğrafçıların öne çıkan özelliklerinin başında şunlar gelmektedir;

• Hepsi asker kökenlidir,
• Aynı zamanda fotoğraf işleri ile de ilgilenmişlerdir,
• Birçoğu Sultan II. Abdülhamit tarafından Anadolu’nun farklı yerlerine gönderilerek o bölgeleri fotoğraflamışlardır,
• Bunlardan bazıları albümler hazırlayarak Sultan’a sunmuşlardır,
• Aynı zamanda Genel Kurmay Başkanlığı Resimhanesi’nde fotoğraf işlerini yürütmüşlerdir,
• Birçok madalya ve unvan ile ödüllendirilmişlerdir,
• Görev yaptıkları ya da gittikleri her bölgede fotoğraf çekmişlerdir,
• Aynı zamanda askerî alanlarda da başarılar göstermişlerdir.

Maxime du Camp,John Shaw Smith, Francis Bedford , Ernest de Caranza, Felix Bonfils, Carlo Naya, Basile Kargapoulo , Pascal Sebah , Abdullah Freres, Nikolai Andreomenos, Guilaumae Berggren , James Robertson

Ernest de Caranza; Sultan’a hediye ettiği 55 fotoğraftan oluşan albüm çok beğenilince “Sultan Fotoğrafçısı” unvanını ile onurlandırılmıştır. Çektiği fotoğraflar arasında eski Taksim Kışlası, Topkapı Sarayı ve çeşitli köşkler gelir.

• Saray’da çekilen padişah ve veliaht fotoğrafları
• Gayrimüslimlerin portre fotoğrafları
• Anadolu’nun farklı yerlerindeki yerel giysili Osmanlı halkının sosyal belgeselci
• fotoğrafları,
• Kutsal toprakların fotoğrafları
• Ünlü insanların portre fotoğrafları
• Aile portre fotoğrafları
• İmparatorluk topraklarındaki anıtsal yapıların fotoğrafları
• İmparatorluk içindeki önemli törenlerin fotoğrafları 

• İmparatorluk sınırları içinde faaliyet gösteren zanaatkarların fotoğrafları

• Genç Cumhuriyeti tanıtmak için yapılan çalışmalar,
• Halkevlerinde fotoğraf çalışmaları,
• Amatör fotoğrafçıların sanatsal çalışmaları,
• Stüdyo fotoğrafçılığının gelişmesi,
• Fotoğraf eğitimi ve bu paralelde yapılan çalışmalar,
• Fotoğraf sanatının gelişmesi ve dernekleşme çabaları,
• Haber fotoğrafçılığındaki gelişmelerdir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun sona ermesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması, Türkiye’nin ve Türk insanın dışarıda tanıtılması dönemini başlatılmıştır. Bu tanıtımda en büyük görevi Vedat Nedim Tör’ün başkanlığında Matbuat Umum Müdürlüğü üstlenmiş ve “La Turquie Kemaliste” adı ile çıkartılan periyodik yayın ve birçok tanıtıcı albüm, kitap fotoğraflarla beslenerek yayımlanmıştır.

Vedat Nedim Tör, Muvaffak Uyanık, Cemil Uybadın ve Ferid Celal Güven fotoğraflarla  ilgili Halkevleri’nde çaba göstermişlerdir.

En fazla üretim yapan kişi Sami Güner’dir. 1936 ile 1991 yılları arasında büyük tutkuyla sayısız Anadolu’ya ait fotoğraf çekmiştir. Çalışmaları Türkiye’yi tanıtan birçok katalog, afiş ve takvimde yer almıştır.

İstanbul’da şimdiki adı Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi olan Güzel Sanatlar Akademisi’nde Zeki Faik İzer fotoğraf dersleri vermeye başlamıştır. İzer’in fotoğrafla birlikte afiş dersleri de verdiği bilinmektedir. 1950’li yılların sonlarına gelindiğinde de şimdiki Adı Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi olan Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu’nda da eğitim Vehbi Yazgan’la başlamış ve 1957-58 ders yılında ilk kez fotoğraf dersleri okutulmaya başlanmıştır.Bu dönem içerisinde üniversite bazında başka bir gelişme olmamıştır.

Bu topraklardaki ilk fotoğraf derneği Osmanlı Fotoğraf Derneği’dir. Cumhuriyet dönemimde ise ilk fotoğraf derneği Ankara’da Şinasi Barutçu’nun çevresinde topladığı insanlarla beraber 1950 yılında kurduğu TAFK yani Türkiye Amatör Foto Kulübü olmuştur. TAFK kuruluşundan 8 yıl sonra FIAP’a üye olarak çok büyük bir aşama kaydetmiştir. TAFK’ı 1959 yılında kurulan Trabzon Amatör Foto Kulübü ve ardında da bugün de etkinliği sürdürmekte olan Nurettin Erkılıç’ın liderliğinde kuruluşunu gerçekleştiren İFSAK izlemiştir.

İstanbul’da stüdyo fotoğrafçılığında öne çıkan isim; Süveyd Orhon, Anadolu’da stüdyo fotoğrafçılığı konusunda öne çıkan isimler ise; Foto Fahir (İzmit) Hayri T.Tolgay (Kayse- ri), Foto Yıldız Mehmet Danyal Tuncer (Diyarbakır), Foto Dicle Adil Tekin (Diyarbakır), Foto Moda Niyazi Sesaçar (Adana), İbrahim Hançerli (Adana), Foto Rekor (Adana), Hüsnü Kazan (Uşak) Ekrem Tunçuk (Amasya), Hilmi Kılıçöte (Mersin) olmuşlardır.

Esat Nedim Tengizman ve Etem Tem’dir.

Hürriyet

Şinasi Barutçu, Ferit İbrahim, Burhan Felek, Semiha Es, Hikmet Feridun Es, Akif Hikmet Koyunoğlu, Hikmet Ildız, Selahattin Giz, Cemal Işıksel, Esat Nedim Tengizman, Etem Tem,Naciye Suman,Hamza Rüstem,Namık Görgüç,Hilmi Şahnek,Eleni Küreman,İsmet Gümüşdere,İhsan Erkılıç,Ara Güler,Baha Gelenbevi,Limasollu Naci,Haluk Konyalı,Zeki Faik İzer,Othmar Pferschy,Sami Güner,

• Uluslararası fotoğraf örgütleriyle olan ilişkiler kurulmuştur,
• Yurtdışında Türkiye’yi tanıtıcı sergiler açılmıştır,
• Fotoğraf dernekleri açılmaya başlamıştır,
• Fotoğraf eğitimi yayılmaya başlamıştır,
• Fotoğraf adına sanatsal gelişmeler sağlanmıştır,
• Birçok sergi açılmıştır,
• Birçok fotoğraf yarışması düzenlenmiştir.