FOTOĞRAF KÜLTÜRÜ

Optik bakış, insan yaşamına fotoğrafla birlikte girmiştir.

İÖ V. yüzyılda Çinli filozof Mo Ti (İÖ 470-391) tarafından ilk kez tanımlanan Karanlık Kutu (Camera Obscura), X. yüzyılda İbnü’l-Heysem tarafından çalışma sistemiyle birlikte açıklanmıştır.

Karanlık kutu yoluyla sanatçıların yüzey üzerinde görüntü elde etmeleri, bu amaca yönelik ihtiyaçlara tam anlamıyla karşılık vermemiştir. Karanlık kutunun sağladığı bu görüntünün yüzey üzerinde kalıcı olması önemli bir aşamadır. Bu arayış çalışmaları sonucunda 1827’de fotoğrafın bulunuşu gerçekleşmiştir. Bir süre sonra 1840 yılında negatif görüntünün bulunuşuyla yeni bir mekanik üretme sistemi ortaya çıkmıştır.

Bilimsel buluşlar ve fotoğraf makinesinin görüntüsü yeni bir görsel anlayışa neden olmuştur. Bu anlamda, İzlenimcilik akımını anmak gerekir. XIX. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan izlenimci resim akımının üyeleri, dönemin bilimsel bulgularıyla doğrudan ilgilenmişlerdir. Bu akımın ilk temsilcilerinden biri olan ressam Claude Monet (1840-1926) çalışmalarında ışık ve su oyunlarına ayrı bir vurgu yapar. Monet, karşımızda gördüğümüz bir konunun görüntüsünün, ışık yoluyla nasıl değiştiğini araştırmıştır.

Fotoğraf resim sanatını hep etkilemiştir. XX. yüzyılın sonlarında, fotoğraf yoluyla elde edilen görüntülerin renk ve tonlama değeri, ressamlar tarafından da kullanılmıştır. Örneğin, sanatçı Churk Close (1940- ) fotoğrafın renk ve ton yapısını yansıtan büyük resimler yapmıştır. Onun resimlerinin nesnesi çok yakın çekim fotoğraardır. Fotoğrafı daha büyük bir tuvale çizerek görüntüyü bir koordinat sistemi içinde parçalara böler. Daha sonra her bir kareyi tek tek boyar.

Üzerinde durulan bu konu, geleneksel olarak bilinen fotoğrafın yapısal olarak şekil değiştirmesiyle ilgilidir. Fotoğraf ve sayısal teknoloji ilişkisi, 1990’lardan itibaren gelişmiştir. Yaygın bir görüş, fotoğrafın geleneksel yapı içinde bittiği yönündedir. Bu şekilde, “fotoğrafın sonu” yaşanmaktadır. XX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, “ideolojilerin sonu” olarak adlandırılan bir dönemden söz edilir. “Berlin Duvarı”nın yıkılması, bu görüşün uygulamadaki dönüm noktasıdır. Aynı şekilde 1990’larda yaygınlaşmaya başlayan sayısal teknoloji “fotoğrafın sonu” olarak görülen süreci başlatan algıdır. Bu yeni dönem, geleneksel fotoğraf için bir son oluştururken, öte yandan yeni bir “fotoğraf sonrası” dönemi de başlatmıştır.

Walter Benjamin 1939 tarihli "Tekniğin Olanaklarıyla Yeniden Üretilebildiği Çağda Sanat Yapıtı" adlı ünlü denemesinde, fotoğraf yoluyla ortaya çıkan yeni görme biçimini ele almıştır.

Fotoğrafın sonu konusuyla ilgili tartışmalar, daha çok fotoğrafın sayısal teknolojiler yoluyla oluşturduğu ortam üzerinden yapılmaktadır.

Geleneksel anlamda fotoğraf denildiğinde, her türlü etki ve yönlendirmeyle birlikte, temel bir görüntü söz konusudur. Başka bir deyişle film ya da bir başka yüzey üzerinde görüntü vardır. Görüntü kavramı, fikir olarak bu fiziksel durumla özdeştir. Sayısal teknolojide ise görüntü fiziksel olarak elle tutulamaz, ışıklı bir yüzey üzerinde oluşur, geçici ve birçok başka öğenin birlikteliğinden oluşur. Bilgisayar ve internet ağı yoluyla iletilir, parçalanabilir ve kolaylıkla değiştirilebilir.

Fotoğrafın teknik olarak üretilme sürecinden çok, fotoğraf yoluyla ortaya çıkan görüntüye nasıl bakıldığı önemlidir. Bu anlamda ünlü düşün adamı Roland Barthes (1915-1980) tarafından kaleme alınan Camera Lucida adlı çalışma önemlidir.

Tarihsel süreç içinde Batı kültüründe belli dönemlerin belirleyici olduğu görülür: İlki, antik dönemden beri gelen sanat etkinliğinin 1425’te perspektifi geliştirmesi yani perspektifin yüzey üzerine uygulanmasıdır. İkincisi, XIV. yüzyılın ortalarında XVIII. yüzyıla kadar süren Aydınlanma ve Bilimsel Devrimler dönemidir. Üçüncü olarak Sanayi Devrimi ve mekaniğin ortaya çıkmasıyla teknolojik ilerlemenin görüldüğü Modern dönemdir. Bu dönem, 1830’larda fotoğrafla birlikte başlar. Kitle iletişim araçlarını, görüntü üretim sistemlerini ortaya çıkartan ve XX. yüzyıla kadar süren dönemdir. Dördüncü dönem ise elektronik teknolojinin, bilgisayarın, sayısal görüntünün hakim olduğu 1960’larda mekanikleşmeyle aynı döneme denk gelen postmodern çağdır.

Bu yeni teknolojiyi anlamak için de kullanım alanlarına bakmak gerekir. Karanlık kutu topluma üç farklı alandan yayılmıştır. Camera Obscura; XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Jan Vermeer (1632- 1675), Giovanni Antonio Canal Canaletto (1697-1768), Joshua Reynolds (1732-1792) ve Paul Sandby (1725-1809) gibi ünlü resim sanatçıları tarafından resim çalışmalarında kullanılmıştır. Karanlık kutunun bir diğer kullanım alanı ise bilimsel çalışmalar, eğitim ve eğlence amaçlı gösteriler olmuştur.

Karanlık kutunun sağladığı görüntünün yüzey üzerinde kalıcı olması önemli bir asamadır. Bu arayış çalışmaları sonucunda 1827’de fotoğrafın bulunuşu gerçekleşmiştir. Bir süre sonra 1840 yılında negatif görüntünün bulunuşuyla yeni bir mekanik üretme sistemi ortaya çıkmıştır. Fotoğrafın bulunuşu ve arkadan gelen gelişmeler, sanatçıların teknolojiyle olan ilişkilerine yeni bir boyut getirmiştir.

Bilimsel buluşlar ve fotoğraf makinesinin görüntüsü yeni bir görsel anlayışa neden olmuştur. Bu anlamda, izlenimcilik akımını anmak gerekir. XIX. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan izlenimci resim akımının üyeleri, dönemin bilimsel bulgularıyla doğrudan ilgilenmişlerdir. Bu akımın ilk temsilcilerinden biri olan ressam Claude Monet (1840-1926) çalışmalarında ışık ve su oyunlarına ayrı bir vurgu yapar.