FOTOĞRAF KÜLTÜRÜ

"Günümüzden bakıldığında, tuhaf bir tartışma söz konusudur. Fotoğraf makinesi yoluyla yüzey üzerine kaydedilen görüntüler, insan elinin ürünü olmamasına rağmen kabul görmüştür. Bu yıllarda, fotoğrafın önemini fark eden Charles Baudelaire (1821-1867) sanat eleştirmeni olarak yazdığı ünlü Fotoğraf Sanat mı? (1859) adlı denemesinde bu yeni teknolojiye karşı resim sanatının yanında yer almıştır. Baudelaire, fotoğrafın etkinliğinin giderek arttığı bu dönemi “acınası” olarak tanımlar. Ona göre değerli olan her şeyin bastırıldığı, doğaya dönük sanatın hâkim olduğu bir dönem söz konusudur. Fotoğrafın tek işlevi, araştırmayı ve sorgulamayı desteklemesidir."

Lady Elizabeth Eastlake’e göre, fotoğraf insanlararası iletişime yöneliktir. Bunu yaparken de insanlar arasındaki boşluğu kapatan mektup ve resimden farklı bir biçim söz konusudur.

Optik yoluyla resmetmek Eastlake’e göre fotoğrafın sanat olmasını engelleyen belirleyici öğelerden biridir. Eastlake’e göre fotoğraf nesneleri seçmeden, belirlemeden,  gerçekte olduğu şekliyle resmeder. İşte bu, sanat olmasının en büyük engelidir.

Walter Benjamin, Fotoğrafın Küçük Tarihi (1931) adlı ünlü denemesinde “Optik bilinçdışı” kavramından söz etmiştir.

Moholy-Nagy, fotoğraf makinesi yoluyla bu yeni dönemde, herkesin, gerçekleri optiğin verdiği şekilde göreceğini ifade etmiştir. Bu bir anlamda objektif olanı görmeye zorlamaktır. Bu şekilde, Moholy-Nagy’e göre yüzyıllardan beri ressamlar tarafından beynimize kazınmış olan geleneksel yapı da sona erecektir.

Modernleşmenin oluşturduğu değişim içinde 1970’lerden başlayarak ve 1980’lerden sonra giderek yaygınlaşan yeni bir toplumsal durum ortaya çıkmıştır. Bu durum, felsefi bir kavram olan postmodernizm ile adlandırılmıştır. Postmodernizm, kapitalizmle birlikte gelişen liberalizm, ekonomik alanda kapitalizm olarak gelişirken, toplumsal yaşamda mekân ve zamanda birçok yeniliklere neden olmuştur.

Kuramın amacı bir olgu ya da durumu açıklamaktır. Dünyadaki herhangi bir olgu ya da durumu açıklamak için kullanılır. Kuram denildiğinde bir bilim alanına dayanmak gerekir.

Sontag’ın Fotoğraf Üzerine adlı kitabı fotoğraf alanıyla ilgili en ünlü eserlerdendir. Bu çalışmada, fotoğraf, fotoğrafçı, fotoğrafa konu olan şeyler ve fotoğrafı izleyenler yer almaktadır. Yazar bütün bunları insanla ve sanatla ilgili bilim alanları kapsamında ele alarak açıklamıştır.

John Berger, Görme Biçimleri (1972) adlı çalışmasında, fotoğrafa kavramsal bir yaklaşımla yönelirken bütün düşünsel  temellerinin Walter Benjamin’den kaynaklandığını belirtirken, fotoğrafa Marksist kuramla yaklaştığını belirtmiştir.

1892 yılında Henry Peach Robinson, Frank Sutcliffe, Frederich Evans, Paul Martin ve Alfred Stieglitz gibi fotoğrafçıların üyesi olduğu Bağlı Yüzük Kardeşliği (Linked Ring Brother Hood) topluluğunu kurdular. Kadınların da içinde yer aldığı bu fotoğraf topluluğu, fotoğrafın bilim ve teknoloji yönüne karşı çıkarak, fotoğrafı sanat olarak desteklemeyi amaçladı.

Anti-sanat, anti-estetik Dada’nın temel anlayışı olarak anılır.

Fotoğrafçılar 1850’lerden itibaren resimselcilik (pictorialism) yaklaşımıyla, resim sanatının gelenek içinde oluşturduğu görsel düzenlemeleri fotoğraf yoluyla denemişlerdir. Oskar Gustave Rejlander (1813-1875), Henry Peach Robinson (1830-1901), Julia Margaret Cameron (1815-1879) gibi sanatçı ruhlu kişiler fotoğrafı, dönemin yaygın sanatı olan resim sanatına öykünerek kullandılar.

Lady Elizabeth Eastlake (1809-1893). İngiliz yazar, sanat ve sanat tarihi eleştirmeni. Londra Fotoğraf Derneğinin başkanı olan Sir Charles Eastlake’le evlenmiştir. 1857 yılında Fotoğraf (Photography) adlı bir deneme kaleme almıştır. Onun bu denemesi fotoğrafçılıkla ilgili ilk eleştiri yazılarından biridir.Fotoğrafın ilk yıllarında Baudelaire gibi Lady Elizabeth Eastlake (1809-1893) yazılarında fotoğrafın bir sanat olmadığını belirtmiştir. Eastlake 1857’de yayınlanan bir yazısında, fotoğrafın sanat olmasına yönelik çabaların azınlıkta kaldığını belirtirken, büyük halk kitleleri tarafından ise hızlı, gerçeği yansıtan ve ucuz bir resmetme tekniği olarak yaygınlaştığını vurgulamıştır. Eastlake’e göre, fotoğraf insanlararası iletişime yöneliktir. Bunu yaparken de insanlar arasındaki boşluğu kapatan mektup ve resimden farklı bir biçim söz konusudur. Ona göre fotoğrafın peşinde olduğu şey gerçekleri aktarmaktır. Yeni bir estetik arayış söz konusu olamaz. Fotoğraf günlük hayatla ilgili şeyleri sunar, bunlar gizli şeyler değildir. Herkesin gördüğü şeylerdir. Bu bağlamda Eastlake, fotoğrafın gerçekleri herkese açık olarak sunduğunu ve demokratik bir temsil aracı olduğunu ilk savunan yazardır.

Walter Benjamin, Fotoğrafın Küçük Tarihi (1931) adlı ünlü denemesinde “Optik bilinçdışı” kavramından söz etmiştir. Benjamin bu düşüncelerini kaleme aldığı yıllarda, fotoğraf yeni bir görme biçimi olarak hızla yayılıyordu. 1920 ve 1930’larda hem siyasi güç olarak hem de yeni bir iletişim resmi olarak fotoğraf en üst düzeyde kabul görmüştür.

Macar sanatçı ve eğitmeni László Moholy-Nagy (1895-1946) artık bakışın değişmesi
gerektiğini vurgularken, bu yeni teknolojik durumun gelenekselin oluşturduğu ağırlığını da omuzlarımızdan kaldıracağını belirtmiştir. Moholy-Nagy, fotoğraf makinesi yoluyla bu yeni dönemde, herkesin, gerçekleri optiğin verdiği şekilde göreceğini ifade etmiştir. Bu bir anlamda objektif olanı görmeye zorlamaktır. Bu şekilde, Moholy-Nagy’e göre yüzyıllardan beri ressamlar tarafından beynimize kazınmış olan geleneksel yapı da sona erecektir. Yani modernizm döneminin teknolojileri, bunların başında da fotoğraf 
ressamlarının oluşturduğu geleneği sarsacaktır.

Postmodern dönemin önemli düşünürlerinden olan Jean Baudrillard (1929-2007) Simülakrlar ve Simülasyon(5) (1998) adlı eserinde, bir gerçeğin, örneğin fotoğrafı çekilerek elde edilen negatif görüntünün bir sistem (model) aracılığıyla yeniden üretilerek yaygınlaşması konusu üzerinde durmuştur. Bu olguyu hiper gerçeklik ya da simülasyon kavramlarıyla açıklamıştır. Bu şekilde üretilen görüntüler, gerçek dünyasındaki anlamından çok farklı bir şekilde yaşamaktadır. Bunun anlamı şudur: Fotoğrafı çekilen konu, hem fotoğrafı ifade ettiği gerçekten, hem de fotoğrafı çeken fotoğrafçısından bağımsız olarak üretilebilmektedir. Bu durumda, fotoğrafa konu olan gerçek artık, fotoğraf karesi üzerindeki ya da fotoğrafçının belirlediği şey değildir. Fotoğrafı çekilen konu ya da bu konunun fotoğrafçı tarafından çerçevelenmesi değil, yapay bir şekilde üretilmiş olan yeni bir durumdur.

Roland Barthes (1915-1980), Camera Lucida(11) (1980) adlı bu son kitabında, fotoğrafik imge üzerinde durmuştur. Görtergebilim ve yazınsal kuramlarla  ilgilenen Barthes bu kitabında fotoğrafın ima ettiği özelliklerini vurgulamıştır. Bu çalışmada bir anlamda sosyoloji, psikoloji ve sanat kuramlarıyla fotoğrafların  çıklanamayan ya da Barthes’e göre eksik kalan yönünü “ima” ettiği şeyi açıklamaya yönelik bir kuramsal çalışmadır. Yine bu çalışma da disiplinlerarası bir yapıya sahiptir.

Büyük Sergi, 1851 Londra. Kraliçe Victoria tarafından Hyde Park içindeki Kristal Saray’da açılmıştır. Farklı ülkelerin yer aldığı bu sergiye Osmanlı İmparatorluğu da
katılmıştır. Geniş bir şekilde ticari olanakların yer aldığı bu sergide fotoğrafa da ilk kez yer verilmiştir. Dönemin fotoğraf yöntemleriyle üretilmiş 100’ün üzerinde fotoğraf
eseri sergide yer almıştır.

İzlenimci ressam Edgar Degas (1834-1917) çalışmalarında fotoğraftan yararlanmıştır.
Dansçı kırmızı ve siyah kalemle kağıt üzerine çizimdir. Degas’ın bu çizimi, fotoğraftan yola çıkarak gerçekleştirdiği açıkça bellidir. Sanatçı fotoğraf makinesini taslak çizim elde etmek için kullanmıştır. Ayrıca boyut ve ışık dağılımı açısından fotoğraf, sanatçıya yol gösterici olmuştur.

Sanayi Devrimi sürecinde burjuvazi sınıfı giderek gelişmiştir. Öte yandan yeni bir toplumsal sınıf olarak işçiler toplumsal yaşam içinde yer almaya başlamışlardır. Burjuvazi başta olmak üzere işçiler, dönemin birçok yeniliğiyle birlikte, kendi portreleriyle duvarlarını süslemeye yönelmişlerdir. Dönemin portre ressamlarının ortak talebi karşılamaları kolay olmamıştır. Bu sosyal talebi fotoğraf karşılamıştır.