FOTOĞRAF KÜLTÜRÜ - Deneme Sınavı - 9

İçine ışık sızdırmayan dört tarafı kapalı bir kutu.Bu kutunun bir yüzündeki deliğin, üzerine gelen ışığı toplayarak içine aldığı ve kutunun içinde, deliğin tam karşısında görüntü oluş- turduğu bir yüzey. Bu basit aygıt, İÖ V. yüzyılda Çinli bilim adamı Mo Ti’den (İÖ 470-391) beri bilinmektedir. Öte yandan Öklit (İÖ 365-300), Aristoteles (İÖ 384-322) ve daha sonra Roger Bacon (1220-1292), R. Gemma Frisius (1508- 1555), Leonardo da Vinci (1452-1519) gibi bilim adamları ve sanatçılar bu aygıttan söz etmişlerdir. Bir başka deyişle, görmeyle ilgili olarak karanlık kutu üzerinde durmuşlardır. X. yüzyılın sonu XI. yüzyılın başında Arap bilim adamı İbnü’l Heysem (935-1039/40) ise ışığı toplayarak görüntü üreten bu aygıtın çalışma sistemini ilk olarak açıklamış ve aygıtı uygulamalı bir deneyde kullanmıştır.

İbnü’l-Heysem karanlık kutunun çalışma sistemini belirlemiştir. Üç boyutlu nesnelerin, yüzey üzerinde iki boyutlu olarak ortaya çıkartılması en çok da ressamların ilgisini çekmiştir. Bu yönüyle bakıldığında, karanlık kutu iyi ve kolay kullanılan bir kopyalama aygıtıdır. Bu anlamda en ünlü ressam Hollandalı Johannes Vermeer olmuştur. Giovanni Batista Delta Porta, resim yapmak isteyenlere karanlık kutuyu bir aygıt olarak önermiştir. Leonardo ise ortaya çıkan görüntünün niteliğiyle ilgilenmiştir. Bir nesnenin ışık yoluyla yüzey üzerindeki görüntüsünün nesnenin temsili olduğunu Leonardo belirlemiştir.

Locke insanla ilgili iç ve dış duyular olarak iki farklı durumdan söz ediyor. Işık dışardan karanlık kutuya girerek, aygıtın içinde görüntü oluşturur. Bu anlamda iki şeyden söz etmek gerekir; dışarısı ve içerisi. Dışarısı, karanlık kutunun önündeki nesnedir. İçerisi ise bu nesneden gelen ışık yoluyla karanlık kutu içinde oluşan görüntü- dür. Görüntü bize bu dışardaki dünyayı içeri alarak sunar. Karanlık kutu içinde oluşan görüntüyü yani iç durumu belirleyen iki şey vardır: İlki dışardaki nesnenin içinde bulunduğu koşullardır. Bunun kadar önemli olan ikinci şey ise karanlık kutu ve onu kullanan kişidir. Bu anlamda karanlık kutu, Locke’a göre bir hüküm verme rolüne sahiptir. Aygıt dışarıya karşı emreden konumundadır. Karanlık kutuyu kullanan kişi, dış dünyadaki dilediği şeyi içeriye alır, istemediğini içeri almaz yani görüntü alanı içine koymaz. İnsan gözü metaforu Descartes, ters çevirme ve ideoloji Marx ve Engels, bilincin odası ise Nietzsche'Nin kullanmış olduğu metaforlardır.

Marx ve Engels eserlerinde, materyalist tarih anlayışının özü toplumsal varlık ve toplumsal bilinç konusunu açıklarken, karanlık kutuyu bir metafor olarak kullanırlar. John Locke  insan bilgisinin alanlarını ve bilginin ulaşabildiği derinlikleri araştırırken, ikinci kitabın XI. bölümünde insan zihninin ayırt etme ve bunları seçme yetisi üzerinde durur. Zihnimizin bu işlemini açıklarken karanlık kutu metaforunu kullanır. Descartes, insan gözünün optik çalışma sistemiyle karanlık kutu arasında deneye dayalı bir ilişki kurmuştur. İbnü’l-Heysem ise metafor kullanmamış olup açıklamalarında karanlık kutunun çalışma sistemini belirlemiştir. Karanlık kutu metaforunu Friedrich Nietzsche birçok kere kullanmıştır. Karanlık kutunun içine ışık sızdırmayan dört tarafı kapalı odası, hiyerarşi içinde bir güç sistemine işaret eder.