FOTOĞRAF KÜLTÜRÜ - Deneme Sınavı - 8

Giovanni Batista Delta Porta (1535?-1615) ünlü eseri olan Doğa Büyüsü (1558; Magia Naturalis) adlı çalışmasında ele almıştır. Resim yapmak isteyenlere karanlık kutuyu bir aygıt olarak önermiştir. Karanlık kutuyu insan gözüyle ilişkilendiren René Descartes (1596-1650) insan gözüyle bu aygıt arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Bir anlamda, insan gözünün karşısına yine bir görme düzeni oluşturan aygıtı, incelemiştir. Descartes, La dioptrique (1637) adlı eserinde bu karşılaştırmaya değinmiştir. Karanlık kutuyla ilgili yaygın olarak bilinen bir metafor da John Locke (1632-1704) tarafından yapılmıştır. Locke ünlü İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme (1690; An Essay Concerning Human Understanding, adlı eserinde, insan bilgisinin alanlarını ve bilginin ulaşabildiği derinlikleri araştırırken, ikinci kitabın XI. bölümünde insan zihninin ayırt etme ve bunları seçme yetisi üzerinde durur. Zihnimizin bu işlemini açıklarken karanlık kutu metaforunu kullanır. Nietzsche’nin karanlık kutu metaforu, eski bir yöntemi yeni bir durumu açıklamak şeklinde değerlendirilir. Felsefede eski bir kavrama yeni bir anlam kazandırmak olarak da adlandırılır. Nietzsche, Putların Alacakaranlığı (1888; Götzen-Dämmerung) adlı eserinde bu duruma değinir. Alman İdeolojisi yazarları Marx ve Engels ideolojilerin ortaya çıkışı ve yeniden üretimi bir tür karanlık kutunun görüntüsü gibi ters çevirme durumudur. İdeolojiler, gerçeği baş aşağı, ters yüz olmuş olarak sunarlar. Bu durum da, düşünürlere göre toplumsal yaşam ve tarihsel koşullardan kaynaklanır, insan bilincinden kaynaklanmaz. Ters dönmüş bilinç durumu, karanlık kutunun ürettiği görüntüye benzer ve düzeltilmesi gerekir.

Locke insan bilgisinin alanlarını ve bilginin ulaşabildiği derinlikleri araştırırmıştır.René Descartes, karanlık kutuyu insan gözüyle ilişkilendiren René Descartes insan gözüyle bu aygıt arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Hollandalı Johannes Vermeer başyapıt niteliğini taşıyan birçok eserini karanlık kutu yoluyla üretmiştir. İbnü’l Heysem aslında karanlık kutuyu ışınlarına doğrusal olarak yapıldığını deneysel olarak ispatlarken kullanmıştır. İtalyan düşünür, Giovanni Batista Delta Porta ünlü eseri olan Doğa Büyüsü adlı çalışmasında ele almıştır. Resim yapmak isteyenlere karanlık kutuyu bir aygıt olarak önermiştir. Karanlık kutunun verdiği görüntünün konturlarını kalemle çizin ve daha sonra da boyayın demeye getirmiştir. Düşünür, 1558 yılında çıplak gözle görmeye alternatif olarak yeni bir görme durumunu vurgulamıştır.

Karanlık kutuyu metafor olarak kullananlar söze hep şöyle başlamışlardır: Karartılmış bir oda ve bu odaya küçük bir delikten giren ışık, delikten giren ışığın kutunun içinde, beyaz bir kayıt üstüne düşen görüntüsü. Bu yapı içindeki temel öğeler şunlardır: Aygıt olarak karanlık kutu, resmedilen nesne yani aygıtın dışarısı, görüntü yani aygıtın içerisi, aygıtın görüntü üretmesini sağlayan delik, bütün bu sistemin çalışmasını sağlayan ışık ve kullanan kişi. Bu süreç kullanılarak bir konuya yönelme durumunda, yeni bir görme söz konusu olur.

Karanlık kutunun boyutunu küçültmek ya da büyütmek, deliğin çapını daraltmak ya da genişletmek, kullanılan optiğin odak uzaklığını değiştirmek vb. teknik düzenlemeler gerçekliğin görüntüde değişmesine neden olur. Eğer bir gerçeklik durumu var ise bu, optik yoluyla ortaya çıkartılan bir şeydir. Karanlık kutunun ve optiğin olanak ve sınırları gerçekliği belirleyen temel öğe haline gelmiştir. Aygıtları kullanan kişinin rolü yoktur diyemeyiz. En basit aygıt karanlık kutudan en gelişmiş olan cep telefonuna kadar her aygıt için belirgin bir teknik süreç söz konusudur. Bunu da kontrol eden, aygıtı kullanan kişidir. Evet, fiziksel gerçeği yüzey üzerine aygıt kaydeder, ancak bunu yönlendiren ise aygıtı kullanan kişidir. Tarihsel olarak, insanın teknolojiyi tanıdıkça ona yön verdiği açıkça görülmüştür. Yeni görme düzeni, kendi içinde bu sorunu yeniden gündeme getirmiştir. Optik yoluyla fiziksel gerçeklerin yüzey üzerinde ortaya çıkartılması durumu da, insanın teknolojiyle olan ilişkisidir. Optik yoluyla elde edilen gerçeğin yanılsama ve yanıltmaca olarak değerlendirme yapması söz konusudur. Örneğin, karanlık kutuda boyut değiştiğinde ya da ışığı toplayan deliğin çapı değiştiğinde, görüntünün niteliğiyle birlikte derinlik etkisi de değişir ve algılamada yanılsama etkisi ortaya çıkar. Bu etki kullanılan odak uzaklığı farklılaştığında daha belirgin olarak ortaya çıkar. Aynı şekilde bir nesneyle farklı konumlardan bakmak, nesnenin boyutuyla ilgili yanıltmacaya neden olur.

İnsanoğlu tarihsel olarak tek olan bir şeyi değerli kavramıyla özleştirmiştir. Tek olan bir şey, her zaman kendine özgü bir değere sahip olmuştur. Bu nedenle de, üretilen bir şeyin tek olması ona, özel ve ayrıcalıklı bir durum kazandırmıştır. Tarihsel olarak bakıldığında, bir insan tarafından üretilmiş olan her hangi bir şey, bir başkası tarafından kopyalanmıştır. Aynı şeyin bir benzeri üretilerek, ilk üretilmiş olan şeyin çoğaltılması yapılmıştır. Çıplak gözle görme düzeni içinde yüzey üzerine yapılan bir resim ile karanlık kutu yoluyla yapılan, bu farklı durumu açıklar. Çıplak gözle yapılan tek olmasına karşın, karanlık kutu yoluyla yapılan ise yeniden üretilmesidir. Optik yoluyla resmetmek, yeniden üretimle ve çoğaltma özelliğiyle gelişmiştir. Özellikle yaratıcı insanlar, karanlık kutunun kopyalama, yeniden üreterek çoğaltma özelliğini yeni yapılar içinde kullanmışlardır.

Görüntüyle ilgili konuşulan her şeyin doğrudan ya da dolaylı olarak ışıkla ve optikle ilgisi vardır. Hele ki karanlık kutuyla başlayan bir gelenekten söz ediyorsak, optik ve optik yoluyla bakış yani optik bakış belirleyici bir durum olarak karşımıza çıkar. Aygıt yoluyla insan gözünün önüne gelen, aslında, bir optik sistemdir. Bu bağlamda şunu sormak gerekir: Optik sistem yoluyla bakmak kendine özgü sınırlamaları içerir mi? Evet içerir. Boş tuvali bir yüzey olarak düşünün. Bu tuvalin üzerinde bir resim yer almadıkça, tuval ikiboyutlu boş bir yüzeydir. Karanlık kutunun görüntü oluşturan yüzeyi için de aynı şey geçerlidir. Bu boş yüzey, tuvalden farklı bir sınırlılığa sahiptir. Karanlık kutunun yapısına bağlı olarak değişebilen bir gerçek söz konusudur. Yatay ve dikey sınırları belli bir çerçevedir. Görüntü bu sınırlı çerçeve içinde üretilir ve görüntü boyutu bu sınırlı alanda oluşur.

Görsel-işitsel teknolojilerin oluşturduğu geleneğin başlangıcını fotoğraf sağlamıştır.

Fotoğrafın önemini fark eden Charles Baudelaire (1821-1867) sanat eleştirmeni olarak yazdığı ünlü Fotoğraf Sanat mı? (1859) adlı denemesinde bu yeni teknolojiye karşı resim sanatının yanında yer almıştır.

Fotoğrafçılar 1850’lerden itibaren resimselcilik (pictorialism) yaklaşımıyla, resim sanatının gelenek içinde oluşturduğu görsel düzenlemeleri fotoğraf yoluyla denemişlerdir.

Lady Elizabeth Eastlake’e göre, fotoğraf insanlararası iletişime yöneliktir. Bunu yaparken de insanlar arasındaki boşluğu kapatan mektup ve resimden farklı bir biçim söz konusudur. Ona göre fotoğrafın peşinde olduğu şey gerçekleri aktarmaktır. Yeni bir estetik arayış söz konusu olamaz.

Walter Benjamin, Fotoğrafın Küçük Tarihi (1931) adlı ünlü denemesinde “Optik bilinçdışı” kavramından söz etmiştir.

Fredric Jameson, postmodern fotoğrafın ütopyacı misyonunu içsel farklılaşmalar ve parçalar (segmentler) aracılığıyla yankılamasının bir ilişki olduğunu söyler. Ona göre postmodern fotoğraf, eskiden olduğu gibi “benzerlik kurması” ya da “eşlendirmeye” yönelik bir enerji taşımaz.

Susan Sontag (1933-2004), Fotoğraf Üzerine (1979) adlı ünlü kitabında fotoğrafı gerçeğin izleri olarak değerlendirmiş ve fotoğrafçılığı gerçekliğin yeniden üretmesi ölçüsünde sorgulamıştır.

Fotoğrafın sanatın ortamına girmeye yöneldiği 1850’li yıllarda önemli bir olay da 1855 yılında açılan Paris Fotoğraf Sergisi olmuştur.

Photo-Secession topluluğu içinde yer alan Alvin Langdon Coburu (1882-1966) soyut fotoğraflar elde edebilmek için merceksiz fotoğraf makinesi olan iğne deliği fotoğraf makinesi tekniğini kullandı.

Oscar Gustave Rejlander aynı çerçeve içinde birden çok negatifi üst üste basarak kullanmış, Lady Elizabeth Eastlake sanat ve sanat tarihi eleştirmeni, Sir Charles Eastlake Londra Fotoğraf Derneği Başkanı, Laszlo Moholy-Nagy herkesin gerçekleri optiğin verdiği şekilde göreceğini ifade eden Macar sanatçıdır. Doğru cevap A'dır.

Fotoğrafın “benzerlik kurması” ya da “eşlendirmeye” yönelik enerji taşıması postmodernizm önceki dönemde fotoğrafın özelliklerinden biridir.  Doğru cevap B' dir.

Victor Burgin fotoğraf kuramının disiplinlerarası olması gerektiğini savunmuş; Marshall McLuhan bir kitle iletişim aracı olarak fotoğrafı iletişim kuramları açısından ele almış; Suzan Sontag fotoğrafı insanla ve sanatla ilgili bilim alanları kapsamında ele alarak açıklamış; Roland Bartles fotoğrafik imge üzerinde durmuştur. Doğru cevap D'dir.

A, B, D ve E seçeneklerindeki kuramcı ve çalışmalarına yönelik ifadeler doğru bilgi içermektedir. Fotoğraf kuramcılarından Susan Sontag değil John Berger, kavramsal bir yaklaşımla yöneldiği fotoğrafa Marksist kuramla yaklaştığını belirtmiştir. Doğru cevap c seçeneğidir

1827 fotoğrafın ilk resmetme tekniği olarak bulunuşu,1841 negatif görüntünün bulunması, 1851 Büyük Serginin açılışı, 1852 Kraliyet Sanat Derneği'nin (Royal Society of Arts) ilk fotoğraf gösterisini gerçekleştirilmesi ve 1855 Paris Fotoğraf Sergisinin açılışıdır. Doğru cevap D' dir.