FOTOĞRAF KÜLTÜRÜ - Deneme Sınavı - 15

Optik yoluyla elde edilen bir görüntünün kendine özgü niteliği vardır. Bunlara bir anlamda görüntünün özellikleri de diyebiliriz. Bu özellikler şunlardır:

Optik yoluyla elde edilen görüntüler, bir aygıtın eseridir. Görüntü, optik yoluyla olur. Gerçekleştiren ise fotoğrafı çekendir. Fotoğrafçı mekânı gözler, mekânın bir parçasını belirler, konumlanır ve görüntüyü kaydeder. Fotoğrafçı bunları yaparken, kendinden birçok şeyi bu sürece katar.

Bir nesnenin optik yoluyla elde edilen görüntüsü, gözle görülen gerçeğinden farklı bir durumdur. Fotoğraf makinesinin verdiği görüntü az ya da çok yanılsama ve yanıltmacaya neden olur. Fotoğraf makinesiyle elde edilen ikiboyutlu görüntüler; optiğin neden olduğu yansımaları ve hatta yanıltmacaları içerir. Kullanılan optiğin fiziksel yapısına bağlı olarak bu durum değişir. Örneğin, optiğin odak uzaklığı farklılaştığında, görüntünün yanılsama olarak ortaya çıkardığı derinlik algılaması farklılaşır. Yine nesneye farklı odak uzaklıklı optikle farklı konumlardan bakmak, nesnenin boyutuyla ilgili yanıltmacaya neden olur.

Fotoğraf çeken, optik yoluyla resmeden kişi, iki gözüyle gördüğü dünyayı, tek gözüyle optikten bakarak resmeder. Doğal olarak insan iki gözüyle, tek gözünden gördüğünden daha fazlasını görür. Bu bir sınırlandırmadır. İki gözle görülen görüş alanı, optik yoluyla bakış yaparken daralır.

Fotoğrafçı sadece optiğin sağladığını resmeder, yani görüntünün sınırları dışına çıkamaz. Optiğin görüntü olarak vermediği bir şeyin fotoğrafı çekilemez. Bu anlamda fotoğrafçının durumu ressamdan çok farklıdır. Optik yoluyla yapılan yönlendirmeler vardır; örneğin pozlamayla ilgili kontroller gibi. Bu kontrollerin hiçbiri bir ressamın nesneleri tuvalin üzerine yerleştirmesine benzemez.

Bu şekilde fotoğraf makinesi bir konu ya da nesneye yakından bakarak onun bir detayını gösterir. Ağaçlarla kaplı geniş bir araziden bir ağacın ya da bir çiçeğin detayının, yanmakta olan binanın alevlere direnen kapısı, bir caddedeki trafik akışında dalgın bir şekilde yürüyen genç bir kadın gibi detay fotoğraflardır. Bu anlamda, fotoğraf makinesi optiğin sunduklarıyla sınırlıdır. Belirlenen detay da fotoğrafı çekenin belirlediğidir. Fotoğrafı çekenin seçip belirlediği şey, fotoğrafın konusudur. Fotoğrafçı bir konuyu görür, konunun içine girerek bir öğeyi belirler ve fotoğraf olarak resmeder.

Film yüzeyine bir görüntü pozlandığında, film yüzeyi üzerindeki gümüş bromür tanecikler üzerinde görüntü resmedilir. Filmin üzerinde bu görüntü vardır; ancak gözle görülemez. Görüntü filmin duyarlı yüzeyine kaydedilmiştir, yani teknik olarak bir görüntü vardır, ancak görülemez. Varoluş süreci tamamlanmamıştır. Bir başka deyişle, görüntünün gerçek olma süreci tamamlanmamıştır. İşte bu nedenle, bu görüntüye gizli görüntü yanilatent Image adı verilir.

Macar ressam, fotoğrafçı ve Bauhaus Okulu profesörü. Rus Konstrütktivizm akımı içinde yer alan (1920’ler) Sovyet sanatçıları endüstriyel malzemeleri içerik bağlamında sanat nesnesi olarak kullanmışlardır. Faktura yani sanatın nesnesinin biricik özelliği olarak belirlenen bu olgu Moholy-Nagy’i etkilemiştir. Teknolojinin sanatla olan ilişkisi konusuyla ilgilenmiştir. Döneminin modern teknolojilerini sanatın ortamında kullanarak önemli bir yenilik ortaya koymuştur. Çoğaltılarak yayılan sanat eserlerine önem vermiştir. Bu şekilde sanatçıların insanların algılamalarını değiştirerek sosyal bir değişme hatta devrime neden olacaklarını belirtmiştir. 1923 yılında Alman Güzel Sanatlar Okulu Bauhaus’a katılmıştır. Sanat eserinin bir tür bir tasarım ürünü olduğu görüşünü Moholy-Nagy eserlerine de uygulamıştır. Bir tasarım sonucunda ortaya çıkmış eserler üretmiştir. Görsel öğeleri etkin olarak kullandığı eserleriyle XX. yüzyıl güzel sanatlarını özellikle de uygulamalı sanatları etkilemiştir.

Fotoğraf alanında Moholy-Nagy’ın birinci derecede önem verdiği konu ışık olmuştur. Fotoğraf makinesi kullanmadan, ışık ve ışığa duyarlı yüzeyden hareket ederek “fotogram” olarak adlandırılan çalışmaları yapmıştır. Bir nesneyi fotoğraf kağıdının üzerine koyup pozlayarak yüzey üzerinde optiği kullanmadan görüntü elde eden çalışmalar yapmıştır. Fotoğraf makinesiyle gerçekçi fotoğraflar çekmiştir. Kendine özgü çalışmalarından biri de foto-kolajlardır. Aynı çerçeve içinde birden çok görüntüyü bir araya getirerek yeni bir anlatım yolu ortaya koymuştur.

Fotoğrafın çoğaltılabilir olması öteden beri tartışılmıştır. Fotoğraf açısından da çoğunlukla olumsuz bir durum olarak değerlendirilmiştir. Niépce’in 1827 yılında elde ettiği ilk helyograf levha, fotoğrafın resmetme aracı olarak ortaya çıkışıdır. Daguerre 1839’da fotoğrafın bulunuşunu resmîleştirmiştir. Niépce ve Daguerre yeni bir resmetme tekniğinin aracını bulan kişilerdir. Fox Talbot ise, 1841’de negatiften hareket ederek, mekanik çoğaltma teknolojisi olarak fotoğrafı yeniden ortaya çıkartan kişidir. Talbot’un yaptığı da fotoğrafın çoğaltım teknolojisi olarak yeniden bulunuşudur.

Tapınak Bulvarından Görünüm adlı bu fotoğraf Louis Jacques Mandé Daguerre (1787-1851) tarafından Paris’te çekilmiştir. Fotoğrafın çekim tarihi olarak 1833 ya da 1839 yılı verilmektedir. Daguerre, bu fotoğrafı Dagerreyotip (Daguerreotype) adı verilen bir yöntemle çekmiştir.

İÖ V. yüzyılda Çinli filozof Mo Tİ (İÖ 470-391) karanlık kutuda iğne deliğinden giren ışığın, ters görüntü oluşturduğundan ilk kez söz etmiştir. Mo Tİ bu aygıta, ışığın toplandığı iğne deliği nedeniyle, Toplanma Yeri ya da Kapalı Değerli Oda adını vermiştir.

Hayatın İki Yolu adlı fotoğraf Oskar Gustave Rejlander (1813-1875) tarafından çekilmiştir. Belli ki Rejlander, Victorya dönemi resimlerine özenerek bu fotoğrafı çekmiştir. Bu fotoğraf, fotoğraf tekniğini kullanarak resim üretmek olarak değerlendirilebilir. Rejlander, hayatın iyi ve kötü ahlak anlayışlarını resmetmiştir. Bu fotoğraf (78.7x40.6 cm.) otuz ayrı negatiften oluşur. Üst üste baskı tekniğiyle yapılmıştır. Fotoğrafın resmetme tekniğinin ortaya çıkardığı bir anlatım biçimidir. Rejlander, resmedeceği konuyu otuz parçaya ayırarak fotoğraflamıştır. Daha sonra bu otuz ayrı fotoğrafı birleştirerek tek bir fotoğraf elde etmiştir. Bu birleştirme işlemi sonunda elde edilen son fotoğrafta, farklı farklı ortamlarda çekilmiş olan negatiflerdeki insanların ve nesnelerin tek bir fotoğraf şeklinde bir araya getirilmesi incelik gerektiren bir iştir. Rejlander bu şekilde, fotoğrafın tekniğini, zanaatkâr olarak çok yetkin bir şekilde kullanmıştır. Tabii ki bu fotoğrafla ilgili olarak, fotoğrafın gerçeği kaydetme yönü çok belirgindir. Bu karmaşık süreç içinde fotoğrafın yaratıcı yönü ikinci planda kalmıştır.

Rejlander ve Robinson’un aynı çerçeve içinde bir konuyu birden çok negatifin üst üste basılmasıyla anlatma yönelmeleri yeni bir durumdur. Ortaya çıkan fotoğraf bir tür resim sanatına öykünme olsa bile, fotoğrafın kullanılış şekli öykünmeden çok yaratıcılıkla ilgilidir.

Fotoğrafçılar 1850’lerden itibaren resimselcilik (pictorialism) yaklaşımıyla, resim sanatının gelenek içinde oluşturduğu görsel düzenlemeleri fotoğraf yoluyla denemişlerdir. Oscar Gustave Rejlander (1813-1875), Henry Peach Robinson (1830-1901), Julia Margaret Cameron (1815-1879) gibi sanatçı ruhlu kişiler fotoğrafı, dönemin yaygın sanatı olan resim sanatına öykünerek kullandılar.

Rembrandt ve Caravaggio gbi usta ressamların eserlerinde görülen bu aydınlatma tekniğini Cameron fotografa uygularken, fotoğrafın kendine özgü anlatım biçiminin ögelerini ortaya koymuştur.

Optik yoluyla resmetmek Eastlake’e göre fotoğrafın sanat olmasını engelleyen belirleyici ögelerden biridir. Eastlake’e göre fotoğraf nesneleri seçmeden, belirlemeden, gerçekte olduğu şekliyle resmeder. İşte bu, sanat olmasının en büyük engelidir.

Eastlake, fotoğrafın gerçekleri herkese açık olarak sunduğunu ve demokratik bir temsil aracı olduğunu ilk savunan yazardır.

Levend Kılıç (1953), Fotoğraf ve Si­nemanın Toplumsal Tar­ih­i (2008) adlı kitabında ise fotoğrafın ortaya çıkısını toplumsal düşünceyi şekillendiren kuramlarla, fotoğrafın resmetme tekniğini de sanat ve felsefe kuramlarıyla açıklamıştır.

Bizde de Ihsan Derman (1961- ), Fotoğraf ve Gerçeklik (1989) adlı çalışmasında, fotoğraf ve gerçeklik olgusunu, sanat, psikoloji ve sanat teknoloji kuramlarıyla açıklamaya yönelmiştir.

Bu bağlamda Jameson, postmodern dönemde ideolojinin, ütopyanın sonu demek olduğunu vurgular. Bu şekilde ütopyalar yani büyük ütopya, Marksizm yok olmuştur.

Mekân ve zaman dönemi, insan için farklılaşmıştır hatta sıkışmıştır. Bu anlamda, dönemin insanının yeni durumunu anlatmaya en uygun ve yetkin ortam fotoğraftır. Fotoğraf, zaman ve mekân düzenlemesiyle postmodern dönemi hassas bir şekilde anlatabilmiştir.

Özellikle fotoğrafla ilgili olarak Baudrillard’ın simülasyon kavramı kapsamındaki belirlemeleri önemlidir. Ona göre bu çağda eserler, asıllarıyla değil kopyalarıyla ortaya çıkar. Simülasyon evresi olarak tanımladığı bu dönemn belirleyici özelliği, aslı ortada olmayan yapay görüntülerin dünyasıdır.

Sorun doğru yanıtı için Çıplak Göz ve Aygıt bölümüne bakınız.

Sorunun doğru yanıtı için Çıplak Göz ve Aygıt bölümünü inceleyiniz.