FİZİKSEL REHABİLİTASYON

Son ayda yaşlı bireyin ortamdan kendini geri çekmesi belirginleşir. Tamamen bakıma ihtiyacı vardır. Hastalığın belirtileri ve ağrı için yoğun tedaviye ihtiyaç duyulur. İştah yoktur.

Merkezî sinir sistemindeki fizyolojik belirtiler şunlardır: Oryantasyon ve uyum sorunu, bilinç bulanıklığı, sayıklama, uykuda geçirilen zamanda artış (birkaç saat ile tüm gün arasında değişkenlik gös- termektedir), yanıtlayıcılık seviyesinde azalma, sonlara doğru komaya giriş, huzursuzluk, sakinleşememe, halüsünasyonlar görme, olmadığı hâlde görme ve işitme ile ilgili uyaranlardan behsetme.

Bilinmezlik korkusu ölüm sonrası ne olacağı ile ilgilidir.

Depresyon, endişe, madde kullanımı, intihar düşüncesi davranışsal sonuçlar arasında yer almaktadır.

Restoratif dönemde; yaşlı bireyin hastalık belirtileri ve tedavinin yan etkilerinden makul bir zamanda kurtulması beklenir ve olabildiğince kaybettiği işlev ve kuvveti yeniden kazanması amaçlanır.

Önleyici dönemde; yaşlı bireyin sahip olduğu sağlık sorununun altında yatan nedenler ve hastalığın ilk belirtilerinin önlenmesi üzerinde durulur.

Suyun fiziksel özelliklerinden (kaldırma, basınç, direnç, ısı) yararlanarak vücut fizyolojisi üzerinde sağaltım etkisi sağlayan tedavi yaklaşımı hidroterapidir.

Yaşlının ağrısını azaltmak argo terapi stratejileri arasında yer almamaktadır.

Çevresel uyarlamada amaç yaşlı bireyin azalan işlev düzeyine karşın yaşam alanında üstesinden gelinmesi gereken eylemlerin zorluk düzeyini azaltmaktır. Banyoya giderken ayağını kaldırıp eşikten geçmesinin getirdiği güç- lüğü azaltmak amacıyla, eşiğin kaldırılması, banyo aydınlatmasının artırılması, banyo girişinde kaymaya yol açacak yerdeki halı paspasın kaldırılması buna örnektir.

Gevşeme ve stres yönetim stratejileri; ilerleyici kas gevşeme tekniği, meditasyon, müzik, aromaterapi, gevşemeyi sağlayıcı çevresel ortam (örneğin; park ziyareti) dır.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tanımlamasına göre terminal dönem bakımı; fiziksel, psikososyal ve ruhsal problemler ve ağrının değerlendirilmesi, erken tanılanması ve tedavi süreciyle yaşam tehdit edici hastalıklarla karşılaşan hasta ve ailesinin yaşam kalitesini iyileştirme yaklaşımıdır (DSÖ, 2007).

65 yaş üstü bireylerde terminal dönem bakımın hedefleri aşağıdaki gibi özetlenebilir;

Yaşlı bireylerin ağrı ve rahatsızlık veren hastalık belirtilerinde rahatlama sağlamak,

Yaşlı bireylere yaşam ve ölümü normal bir süreç olarak deklare etmek,

Yaşlı bireylerde ne ölümü ötelemek ne de ölümü çabuklaştırmak,

Yaşlı bireylerin bakımına psikolojik ve inanç boyutlarını da entegre etmek,

Yaşlı bireylerin ölümüne kadar olabildiğince aktif olarak yaşamlarına yardımcı olan bir destek sunmak,

Yaşlı bireylerin ailelerine yaşadıkları üzüntüyle başa çıkmaya yardımcı olan bir destek sunmak,

Yaşlı bireyleri ve ailelerini psikolojik danışmanlık da dâhil olmak üzere gereksi- nimlerine yönelik disiplinler arası bir ekip anlayışından yararlandırmak,

Yaşlı bireylerin yaşam kalitesini olabildiğince artırmak ve hastalığın seyrini pozitif etkileyebilmek,

Hastalık sırasında, yaşamı uzatmayı hedefleyen kemoterapi veya radyoterapi gibi diğer tedaviler ile birlikte yaşlı bireylerde hastalığın seyrine yönelik olabildiğince erken uygulamalara yer vermek.

Yaşamın sonlarına doğru gerçekleşen vücuttaki ilerleyici olumsuz değişimler şöyle sıralanabilir;

6. Ay: Yaşlı birey genelde yer değiştirebilmekte, gördüğü radikal (örneğin büyük ölçekli cerrahi müdahale) tedavi önlemlerinin bazı yan etkileri görülmektedir. So- run, rahatsızlık ve reddetmenin ilk aşamasındadır.

5. Ay: Yaşlı bireyde biraz kilo kaybı, zayıflama, belirtilerde yaygınlaşma, stres belir- tileri, hastalığın son döneminde olduğunu giderek kabul etme, korku ve despres- yon belirtileri gözlenir.

4. Ay: Yaşlı bireyde giderek artan kilo kaybı, iştahta azalma, fiziksel değişim, belir- tilerin daha fazla ortaya çıkması. Ağrıya ilişkin çalışmalar, planlama ve rahatlatma.

3. Ay: Yaşlı bireyde fiziksel gerileme belirginleşir. Hastalık belirtileri ve ağrı artar. Kendini geri çekme ve izole olmaya başlar. Yaşlı birey hastalığının son döneminde

olduğunu kabul eder.

2. Ay: Yaşlı bireyde ilerleyici fiziksel gerileme ve hastalık belirtilerinde artış gö-

rülür. Öncelikle ağrı ile mücadele edilir. Yaşlı birey yatağa bağımlı hâle gelebilir.

Kendini geri çekmede artış görülür.

Son Ay: Yaşlı bireyin ortamdan kendini geri çekmesi belirginleşir. Tamamen bakı-

ma ihtiyacı vardır. Hastalığın belirtileri ve ağrı için yoğun tedaviye ihtiyaç duyulur.

İştah yoktur.

Terminal dönemdeki yaşlı bireyin yaşam kalitesi;

Bireyin ağrı, kabızlık, zayıflık ve nefes darlığı gibi belirtileriyle ilişkilidir,

Bireyin yer değiştirme ve bağımsızlık gibi fiziksel işlevleriyle ilişkilidir,

Anlamlandırma gibi bireyin ruhsal ve manevi işlevleriyle ilişkilidir,

Bireyin ilişkileri, yakın arkadaşlıkları ve ailesi gibi sosyal işlevleriyle ilişkilidir,

Bireyin endişe, depresyon, kabul, ızdırap, huzur gibi psikolojik işlevleriyle ilişkilidir,

Bireyin hatırlama, konsantre olma ve yaşamdaki durumları ifade edebilme gibi zihinsel becerileriyle ilişkilidir,

Bireyin rollerini tanımlaması ve yararlılık hissi gibi sosyal-duygusal işlevleriyle

ilişkilidir,

Bireyin biopsikososyal ve ruhsal özellikleriyle ilişkilidir,

Bireysel tatminle ilişkilidir,

Bireyin söylemleriyle ilişkilidir.

Yaşlı bireylerin terminal dönemine ilişkin belirtiler; ağrı, yorgunluk, ateş, beslenme yetersizliği, bunamada davranış sorunları, zihinsel faaliyetlerde kayıp, huzursuzluk ve dinlenememe, halüsinasyon, uyku bozuklukları, beslenme-konuşma-yürüme gibi işlevleri güçleştiren istemsiz küçük kas kasılmaları, baş dönmesi, baş ağrısı, öksürük, balgam, nefes darlığı, bağırsak tıkanıklığı, kabızlık, ishal, yutma güçlüğü, mide bulantısı, kusma, idrar kaçırma, ağız kuruluğu, kanama, karında anormal sıvı birikmesi, iştah kaybı, mide ağrısı, uzuvlarda şişlik (lenf ödem), basınç yaraları, kaşıntı ve diğer belirtilerdir.

Ağrı nedenleri arasında kas-iskelet sorunları (çarpma veya düşme sonucu ezilme, kırık, kas spazmı), iç organ sorunları (bağırsak, kalp, böbrek ve pankreas), sinir sistemi kökenli ağrılar (şeker hastalığına bağlı sinir iltihabı, siyatik, felç sonrası, ayak-el bölgesi sinirlerinde iltihaplanma).

Restoratif dönem; yaşlı bireyin hastalık belirtileri ve tedavinin yan etkilerinden makul bir zamanda kurtulması beklenir ve olabildiğince kaybettiği işlev ve kuvveti yeniden kazanması amaçlanır.

Bahsi geçen basamaklar;

Önleyici dönem; yaşlı bireyin sahip olduğu sağlık sorununun altında yatan nedenler ve hastalığın ilk belirtilerinin önlenmesi üzerinde durulur.

Restoratif dönem; yaşlı bireyin hastalık belirtileri ve tedavinin yan etkilerinden makul bir zamanda kurtulması beklenir ve olabildiğince kaybettiği işlev ve kuvveti yeniden kazanması amaçlanır.

Destek dönemi; yaşlı bireyde hastalığın kalıcı olduğunun beklendiği bir dönemdir. Bu dönemde rehabilitasyonun amacı olabildiğince yeni bir başlangıçla vücut işlevlerini sürdürmektir.

Hafifletme dönemi; yaşlı bireyin hastalığının ileri ve son dönemleridir. Rehabilitasyonun amacı; yaşlı bireyin ağrısını azaltmak, konforunu artırmak, işlevsel bağımsızlığını korumak, olabildiğince yaşam kalitesini korumak, geliştirmek ve yaşlı bireyin yakın çevresindeki bakım veren aile üyelerinin tükenmişliğini azaltmaktır.