FİZİKSEL REHABİLİTASYON

Yaşla birlikte değişen görme unsurları:

- Görme keskinliğinde azalma

- Kontrast hassasiyetinde yetersizleşme

- Göz uyum yeteneğinde azalma

- Görme alanında azalma

- Karanlığa uyum yeteneğinde azalma

- Renk algılamada azalma

- Işığa duyarlılıkta artış

Denge: Vücudun ağırlık merkezini durağan veya hareket hâlindeyken vücudun destek noktaları (örneğin ayaklar) arasında tutabilme becerisidir. Vücudun denge hâlini ve duruşunu koruyabilmesi için vücut içi ve dışından beyin sürekli düzenli bilgi alır. Dengeye ilişkin merkezî sinir sistemine geri bildirimde bulunan sorumlu merkezler; vestibuler sistem, görme organı ve proprioseptif sistemdir

Kas-iskelet sistemi: Bireylerin kas-iskelet sisteminde yaşla birlikte meydana gelen değişiklikler yürüyüş ve denge becerileri üzerinde çeşitli etkilere yol açmaktadır. İlerleyen yaşla birlikte kasın uzantısı tendonlar ve eklem yüzlerini bir arada tutan bağlarda yapısal değişiklikler (kalsifik oluşumlar), omurlar arasında yer alan disklerin içerisindeki sıvımsı dokunun azalarak disklerin incelmesi ve düzleşmesi, gövde kaslarının kas tonusu ve kuvvetindeki azalma ve yerçekimi etkisi sonucu omurga yapısın kamburlaşması gibi değişiklikler görülmektedir. Yaşla birlikte yukarıda sıralanan bu değişiklikler bireylerin duruşlarını da etkilemekte ve farklılaştırmaktadır. Gövde öne doğru eğilmekte, baş boyundan öne doğru yer değiştirmekte ve ayakta duruş sırasında kişinin vücut ağırlık merkezî denge destek noktalarının dışına çıkmaya başlamaktadır.

Yaşlılarda görülen yaşlanmayla ilgili fakörler, gelişen sağlık sorunları, fiziksel aktivite düzeyi, yaşlının yaşam alanı gibi düşmeye ilişkin risk grupları içsel ve dışsal risk faktörleri olarak kategorize edilebilir. Yaşlanma sürecinde vücutta meydana gelen değişiklikler ve sağlık sorunları düşme için içsel risk faktörleri olarak tanımlanırken yaşlı bireyin yaşadığı fiziksel çevrenin özellikleri (örneğin kaygan zemin) dışsal risk faktörleri olarak tanımlanmaktadır.

Denge kaybına bağlı düşme, 65 yaş üstü bireylerde küçük yumuşak doku yaralanmalarından ölüme kadar değişebilen boyutlarla sonuçlanmaktadır. Düşmeye bağlı kırıklar tüm yaralanmalar içerisinde yaklaşık % 5 iken tüm düşmelerin yaklaşık % 10’u ise kırığın olmadığı yaralanmalarla sonuçlanmaktadır. Bu yaralanmalar; 

• Kafa yaralanmaları
• Şişlik ve morarma
• Eklem çıkıkları
• Kas içi kanamalar

Düşme sonrası hareketsizliğe bağlı sağlık sorunları;
• Kirli kanın kalbe dönüşünü sağlayan toplardamarlarda tıkanıklık sorunları
• Uzun süreli yatmaya bağlı basınç yaraları
• Cilt dokusunun esneklik yeteneğinde azalma
• İdrar yolları enfeksiyonu
• Akciğerlerde viral veya bakteriyel enfeksiyon
• Kas kitlesi ve kuvvetinde kayıplar
• Eklemlerin hareket genişliğinde kalıcı kayıplar
• Kasların uzama yeteneğinde azalma
• Depresyon
• Sindirim faaliyetlerinde yavaşlama
• Bağımsız hareket etme yeteneğinde azalma

Yaşlı bireylerde denge ve düşmeye ilişkin değerlendirmelerin yapılması pek çok değerli bilgi sağlaması nedeniyle önemlidir. Değerlendirme ile elde edilen bilgiler;
• Yaşlı bireylerde denge kaybına yol açan olası sağlık problemlerinin fark edilmesi
• Bireylerin yaşlanma sürecinde ortaya çıkan vücut yapı ve işlevlerindeki kayıpların
ortaya çıkarılması
• Yaşlı bireyin gelecekte olası düşme durumuna ilişkin risklerin belirlenmesi
• Yaşlı bireyin denge kaybı ve düşme riskine yönelik bir müdahale ve bakım planının ortaya çıkarılması
• Yaşlı bireyin yaşadığı çevrede düşmeye yol açan muhtemel fiziksel risklerin tespit edilmesi ve yaşam alanlarının yeniden düzenlenmesine fırsat sağlanması
• Yaşlı bireyin kullandığı ilaçlara bağlı denge kayıpları, düşme riskinin tespiti ve
buna yönelik gerekli ilaç düzenlemelerinin yeniden yapılma imkânı sağlanması
bakımından önemlidir.

Özellikle yaşlı için güvenlik kontrol listesinin oluşturulması önemlidir. Bu kontrol listesinde ortamla ilgili çeşitli unsurlar sorgulanır. Bunlar;
• Ev içi aydınlatma
• Zemin özelliği (parke, halı, sentetik vb.)
• Banyo ve tuvalette tutunma barları ve kavramaya uygunluğu
• Merdivenlerde tırabzan bulunması ve kavramaya uygunluğu
• Yatak yüksekliği
• Banyo eşik yüksekliği
• Banyo küvet ve duşa kabin giriş-çıkışı
• Banyo zemini
• Bina giriş-çıkışı (merdivenlerde basamak yüksekliği ve rampa eğimi)
• Yaşlı bireyin kullandığı terlik ve ayakkabının özellikleri

Pozisyon değişikliğine bağlı tansiyon düşmesi sonucu denge kaybı ve düşme tehlikesi geçiren yaşlı bireylerdeki kalp damar sorunları ve buna yönelik kullanılan ilaçların gözden geçirilmesi hususunda doktora yönlendirme yapılmalıdır. Yaşlı birey ve bakım personeline tansiyon düşüşüne bağlı denge kayıplarında fizyolojik manevraların önemine ilişkin eğitim verilmelidir:
1. Ayağa kalkmadan önce kalça ve bacakların yaşlı birey tarafından aktif şekilde hareket ettirilmesi,
2. Karın çevresine elastik korse kullanılması,
3. Sırt üstünden oturmaya yavaşça hareket ederek gelme,
4. Pozisyon değiştirmeden önce üst uzuvlara egzersiz ve ayaklara bilekten aşağı-yukarı yönde hareketler uygulanmalıdır.

Ayakta durmaya yönelik egzersizler:
• Ayakta duruş sırasında öne-arkaya, sağ ve sol yana vücut ağırlığını aktarma egzersizleri
• Ayakta durma sırasında uzanma
• Ayakta duruşta öne eğilme
• Ayakta duruş sırasında farklı ağırlık ve hacimdeki nesneleri taşıma
• Ayaktayken zemindeki nesneleri toplama
• Ayakta duruş sırasında kalça ve ayak stratejileri eğitimi
• Düz bir hat üzerinde yavaş hızda adımlama çalışması
• Değişik yer zeminleri (ahşap, sentetik, halı, seramik, asfalt vb.) üzerinde ayakta durma ve vücut ağırlığı aktarma eğitimi
• Bacak arka grup kaslarına esneklik egzersizleri
• Tai Chi’nin basit ve uyarlanmış hareketleri

Ortaya çıkan yaralanma (örneğin kırık), süreğen sağlık sorunu (örneğin beyin kanamasına bağlı felç) ve ölüm gibi sonuçlar nedeniyle yaşlılarda denge kaybı olasılığı yaşamaktadırlar.

Yaşlılarda özellikle düşme sonucu ortaya çıkan sağlık sorunları (örneğin kırık) ve buna bağlı gelişen ikincil sorunlarla (örneğin öz güveni yitirme, hareketsizlik, sindirim faaliyetlerinde düzensizleşme vb.) sorunlar ortaya çıkmaktadır.

Görme keskinliği yaşla birlikte azalmaya başlar.

Derinlik Algısında Azalma; renk ayrımı ve nesne ile olan mesafe tahmini yapmada yaşanan güçlükler nedeniyle yaşlı bireyler derinlik algılama becerisinde yetersizlik sergilemektedirler. Bu nedenle, yaşlı bireyler kaldırım ve basamak yüksekliklerini, ayarlama, beslenme sırasında mesafe ayarlama vb. günlük yaşam becerileri sırasın- da güçlükler yaşamaktadır.

Bu yaralanmalar;

Kafa yaralanmaları

Şişlik ve morarma

Eklem çıkıkları

Kas içi kanamalar

Düşme sonucu gerçekleşen yaralanmaların yaşlı bireyler üzerinde bıraktığı etkiler çeşitli faktörlere bağlı olarak değişim gösterir. Bu faktörler;

Yaşlı bireyin kas-iskelet gücü; kas kuvveti ve esnekliği, kemik dayanıklılığı ve es- nekliği kırık ve yumuşak doku yaralanmasının etkilerini değiştirebilir. Kadınlarda kemik dayanıklılığı daha az olup erkeklere kıyasla daha fazla kırık riski ile karşı karşıyadır. 80 yaşındaki kadınların kemik kuvvetinde yaklaşık % 50’ye kadar düşüş görülebilirken erkeklerde bu düşüş yaklaşık % 15 ile sınırlıdır.

Yaşlı bireyin düşme yüksekliği; ayaktayken düşmenin etkisi otururken düşmenin etkisinden daha fazladır.

Yaşlı bireyin düştüğü zeminin özelliği; ahşap, sentetik ve taş zemine düşme sonucu gerçekleşen yaralanmanın etkisi halı üzerine düşmenin oluşturacağı yaralanma et- kisinden daha fazladır.

Düşme sonrası hareketsizliğe bağlı sağlık sorunları;

Kirli kanın kalbe dönüşünü sağlayan toplardamarlarda tıkanıklık sorunları

Uzun süreli yatmaya bağlı basınç yaraları

Cilt dokusunun esneklik yeteneğinde azalma

İdrar yolları enfeksiyonu

Akciğerlerde viral veya bakteriyel enfeksiyon

Kas kitlesi ve kuvvetinde kayıplar

Eklemlerin hareket genişliğinde kalıcı kayıplar

Kasların uzama yeteneğinde azalma

Depresyon

Sindirim faaliyetlerinde yavaşlama

Bağımsız hareket etme yeteneğinde azalma

Temel günlük yaşam becerlerinde (giyinme, temizlik vb.) bağımlılık

Ayağa kalkmada güçlük, baş dönmesi ve yeniden düşme