FİZİKSEL REHABİLİTASYON

Yansımayı önleyici değişiklikler: Parlak, cilalı yüzeylerden kaçınmak. Yer yüzeyi için halı, duvar yüzeyleri için kâğıt veya mat boya kullanma. Cam, plastik, cilalı mobilya ve dekorasyon malzemesi kullanmamak. Metal aksamlı ev araç-gereçleri yerine ahşap malzeme kullanma ışığı daha az yansıtır.

Yürüme ve yer değiştirmeye yardımcı araçlar, örneğin yürüteç ve tutunma barları parlak materyallerden seçilmemeli veya üzeri mat renkli malzeme ile kaplanmalıdır.

Topluma açık alanlarda yaşlı bireylerin göz kamaşmasına yol açacak ışık kaynaklarına karşı dikkatli olunmalıdır. Örneğin alışveriş merkezlerinde yön levhaları, toplu taşıma araçlarındaki parlak işaret ve yazıların yansıtıcı özelliği olmamalıdır.

Market ve eczanelerde satılan ürünlerin parlak plastik materyallere sarılmaması, isim etiketleri, cadde ve trafik işaretlerinin mat yüzeylerle parıltısının azaltılması yaşlı bireylerin ışığa duyarlılığını azaltmaktadır.

Güneşli günlerde ışığa hassasiyet yaşlı bireyler için önemli bir sorun olabilir. Yaşlıların güneş gözlüğü, kasket, siperli şapka veya şemsiye kullanmaları teşvik edilmelidir.

Gün doğumu ve gün batımı sırasında güneşin yol açtığı yansımalar, gece karanlıkta kafa lambası ile gelen kişi, kara yollarını bölmek için ince ışık kaynağı kullanma göz kamaşmasına yol açabilir ve yaşlılar için tehlikeli olabilir. Yaşlı bireyin, aile yakınının veya bakım personelinin bu anlarda dikkatli olması gerekir.

Işığa duyarlılığı olan yaşlı bireylerin odalarını aydınlatmak için sarı renkli florasan yerine beyaz renkli florasan kullanımı sade bir renk olarak sarı rengin kuvvetini ve sertliğini azaltması için önerilmektedir.

Tek bir ışık kaynağı yerine yumuşak bir aydınlatma, perde veya panjur kullanma, hafif renkli camlardan oluşan pencereler, duvara monte veya tavana bakan ışık kaynağı ışığa duyarlılığı azaltmak için kullanılmalıdır.

Karanlığa uyumda gecikmeyi azaltmak için yaşlı bireylerin yaşam alanlarına aile üyeleri veya bakım personeli tarafından yapılabilecek bazı müdahaleler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Yaşlı bireylerin bulunduğu ortamda gece lambası kullanmak.

Karanlıkta kırmızı renkli ışık kaynağı kullanmak karanlığa uyum süresini azaltmakta ve yaşlı birey için yeterli görmeye yardımcı olmaktadır.

Yaşlı bireylerin cebinde küçük bir ışık kaynağı taşımaları tavsiye edilmektedir.

Yaşlı bireyler karanlık bir odaya girerken odanın girişini hafif bir ışık kaynağı ile aydınlatmak yaşlının karanlığa uyumuna ve görme işlevine yardımcı olacaktır.

Yaşlı bireyin karanlık olan bir odaya girdiğinde sensörlü bir ışık kaynağının devreye girmesini sağlayan bir düzenek kurulması yararlı olacaktır.

Tüm seçenekler yapılacak düzenlemeler arasında yer almaktadır.

Yaşla ilişkili işitme kaybı için risk faktörleri;

Alkol kullanma; diğer beslenme faktörleri ile etkileşime girebilir (özellikle B12 vitamini).

Aile öyküsü; işitme kaybının başlangıcı ve şiddetini etkileyebilir.

Östrojen ve aldosteron hormonu; işitme kaybına karşı koruyucu olabilir.

Progesteron hormonu riski artırabilir.

Yasadışı ilaç kullanımı; extacy işitme sinirleri için toksik etki oluşturabilir.

Endüstrilyel kimyasallar; özellikle toluene ve styrene.

Erkek cinsiyet; erken yaşta başlangıç ileri yaşlarda şiddetli işitme kaybı riski.

Tıbbi durumlar; şeker hastalığı (diabet), böbrek yetmezliği, aterosklerozis, bağışıklık sisteminin zayıflaması, kafa travmaları.

İlaçlar; steroid olmayan anti-inflamatuar ilaçlar, diüretikler, salisilatlar, asetaminophen.

Gürültü; mesleki, serbest zaman ve askeri alanda oluşan sesler.

Sigara kullanımı; işitme kaybı üzerinde küçük bir etkisi vardır.

Vitamin alımı; B12, C, E veya beta karotenin işitme kaybı riskini azalttığına dair

kanıt yok.

Folik asit ve omega 3 yağ asitlerinin kullanımı yaşla ilişkili işitme kaybını yavaşlatabilir.

İşitme kaybı olan yaşlılara yönelik yapılabilecek çevresel düzenlemeler ve iletişim stratejileri;

Çevredeki gürültüleri azaltmak amacıyla akustik malzemeler kullanılabilir. Örneğin kumaş, döşemelik kumaştan mobilyalar (ahşap ve metal mobilyalar tercih edilmemeli), halı, kalın perdeler.

Mutfak ve oturma odası gibi gürültülü alanlarda ses yalıtım malzemesi ile duvarların kaplatılması.

Pencerelerin dışarısı ile olan teması kesmesi için tam vakumlama özelliğine sahip olacak şekilde kapanması.

Radyo, televizyon, klima, bulaşık ve çamaşır makinesi gibi ses çıkartan ev araçlarının olabildiğince elimine edilmesi.

Vızıltı sesi çıkartan florasan aydınlatmaların değiştirilmesi.

Telefonların volüm yüksekliği kontrol edilmelidir.

İşitme kaybı olan yaşlının yüzüne bakarak konuşulmalıdır.

Konuşmaya başlamadan önce yaşlının görsel dikkati çekilmelidir.

Yaşlıyla düşük tonda ve orta hızda konuşma yapılmalıdır.

Yaşlı bireyi ürkütmeden önden yaklaşarak konuşmaya başlayın.

Gölge veya karanlığı azaltarak yeterli aydınlatma ile görsel destek gibi sözel olmayan ipuçları kullanın.

Bağırarak konuşmayın.

Yaşlı birey söylenileni anlayamadı ise ifade tekrarlanmalıdır.

Beslenme faktörleri:

Yaşla birlikte tat duyusu ile ilgili olarak ağız ve çevresinde de değişiklikler meydana gelmektedir. Bunlar;

Ağız ve dudakların esnekliğinde azalma

Tükürük akışında azalma

Burun salgısı yapısında değişiklikler

Ağız salgısında değişiklikler

Diş eti iltihabı ve hastalıkları

Takma diş kullanma

Dilde yarıklar

Değişen çevresel ısı şartlarına karşı yaşlı bireylerin bu yetersiz refleks tepkileri bazı önlemlerle giderilebilir. Bu önlemler;

Sıcak günlerde serin yerleri tercih etme

Sıcak ortamda aktivite düzeyini azaltma

Güneşi yansıtan renkleri tercih etme (beyaz)

Güneşli havalarda şapka ve güneş gözlüğü kullanma

Terlemeyen ve nefes alabilen gözenekli kıyafetler tercih etme

Yaşlı bireylerde soğuk günlerde yeterli kalınlıkta kıyafet giyinme

Güneşi yansıtmayan renkleri tercih etme (siyah)

Eldiven, bere ve gerekirse ayaklar için yün çorap kullanma

Su geçirmeyen yağmurluk giyinme

Vücut ısısını korumak amacıyla ıslanmayı engelleyen su geçirmez ayakkabı kullanımı tercih edilmelidir.

Araç kullanımına ilişkin dikkat edilecek hususlar;

65 yaş sonrası araç kullanmaya devam etmek isteyen bireyler olası görme kusurlarında yeterli düzeltme sağlayabilecek gözlük veya kontak lens kullanımına önem vermelidir.

65 yaş üstü bireylerin trafiğe çıkmadan önce karmaşık ve hareketli görme becerilerine ilişkin eğitim seanslarına katılmaları önerilmektedir.

Üst görme alan kaybı yaşayan yaşlı bireyler, trafikteyken baş üstü yol işaretleri ve trafik kurallarına ilişkin uyarıları görmek amacıyla yukarı doğru bakma gereksinimi için dikkatli olmalıdır.

Derinlik algısı ve mesafe tayin etmede güçlük çeken yaşlı bireylerin araç kullanmaktan kaçınmaları gerekir.

Karanlığa uyum sağlamada güçlük çeken ve ışık parıltısına toleransı azalan yaşlı bireyler, gece araç kullanmaktan kaçınmalıdır. Ayrıca yaşlı bireylerin baş hizasından gelen ışıklara bakmaktan kaçınmaları, bölünmüş yolları kullanmaları ve iyi aydınlatılmış yollarda araç kullanmaları önerilmektedir.

Yaşlı bireyler için trafik işaretleri yeterli büyüklükte ve kontrast renklerden oluşturulmalıdır.

Yaşlı bireyler yeşilden kırmızı ışığa geçişte aracı durdurmak için geç reaksiyon verebilmekte, bu nedenle trafik ışıklarının olduğu bölgelerde araçlarını resmî azami hız limitinden %10 daha yavaş kullanmaları önerilmektedir.

Gece araç kullanan yaşlı bireyler için yol takibi, yol ortasındaki çizgiler veya yol kenarındaki işaretlerle sürdürülmektedir. Bu işaretlerin genişlik mesafesi yaşlı bireyler için artırılmalıdır.

Banyoda yapılabilecek değişiklikler; genellikle banyo küvetine giriş ve tuvalete oturmada güçlük yaşanmaktadır. Bu bölgelere tutunma barı yerleştirilmelidir.

Tutunma barlarının çapı kullanacak kişinin kavrayabileceği genişlikte ve paslanmaz çelik veya krom malzemeden yapılmalıdır (parlamaya yol açmaması için üzeri mat bir renkle kaplanabilir).

Tuvalet oturma yüksekliği bireyin boy uzunluğuna göre değişmekle birlikte ortalama 45 cm olmalıdır.

Tuvalet banyo duvarının 45 cm uzağında olmalıdır.

Banyo ve duş kabini zeminine kaygan olmayan malzeme yerleş- tirilmelidir.

Yüksekliği ayarlanabilir duş musluğu ve 150 cm esnek su hortumu ve en az 150x120 cm düz duş kabini düzenlenmelidir.

Duvara sabitlenmiş 90x90 cm L şeklinde duş oturma sandalyesi bulundurulmalıdır.

Banyo içinde tekerlekli sandalye ile rahat manevra yapılabilmesi için 150 cm çapında boşluk olmalıdır. Lavabo yüksekliği en az 80 cm olmalıdır.

Gözde meydana gelen değişikliklerin nedenleri yaşla ilişkili fizyolojik gerileme ile birlikte, sinir sistemi, algı ve hastalığa yol açan bozukluklar olarak sıralanabilir. Yaşlanma sürecinde görme işlevleriyle ilgili çeşitli değişiklikler gerçekleşmektedir. Bunlar; görme alanında azalma, görme keskinliğinde değişiklikler, gözde aydınlatma gereksiniminin artması, karanlık-aydınlık uyumunda gecikme, kontrastlığı artırma ihtiyacı, göz uyum gücünde azalma ve renkli görme ve derinlik algısında değişikliklerdir. Görme alanında azalma durumunda yaşlanma süreciyle hem merkezî hem de periferik (merkezden uzak, dışa veya yanlara doğru) görme alanlarında azalma hızlanmaktadır. Yaşlılığın erken döneminde göz bebeği boyutunda azalma gözün merkezden uzak kısımlarının daha az ışık alması ile sonuçlanırken yaşlılığın ilerleyen döneminde ise retina metabolizmasında azalma ile sonuçlanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Gözün değişik mesafelerdeki nesnelerin keskin şekillerini bağımsız olarak seçmeye kendisini alıştırma yeteneği göz uyum yeteneği olarak adlandırılır. Doğru cevap B'dir.

Çevredeki ses dalgalarının kulakta elektriksel sinyallere dönüştülmesi veya beyine sinir uyarımlarının aktarılması sırasında gerçekleşen işlev kaybı duyu-sinir işitme kaybıdır. Yaşlılığa bağlı gelişen duyusal işitme kaybı; Cochlea organındaki duyusal saç hücrelerinin dejenerasyonu ve epithelial zayıflama sonucu yüksek frekanslı sesleri işitmede kayıp oluşur ve yaşlılığa bağlı gelişen sinirsel (nöral) işitme kaybı cochlea sinirindeki dejeneratif değişiklikler ve sinir yolağı boyunca bulunan sinir hücrelerindeki kayıplar sonucu gelişir. İletimsel işitme kaybı ise; yaşlı bireylerde görülebilen iletimsel işitme kaybı dış kulak ve orta kulak veya her ikisinde gerçekleşen işlev kayıpları sonucu ortaya çıkmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Yaşla ilişkili işitme kaybı için risk faktörleri aşağıdaki gibi sıralanabilir. 

• Alkol kullanma; diğer beslenme faktörleri ile etkileşime girebilir.

• Aile öyküsü; işitme kaybının başlangıcı ve şiddetini etkileyebilir.

• Östrojen ve aldosteron hormonu; işitme kaybına karşı koruyucu olabilir.

• Progesteron hormonu riski artırabilir.

• Yasadışı ilaç kullanımı; extacy işitme sinirleri için toksik etki oluşturabilir.

• Endüstrilyel kimyasallar; özellikle toluene ve styrene.

• Erkek cinsiyet; erken yaşta başlangıç ileri yaşlarda şiddetli işitme kaybı riski.

• Tıbbi durumlar; şeker hastalığı, böbrek yetmezliği, aterosklerozis, bağışıklık sisteminin zayıflaması, kafa travmaları.

• İlaçlar; steroid olmayan anti-inflamatuar ilaçlar, diüretikler, salisilatlar, asetaminophen.

• Gürültü; mesleki, serbest zaman ve askeri alanda oluşan sesler.

• Sigara kullanımı; işitme kaybı üzerinde küçük bir etkisi vardır. Obezite yaşla ilgili işitme kaybı risk faktörlerinden biri değildir. Doğru cevap C'dir.

Gaz sızıntısına karşın otomatik elektrik kesintisi sağlayan bir güvenlik mekanizması kullanılması koku duyusu kaybına karşı yaşlılar için alınabilecek önlemlerden biridir.  Doğru cevap D'dir.

Yaşlılarda tat ve koku duyusunu pek çok faktör etkilemektedir. Hormonel faktörler; beyinde adrenal bez hormonlarının üretiminde yetersizlik, adrenal bezde gen mutasyonu, cushing sendromu, diabetis mellitüs (şeker hastalığı) ve turner sendromu olarak sayılabilir. Cushing sendromu yaşlılarda tat ve koku duyusunu etkileyen hormonel faktörden biridir. Doğru cevap E'dir.

Yaşlı bireyler hipotermi riskine karşı bazı özel önlemlerin alınması gerekir. Bunlar; oda ısısı en az 21 ̊C olması, yaşlı bireye yeterli kıyafet giydirilmesi (uzun içlikler), yeterli beslenmesinin sağlanması ve sıcak içecekler içirilmesi, ortam ısısının dijital ısı ölçer ile takip edilmesi ve yaşlının kaldığı ortamda otomatik devreye giren ısınma sisteminin tercih edilmesidir. Doğru cevap C'dir.

Yaşlılarda ısı düzenlemesinde bozukluklarda çeşitli faktörler rol oynamaktadır. Bunlar; deri yapısında değişimler (deride incelme), dolaşımda azalma, süreğen (kronik) hastalıkların etkileri, kişisel sağlık davranışlarında (sigara, aktif olmamak) değişiklikler. Doğru cevap B'dir.

Yaşlılar için uygun olan çevresel düzenlemeler: a) yeterli ve doğru aydınlatmanın kullanılması, b) zıt renklerin kullanımı sağlanarak şekil-zemin algısının kolaylaştırılması ve böylelikle düşmenin engellenmesi, c) koku ve işitme duyularının kullanıldığı cihazlara görsel uyaranlarında eklenmesi(örneğin gaz ikaz cihazına ışıklı bir uyaran ilave edilmesi) ve ses yankısına karşın akustik özellikte malzemelerin oturma odası ve mutfak gibi yoğun yaşam alanlarındaki duvarlara monte edilmesi olarak sıralanabilir.  Doğru cevap E'dir.

Görme kaybı olan yaşlılar için merdivenlerde basamağın yatay yüzey ile dikey yüzey renkleri kontrast olmalıdır. Yatay ve dikey yüzeyin aynı renklerde olması, görme kaybı olan yaşlılar için düşme riski oluşturur. Doğru cevap A'dır.