FİZİKSEL REHABİLİTASYON - Deneme Sınavı - 6

Pozisyon değişikliğine bağlı tansiyon düşmesi sonucu denge kaybı ve düşme tehlikesi geçiren yaşlı bireylerdeki kalp damar sorunları ve buna yönelik kullanılan ilaçların gözden geçirilmesi hususunda doktora yönlendirme yapılmalıdır. Yaşlı birey ve bakım personeline tansiyon düşüşüne bağlı denge kayıplarında fizyolojik manevraların önemine ilişkin eğitim verilmelidir:
1. Ayağa kalkmadan önce kalça ve bacakların yaşlı birey tarafından aktif şekilde hareket ettirilmesi,
2. Karın çevresine elastik korse kullanılması,
3. Sırt üstünden oturmaya yavaşça hareket ederek gelme,
4. Pozisyon değiştirmeden önce üst uzuvlara egzersiz ve ayaklara bilekten aşağı-yukarı yönde hareketler uygulanmalıdır.

Ayakta durmaya yönelik egzersizler:
• Ayakta duruş sırasında öne-arkaya, sağ ve sol yana vücut ağırlığını aktarma egzersizleri
• Ayakta durma sırasında uzanma
• Ayakta duruşta öne eğilme
• Ayakta duruş sırasında farklı ağırlık ve hacimdeki nesneleri taşıma
• Ayaktayken zemindeki nesneleri toplama
• Ayakta duruş sırasında kalça ve ayak stratejileri eğitimi
• Düz bir hat üzerinde yavaş hızda adımlama çalışması
• Değişik yer zeminleri (ahşap, sentetik, halı, seramik, asfalt vb.) üzerinde ayakta durma ve vücut ağırlığı aktarma eğitimi
• Bacak arka grup kaslarına esneklik egzersizleri
• Tai Chi’nin basit ve uyarlanmış hareketleri

Yaşlılarda mobilite ve transferin kolaylaştırılması; tıbbi yardımlar, çevresel düzenlemeler ve teknoloji kullanılması ile mümkün olur.

Öz bakım; beslenme, giyinme, yıkanma, cilt bakımı ve temizliği kapsamaktadır.

Günlük işlerin bağımsız sürdürülebilmesinde önemli bir husus da mobilitedir. Mobilite ile ilgili geliştirilmiş yardımcı teknoloji ile yatarken, otururken, ayakta dikilirken, yürürken ve bir yerden bir yere inip binerken konfor ve güvenlik artmaktadır. Mobilite için farklı şekil ve özellikte baston ve yürüteçler kullanılmaktadır.Ayrıca tekerlekli sandalyenin seçimi ve eğitiminin verilmesi ile erişim sorunları azaltılabilir.

Ofset Baston

Vücut yükü kollar vasıtası ile bu bastona aktarılmaya çalışılır. Diz ve kalça eklemindeki hastalıklarda ve sorunlarda kullanılır, tutacak kısmının ön tarafı kavislidir.

Yürüteçler

Bacaklarında zayıflık ve denge problemi olan kişilerde istikrarlı duruş, vücut ağırlığı taşıtma ve yürümede yükün azaltılmasında kullanılan araçlardır. Bu cihazlarla dönüş yapma ve cihazı kontrol etmede bazı yaşlılar sorunlar yaşayabilmektedir. Cihazlar genellikle öne eğilerek kullanıldıklarından sırtta eğilmeyi artırabilir. Yürüteçlerle merdiven inip çıkmak bastondaki gibi mümkün olamaz.

Hasta ayakta dururken el bileğinin vücuda değdiği yerin hizası belirlenir. Bu hiza baston ve yürüteç için önemli yüksekliktir. Bu aletlerin elciklerini bu yükseklikte tutarken dirsek 15 ile 30 derece arasında bükülü olmalıdır.

Koltuk altı tip (Aksillar) koltuk değneklerinini kullanırken değnek, ayağın yaklaşık 5 cm dışında ve 15 cm önünde durmalı, yastık destek noktası ise koltuk altının 4-5 cm altında olacak şekilde ölçü alınmalıdır. Dirsek 30 derece bükük olacak şekilde elcik kısmı aşağı ya da yukarı ayarlanmalıdır.

Ön kol destekli (Kanedyen) tipte ön kolu tutan parçası dirsekten 2,5-4 cm aşağıda ol- malı, değnek ayağın yaklaşık 5 cm dışında ve 15 cm önünde durmalı, dirsek 15-30 derece arasında bükülü durmalıdır.

Platform tipte ön kol yere paralel ve dirsek 90 derecede durmalıdır.

Tekerlekli sandalye kullanan bireylere bakıldığında daha çok eklem sorunları, sinir sistemi hastalıkları, felçler, kemik yapı sorunları, ampütasyon, kalp akciğer sistemi yetersizlikleri tanıları olan yaşlılar görülmektedir.

Ev/Apartman Girişi

Apartman girişi, koridorlar ve ev kapısı önü eşit miktarda aydınlatılmalıdır. Tercihen harekete duyarlı aydınlatmalar apartman kapılarına konmalıdır.

Merdivenlerdeki kırıklar, oynayan mermer-granitler tamir edilmelidir.

Merdivenlerde kaymayan malzeme-kaplama seçilmelidir.

Koridor, asansör yanı ve katlar arası duvarlara tırabzanlar konmalıdır.

Tırabzanlar kesintisiz olarak yukarı katlara kadar yapılmalıdır.

Tırabzanlar yaşlı bireylere uygun yükseklikte monte edilmelidir.

Apartman koridorlarında ve kapı önlerinde yaşlının takılacağı gereksiz ayakkabı,oyuncak (bisiklet, top vb.), eşya bulunmamalıdır.

Merdiven kenarlarına renkli kaymaz bantlar yapıştırılmalıdır.

Apartmanlarda yetişkin tekerlekli sandalyenin ve refakatçisinin binebileceği büyüklükte asansörler olmalıdır.

Asansör önü alan manevra yapmaya yetecek kadar geniş olmalıdır.

Katlar arası tavan aydınlatması da yeterli olmalıdır.

Evin İçine Yönelik Düzenlemeler

Yaşlılar genellikle elektrik faturalarını fazlaca önemsemekte ve genellikle kısıtlamalara gitmektedirler. Ancak ev içi eşit düzeyde aydınlatılmalıdır.

Elektrik anahtarları (tercihen yeni dokunmatik olanlar) ve prizler yaşlının kolaylıkla erişebileceği yükseklikte konumlandırılmalıdır.

Uzun ömürlü, aşırı ısınmayan, yüksek Wattlı (80, 100W ve üzeri) teknolojik ampuller seçilmelidir.

Işığı ciddi oranlarda kesen avizeler-aplikler tercih edilmemelidir.

Ömrünü tamamlayan ampülleri, yaşlının başkalarına değiştirtmesi söylenmelidir;

karanlıkta, merdiven vs. kullanarak yüksekten düşme riski artırılmamalıdır.

Koridor gibi yerlerde gece düğmeyi bulmayı çalışmak yerine, harekete duyarlı aydınlatma teknolojileri tercih edilmelidir.

Ev içindeki koridorların bir tarafına da tırabzan takılmalıdır.

Tırabzanlar uygun yüksekliğe, dübeller vasıtasıyla çok sıkı sabitlenmelidir.

Ev içi eşikler kaldırılmalı ya da renkli kaydırmaz bantla kenarları bantlanmalı, görünür hâle getirilmelidir.

Halı ve kilimlerin altına kaydırmazlar yapıştırılmalıdır.

Mümkünse takılmaları engellemek ve güvenli mobilite için ev içi duvardan duvara halı kaplatılmalıdır.

Islak zeminlerde de uygun kaydırmaz yolluklar-kaplamalar kullanılmalıdır.

Halıların üzerinden yaşlının ayağının takılabileceği her şey kaldırılmalıdır.

Banyo

Banyo zemini, duş kabini varsa küvet içi kaydırmaz halı-paspasla kaplanmalıdır.

Evde tekerlekli sandalye kullanan varsa lavabo seviyesi aşağıya alınmalıdır.

Su sıcaklığı önceden sabitlenmelidir. Özellikle duyu kaybı olan yaşlılar (felçliler,şeker hastaları).

Elektrikli aletler fişte takılı kalmamalıdır.

Saç kurutma makinesi banyo dışında kullanılmalıdır.

Alafranga tuvalet için yükselticiler kullanılmalıdır.

Yaşlının kullandığı ilaçlar büyük harflerle etiketlenmeli ve nemden etkilenmeyecek şekilde dolaba konmalıdır.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tanımlamasına göre terminal dönem bakımı; fiziksel, psikososyal ve ruhsal problemler ve ağrının değerlendirilmesi, erken tanılanması ve tedavi süreciyle yaşam tehdit edici hastalıklarla karşılaşan hasta ve ailesinin yaşam kalitesini iyileştirme yaklaşımıdır (DSÖ, 2007).

65 yaş üstü bireylerde terminal dönem bakımın hedefleri aşağıdaki gibi özetlenebilir;

Yaşlı bireylerin ağrı ve rahatsızlık veren hastalık belirtilerinde rahatlama sağlamak,

Yaşlı bireylere yaşam ve ölümü normal bir süreç olarak deklare etmek,

Yaşlı bireylerde ne ölümü ötelemek ne de ölümü çabuklaştırmak,

Yaşlı bireylerin bakımına psikolojik ve inanç boyutlarını da entegre etmek,

Yaşlı bireylerin ölümüne kadar olabildiğince aktif olarak yaşamlarına yardımcı olan bir destek sunmak,

Yaşlı bireylerin ailelerine yaşadıkları üzüntüyle başa çıkmaya yardımcı olan bir destek sunmak,

Yaşlı bireyleri ve ailelerini psikolojik danışmanlık da dâhil olmak üzere gereksi- nimlerine yönelik disiplinler arası bir ekip anlayışından yararlandırmak,

Yaşlı bireylerin yaşam kalitesini olabildiğince artırmak ve hastalığın seyrini pozitif etkileyebilmek,

Hastalık sırasında, yaşamı uzatmayı hedefleyen kemoterapi veya radyoterapi gibi diğer tedaviler ile birlikte yaşlı bireylerde hastalığın seyrine yönelik olabildiğince erken uygulamalara yer vermek.

Yaşamın sonlarına doğru gerçekleşen vücuttaki ilerleyici olumsuz değişimler şöyle sıralanabilir;

6. Ay: Yaşlı birey genelde yer değiştirebilmekte, gördüğü radikal (örneğin büyük ölçekli cerrahi müdahale) tedavi önlemlerinin bazı yan etkileri görülmektedir. So- run, rahatsızlık ve reddetmenin ilk aşamasındadır.

5. Ay: Yaşlı bireyde biraz kilo kaybı, zayıflama, belirtilerde yaygınlaşma, stres belir- tileri, hastalığın son döneminde olduğunu giderek kabul etme, korku ve despres- yon belirtileri gözlenir.

4. Ay: Yaşlı bireyde giderek artan kilo kaybı, iştahta azalma, fiziksel değişim, belir- tilerin daha fazla ortaya çıkması. Ağrıya ilişkin çalışmalar, planlama ve rahatlatma.

3. Ay: Yaşlı bireyde fiziksel gerileme belirginleşir. Hastalık belirtileri ve ağrı artar. Kendini geri çekme ve izole olmaya başlar. Yaşlı birey hastalığının son döneminde

olduğunu kabul eder.

2. Ay: Yaşlı bireyde ilerleyici fiziksel gerileme ve hastalık belirtilerinde artış gö-

rülür. Öncelikle ağrı ile mücadele edilir. Yaşlı birey yatağa bağımlı hâle gelebilir.

Kendini geri çekmede artış görülür.

Son Ay: Yaşlı bireyin ortamdan kendini geri çekmesi belirginleşir. Tamamen bakı-

ma ihtiyacı vardır. Hastalığın belirtileri ve ağrı için yoğun tedaviye ihtiyaç duyulur.

İştah yoktur.

Terminal dönemdeki yaşlı bireyin yaşam kalitesi;

Bireyin ağrı, kabızlık, zayıflık ve nefes darlığı gibi belirtileriyle ilişkilidir,

Bireyin yer değiştirme ve bağımsızlık gibi fiziksel işlevleriyle ilişkilidir,

Anlamlandırma gibi bireyin ruhsal ve manevi işlevleriyle ilişkilidir,

Bireyin ilişkileri, yakın arkadaşlıkları ve ailesi gibi sosyal işlevleriyle ilişkilidir,

Bireyin endişe, depresyon, kabul, ızdırap, huzur gibi psikolojik işlevleriyle ilişkilidir,

Bireyin hatırlama, konsantre olma ve yaşamdaki durumları ifade edebilme gibi zihinsel becerileriyle ilişkilidir,

Bireyin rollerini tanımlaması ve yararlılık hissi gibi sosyal-duygusal işlevleriyle

ilişkilidir,

Bireyin biopsikososyal ve ruhsal özellikleriyle ilişkilidir,

Bireysel tatminle ilişkilidir,

Bireyin söylemleriyle ilişkilidir.

Yaşlı bireylerin terminal dönemine ilişkin belirtiler; ağrı, yorgunluk, ateş, beslenme yetersizliği, bunamada davranış sorunları, zihinsel faaliyetlerde kayıp, huzursuzluk ve dinlenememe, halüsinasyon, uyku bozuklukları, beslenme-konuşma-yürüme gibi işlevleri güçleştiren istemsiz küçük kas kasılmaları, baş dönmesi, baş ağrısı, öksürük, balgam, nefes darlığı, bağırsak tıkanıklığı, kabızlık, ishal, yutma güçlüğü, mide bulantısı, kusma, idrar kaçırma, ağız kuruluğu, kanama, karında anormal sıvı birikmesi, iştah kaybı, mide ağrısı, uzuvlarda şişlik (lenf ödem), basınç yaraları, kaşıntı ve diğer belirtilerdir.

Ağrı nedenleri arasında kas-iskelet sorunları (çarpma veya düşme sonucu ezilme, kırık, kas spazmı), iç organ sorunları (bağırsak, kalp, böbrek ve pankreas), sinir sistemi kökenli ağrılar (şeker hastalığına bağlı sinir iltihabı, siyatik, felç sonrası, ayak-el bölgesi sinirlerinde iltihaplanma).

Restoratif dönem; yaşlı bireyin hastalık belirtileri ve tedavinin yan etkilerinden makul bir zamanda kurtulması beklenir ve olabildiğince kaybettiği işlev ve kuvveti yeniden kazanması amaçlanır.