FİTOPATOLOJİ

Bitkideki bir virüsü vektör birkaç saatten birkaç günlük bir beslenme süresine kadar kazanabiliyor ve tüm yaşamı boyunca da bünyesinde taşıyabiliyorsa bu virüslere “persistent” (kalıcı) virüsler, bu şekildeki taşınmaya da persistent taşınma adı verilmektedir. Persistent virüsleri nakleden böcekler floem dokularında beslenen böceklerdir. Bu taşınma tipinde virüs böcek bünyesinde birkaç saatten birkaç güne kadar süren latent dönem geçirmektedir. Bu şekilde böcek vücudunda dolaşan persistent virüslere sirkülatif (dolaşımlı) virüsler, böcek vücudunda çoğalan virüslere ise propagatif (çoğalan) virüsler adı verilmektedir. Bazı persistent propagatif virüsler böcek yumurtalarıyla da taşınabilirler, bu taşınma şekline transovarial (yumurtayla) taşınma denilmektedir.

Viroidler: İlk defa 1920’li yılların başlarında Kuzey Amerika’da patates bitkisinde, patates iğ yumru hastalığı (PSTVd, potato spindle tuber viroid) belirlendiği zaman etmenin bir virüs olabileceği düşünülmüştür.

Eradikasyon: Bir bölgeye yeni girmiş ve ekonomik olarak önemli bazı virüs ve viroid hastalıklarının yayılmasını önlemek için o sahadaki virüsün konukçusu olan tüm bitkilerin yok edilmeleri (eradikasyon) gerekebilir. Örneğin ABD Pensilvanya’da PPV’den dolayı 105 bin sert çekirdekli meyve ağacı yok edilmiştir.

İlaçla tedavi (kemoterapi): Bitki materyallerini bazı kimyasallarla virüs ve viroidlerden arındırma genellikle baflarısız olmaktadır. Bununla birlikte kimyasalların sıcaklıkla tedavi veya meristem kültürüyle birlikte kullanılması başarı oranını artırmaktadır.

Domates sarı yaprak kıvırcıklık virüsü, çift partiküllü Geminivirus cinsi içerisinde yer almakta ve tütün beyaz sineği (Bemisia tabaci, Biyotip B = Bemisia argentifolii) ile persistent olarak taşınmaktadır. Küresel yapılı yaklaşık 20 nm çapındaki partiküller, tek sarmallı DNA içermektedir.

Şarka virüsü: Potyvirus cinsinden, afitlerle non-persistent olarak taşınan bir virüstür. Tüm sert çekirdeklilerde özellikle de kayısı, erik ve şeftalilerde ciddi zararlara sebep olmaktadır. Sert çekirdeklilerde yaprak, meyve, meyve çekirdeği ve çiçeklerde belirti oluşturmaktadır.

Virüsler yalnızca canlı hücrelerde çoğalabilen (obligat) küçük bulaşıcı parazitlerdir.

Sistemik Belirtiler

Virüsün bitkiye girdiği yerde değil, diğer doku ve organlarda oluşturmuş olduğu belirtilerdir. Bu belirtiler yaprak, gövde, çiçek, meyve kısaca tüm toprak üstü ve kök gibi toprak altı aksamında görülebilir.

Petal: Çiçek taç yapraklarına verilen isimdir. Petal renginin kırılması çoğunlukla antosiyanin pigmentinin kaybından kaynaklanmaktadır.

Bitki virüsleri bir bitkiden diğerine de.işik şekillerde taşınırlar. Taşınma şekli vejetatif üretim materyalleri, özsu ile mekanik olarak, tohumla, polenle, küskütle ve belirli böcek, akar, nematod ve funguslarla olmaktadır.

Akarlar sokucu emici ağız parçalarına sahip, yaklaşık 0.2 mm boyunda oldukça küçük eklem bacaklı canlılardır. Eriophyidae familyasından olan akarlar en az 6 virüsü nakletmektedir. Örneğin, Aceria tulipae  adındaki akar, buğday çizgi mozaik virüsü (wheat streak mosaic virus, WSMV) ve buğday nokta mozaik virüsü’nü (wheat spot mosaic virus, WSpMV) nakletmektedir.

Viroidler mekanik olarak, vejetatif üretim materyali, aşı, tohum, polen ve afitler tarafından taşınırlar, bununla birlikte en yaygın taşınma şekli vejetatif üretim materyalleridir.

Bir bölgeye yeni girmiş ve ekonomik olarak önemli bazı virüs ve viroid hastalıklarının yayılmasını önlemek için o sahadaki virüsün konukçusu olan tüm bitkilerin yok edilmelerine eradikasyon adı verilir.

Vektörel tedavi virüs ve viroidlerden ari bitki üretiminde kullanılan yöntemlerden biri değildir.

Şarka Virüsü (Plum Pox Virus, PPV)

Şarka virüsü Potyvirus cinsinden, afitlerle non-persistent olarak taşınan bir virüstür.

Turunçgil Cüceleflme Viroidi (Citrus Exocortis Viroid,CEVd) Hastalık belirtileri ancak turunçgil cüceleflme viroidi ile bulaşık aşı gözü, Poncirus trifoliata (üç yapraklı), bunun portakal ile olan hibridi (Carrizo citrange), Filistin tatlı laymı veya rangpur laymı üzerine aşılandığında meydana gelmektedir.

Cansız organizmalarda da çoğalabilirlik bitki virüslerinin özelliklerinden biri değildir.

Elips yaygın bir virüs şekli değildir.

Virüsler yalnızca canlı hücrelerde çoğalabilen (obligat) küçük bulaşıcı parazitlerdir. Bitki virüslerinin 20 nm çaplı olanları olduğu gibi 2000 nm’den (2 µm) uzun olanları da bulunmaktadır ve çok küçük olduklarından ışık mikroskopu ile görülememekte ancak elektron mikroskobunda görülebilmektedirler. Virion olarak da bilinen virüs partikülleri genetik bilgiyi taşıyan tek veya çift sarmallı nükleik asit (RNA veya DNA) ve bir protein kılıftan ibarettirler. Virüslerin sahip oldukları bu protein kılıfa “kapsid” adı verilmektedir. Virüs kapsidleri, virüs partiküllerinin dış etkenlerden korunmasından, nükleik asitler ise konukçuları hastalandırmadan sorumludurlar. Kapsidler, kapsomer adı verilen bir veya daha fazla tipte protein alt ünitelerinden yapılmıştır. Az sayıda olan bazı virüslerde de (örne-ğin Rhabdoviridae ve Bunyaviridae familyalarındaki virüsler) yapı bu kadar basit olmayıp partikülün en dışında glikoprotein yapısında mahmuz şeklinde çıkıntılar, bu çıkıntıların gömülü olduğu iki katlı bir yağ (lipid) tabakası ve bunun altında da protein tabakası bulunmaktadır. Böyle virüslere zarflı virüsler denilmektedir. Virüs partiküllerinin yaklaşık % 60-95’i protein, % 5-40’ı da nükleik asitten ibarettir. Virüsler diğer bazı mikroorganizmalar gibi bölünerek çoğalmazlar ve spor gibi herhangi bir çoğalma yapısı da oluşturmazlar.

Bitki virüsleri değişik şekil ve boyutlardadır. Bunların neredeyse yarısı uzun (düz çubuk şeklinde veya kıvrılabilir ipliğimsi şekilde), geri kalanın çoğu küresel (yuvarlak veya çok yüzlü) ve az bir kısmı da mermi (basil) şeklindedir. Bazı uzun virüsler 15 nm genişliğinde, 300 nm boyunda uzun çubuklar şeklindeyken çoğu da genellikle 10-13 nm genişliğinde 480-2000 nm uzunluğunda ince, kıvrılabilir ipliğimsi bir şekildedir. Mermi şeklinde olan virüsler ise 52-75 nm genişliğinde ve 300- 380 nm uzunluğundadırlar. Küresel şekilli virüslerin çoğu 17-100 nm çapında ve çok yüzlü bir yapıya sahiptirler.