Sonuç Hesapları

Öz kaynaklarda değişim yaratan işlemler sonucunda işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki hakları ya artmaktadır ya da azalmaktadır. Bu doğrultuda işletme sahiplerinin haklarını artıran işlemler gelir, azaltan işlemler ise gider doğuran işlemlerdir. Bu bakımdan gelir ya da gider işlemleri işletmenin faaliyet sonucunun kâr veya zarar olarak belirlenmesi ile ilgili olan unsurlar olduğundan aynı zamanda bu hesaplara sonuç hesapları ya da gelir tablosu hesapları adı verilmektedir. 

Gelir ve gider hesapları işletmenin Gelir Tablosunu oluşturmaktadır. Dönemsonu geldiği zaman bütün gelir ve gider hesapları  “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına devredilerek kapatılırlar. Bu hesabın alacak tarafına o dönemde açılan bütün gelir hesapları aktarılırken, hesabın borç tarafına ise  o dönemde açılan bütün gider hesapları devredilir. Hesabın alacak kalanı vermesi gelirlerin giderlerden daha fazla olduğunu yani işletmenin kâr ettiğini gösterir. Diğer taraftan borç kalanı vermesi ise işletmenin giderlerinin gelirlerinden fazla olduğunu yani zarar ettiğini gösterir. “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabının kalanı aynı zamanda bilançoda “590 Dönem Net Kârı” veya “591 Dönem Net Zararı” olarak öz kaynaklar bölümünde yer alır. Bu bakımdan Dönem Net Karı ya da Dönem Net Zararı tutarları hem bilançoda hem de gelir tablosunda yer alan ve bu iki tabloyu birbirine bağlayan ortak unsurlardır. 

Gelir tablosunda gelirler İşletmeler belirli bir zaman içerisinde ana faaliyet konusu kapsamındaki  işlemler nedeniyle elde edilen gelirler ve ana faaliyet konusu dışındaki işlemlerden elde edilen kazanç ya da gelirler olarak ayrıma tabi tutulmaktadır. Örneğin bir ticaret işletmesinde  Ana faaliyet konusu kapsamındaki işlemler nedeniyle elde edilen gelirler mal ve hizmet satışlarından elde edilen gelirdir.  Ana faaliyet konusu kapsamı dışındaki gelirler ise kira geliri, reklam geliri, duran varlık satış geliri, faiz geliri, kâr payları, alınan komisyonlar gibi değişik unsurlardan oluşabilmektedir. 

• Brüt satışlar işletmenin esas faaliyetleri çerçevesinde satılan mal ya da hizmetler karşılığında alınan ya da tahakkuk ettirilen toplam değerleri kapsar. Satılan mal ve hizmetlerle ilgili sübvansiyonlar, satış tarihindeki vade farkları, ihracatla ilgili dönem içinde ortaya çıkan kur farkları, vergi iadeleri brüt satışlar içinde gösterilir. Brüt satışlara “Katma Değer Vergisi” dâhil edilmez. Brüt satışlar hesap grubunda aşağıdaki gelir hesapları yer alır:
  600 Yurtiçi Satışlar
  601 Yurtdışı Satışlar
  602 Diğer Gelirler

KDV işletmenin bir geliri ya da gideri değildir. Bu bakımdan hiçbir zaman satış tutarına ya da alış tutarına  dahil edilmez.

Bu grup, işletmenin esas faaliyeti dışında iştiraklerden ve bağlı ortaklıklardan elde edilen temettü geliri ile faiz ve diğer temettü gelirleri, temerrüt faizleri, komisyon gelirleri, kambiyo kârları, kira gelirleri, menkul kıymet satış kârları gibi diğer faaliyetlerden elde edilen olağan gelir ve kârlardan oluşur

İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu sebeple sık sık ve düzenli olarak ortaya çıkması beklenmeyen işlem ve olaylardan kaynaklanan gelir ve kârlar olağandışı gelir ve karlar olarak gruplandırılır. Bir başka ifadeyle bu grup, işletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle arızi nitelik taşıyan duran varlıkların satışlarından elde edilen kârlar ile olağandışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya çıkan gelir ve kârları kapsar.

İşletmelerin sonsuz olarak kabul edilen ömürleri bölümlendirilmiş ve her bölüme dönem adı verilmiştir. Muhasebenin temel kavramlarından dönemsellik ilkesi, her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak tespit edilmesini, gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesini ve her dönemde elde edilen gelirler ile bu gelirleri elde edebilmek için yine aynı dönemde katlanılan giderlerin karşılaştırılmasını gerektirir. Gelir ve giderlerin hangi döneme ait olduğunun belirlenmesinde ödeme ve tahsilat önem arz etmemekte, bu belirlemede tahakkuk esası baz alınmaktadır.

Gelirlerin tahsil edildiği dönem ile ait olduğu dönem arasında farklılık söz konusu olması durumunda dönemsellik kavramı gereği cari dönemde tahsil edildiği halde gelecek dönemlerin gelirleri olarak gösterilmesi gereken kısımların, gelecek döneme kadar bir bilanço hesabına kaydedilmesi gerekir. Bu doğrultuda izleyen aylara ait olmak üzere peşin tahsil edilen gelirler “380 Gelecek Aylara Ait Gelirler” hesabının alacak tarafına kaydedilir. “380 Gelecek Aylara Ait Gelirler” hesabı, izleyen aylar geldiğinde ilgili gelir hesabına devredilirken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır. Alacak kalanı veren bu hesabın kalanı, gelecek ay veya aylarda gelire dönüşecek olan toplam tutarları gösterir.

İçinde bulunulan hesap döneminde doğmuş yani hak kazanılmış olmasına rağmen, henüz istenebilir hale gelmemiş gelirler bulunabilir. Gelir doğmuş ise bu gelirin içinde bulunan döneme düşen tutarını (henüz tahsil edilmemiş olmasına rağmen) o dönemin geliri olarak kaydetmek gerekir. Fakat bu tutar henüz istenebilir duruma gelmediği için alacak olarak kaydedilmesi doğru olmayacağından, bu tutarın “Gelir Tahakkukları” hesabında izlenmesi uygun olur. Örneğin finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen bir işletme Kasım ayında kasasındaki fazla olan nakit parayı bankada açtırmış  mevduat hesabına 12 aylığına yatırmış olsun.  Bu kapsamda 12 ayın sonunda işletme bankadan anapara ve işlemiş faizi çekebilecektir. Burada dönemsellik kavramı gereği elde edilen faiz gelirinin ilgili aylara kaydedilmesi gerekir. Kasım ayında mevduat hesabına para yatırmasına rağmen Kasım ayının faiz  geliri ay sonunda gerçekleşecektir.  Aynı şekilde vade sonuna kadar geçecek süre kapsamında faiz geliri oluşacak  ancak tüm faiz gelirini vade sonunda tahsil edileceğinden  Gelir Tahakkukları hesabının borç tarafına kaydedecektir. Ertesi yıl vade sonundaana para ve faiz gelirini tahsil ettiği zaman ise bu tahakkuk hesaplarını kapatacaktır. 

işletmelerin faaliyetlerinde kullandıkları varlıkları elde edebilmek için katlanmak zorunda oldukları unsurlara gider adı verilir. Giderler, işletmelerin belirli bir zaman içerisinde ana faaliyet konusu ile ilgili işlemler ve ana faaliyet konusu dışındaki işlemleriyle ilgili ortaya çıkan giderler olarak sınıflandırılabilir. 

Net satış hasılatına ulaşmak için brüt satışlardan indirilmesi gereken değerler satış indirimleri grubu kapsamındaki  hesaplara kaydedilir. Satış tutarında yapılacak düzeltmeler
için TDHP’de Satış İndirimleri hesap grubunda aşağıdaki gider hesapları oluşturulmuştur.
610 Satıştan İadeler (-)
611 Satış İskontoları (-)
612 Diğer İndirimler (-)

İşletmenin esas faaliyeti ile ilgili bulunan ve üretim ya da satış maliyetlerine yüklenmeyen, araştırma
ve geliştirme giderleri, pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ve genel yönetim giderlerinden oluşan hesap
grubudur. Faaliyet giderleri hesap grubunda aşağıdaki gider hesapları yer alır:
630 Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-)
631 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-)
632 Genel Yönetim Giderleri (-)
TDHP’deki işleyişe göre “63 Faaliyet Giderleri” hesap sınıfındaki hesaplarla ilgili giderler doğduklarında bu gruptaki hesaplara kaydedilmeyip, ilk önce TDHP’deki 7’inci gruptaki “Maliyet Hesaplarına”
kaydedilmeleri gerekmektedir. 7’inci gruptaki hesaplara kaydedilen faaliyet giderleri, yansıtma hesapları
aracılığıyla dönem sonlarında “63 Faaliyet Giderleri” grubunda yer alan hesaplara devredilirler.

Bir yıla kadar vadeli olan borçlanmalarla ilgili yüklenilen ve varlıkların maliyetine eklenmeyen faiz ve
benzeri giderler “660 Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri” hesabında izlenir. Bir yılı aşan vadeli borçlanmalarla ilgili faiz ve benzeri giderler ise “661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri” hesabında izlenir.
TDHP’deki işleyişe göre “66 Finansman Giderleri” hesap sınıfındaki hesaplarla ilgili giderler doğduklarında bu gruptaki hesaplara kaydedilmeyip, ilk önce TDHP’deki 7’inci gruptaki “Maliyet Hesaplarına”
kaydedilmeleri gerekmektedir. 7’inci gruptaki hesaplara kaydedilen finansman giderleri, yansıtma hesapları aracılığıyla dönem sonlarında “66 Finansman Giderleri” grubunda yer alan hesaplara devredilirler.
İşletmenin finans fonksiyonu ile ilgili olarak ortaya çıkan giderler, dönem içinde “780 Finansman Giderleri” hesabının borç tarafına kaydedilir. “780 Finansman Giderleri” hesabında toplanan giderler ay sonlarında ya da dönem sonlarında “781 Finansman Giderleri Yansıtma” hesabı aracılığıyla “660 Kısa Vadeli
Borçlanma Giderleri” ve/veya “661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri” hesaplarının borç tarafına aktarılır.
Bu aktarım sonucunda finansman giderlerinin gelir tablosu hesapları içinde gözükmesi sağlanır. “660 Kısa
Vadeli Borçlanma Giderleri” ve “661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri” hesapları dönem sonlarında “690
Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılarak kapatılırken alacaklandırılırlar.

 Peşin ödenen ve cari dönem içinde ilgili gider hesaplarına kaydedilmemesi gereken, gelecek dönemlere (aylara) ait giderler “180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabının borç tarafına kaydedilir. Bu hesap, finansal tabloları yıllık olarak düzenleyen işletmelerde, izleyen yılın aylarıyla; aylık, üç aylık veya altı aylık dönemler itibariyle finansal tablolarını düzenleyen işletmelerde ise izleyen aylarla, ilgili olarak peşin ödenen giderlerin ilgili olduğu aylarda gider hesaplarına aktarılmasına kadar bekletildiği geçici bir hesaptır.
“180 Gelecek Aylara Ait Giderler” hesabı, izleyen aylar geldiğinde ilgili gider hesabına devredilirken
alacak tarafına kayıt yapılarak kapatılır. Borç kalanı veren bu hesabın kalanı, gelecek ay veya aylarda gidere dönüşecek olan toplam tutarları gösterir

İçinde bulunulan hesap döneminde doğmuş yani bu döneme ait olmasına rağmen, henüz ödenmemiş giderler bulunabilir. Gider doğmuşsa, bu giderin içinde bulunulan döneme düşen tutarını - henüz
ödenmemiş olsa bile- o dönemin gideri olarak kaydetmek gerekir. Doğmuş olmasına rağmen alacaklısı
tarafından henüz istenebilir duruma gelmemiş bu tür giderleri bir bilanço hesabı olan “Gider Tahakkukları” hesabında izlemek gerekir. Gider tahakkukları, içinde bulunulan (cari) dönemde doğmasına rağmen,
alacaklısı tarafından ancak işin, olayın, işlemin veya hizmetin tamamlanması ile birlikte istenebileceği ve
işletmenin ödemesini yapabileceği koşullu borçlardır. Örneğin Finansal tablolarını aylık olarak düzenleyen bir  işletme, başka bir işletmeden 01.04.2020 tarihinde faaliyetlerinde kullanmak üzere 9.000 TL’ye 3 aylığına bir taşıt kiralamış olsun.  Kira sözleşmesine göre ödeme kira süresi sonunda peşin yapılacak ise işletmenin yapacağı muhasebe kaydında “770 Genel Yönetim Giderleri” hesabının borç tarafına bu tutar kaydedilirken,  3.000 TL’lik gider oluşmasına rağmen ödemesi kira sonunda olacağından bu tutarın “381 Gider Tahakkukları” hesabının alacak tarafına kaydedilecektir. 

Bu grup, işletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu sebeple sık sık ve düzenli olarak ortaya çıkması beklenmeyen işlem ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararları kapsar. Bir başka ifadeyle bu
grup, işletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle arızi nitelik taşıyan duran varlık satış
zararları ile olağandışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya çıkan gider ve zararları kapsar. 

İçinde bulunulan dönemden önceki dönemlere ait olan ve bu dönemlerin mali tablolarına hata ya da
unutulma nedeniyle yansıtılamayan veya sonradan çıkan gelirlerin gösterildiği hesap kalemidir. Önceki
dönemlere ait olup, cari dönemlerde ortaya çıkan gelir unsurları doğdukça “671 Önceki Dönem Gelir ve
Kârları” hesabının alacak tarafına kaydedilir. Hesap dönem sonunda “690 Dönem Kârı veya Zararı” hesabına aktarılırken borç tarafına kayıt yapılarak kapatılır. Bu nedenle de gelir tablosunda gösterilir. 

Bu grup, işletmenin esas faaliyetleri dışında kalan olağan faaliyetlerle ilgili ortaya çıkan gider ve zararların kaydedildiği hesapları içerir. Diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar hesap grubunda Komisyon Giderleri, Karşılık Giderleri, Menkul Kıymet Satış Zararları, Kambiyo Zararları, Reeskont Faiz Giderleri ve diğer gider ve zararlar yer almaktadır.  

Gelir ve giderlerin dönemle ilişkilendirilmesinde tahakkuk (gerçekleşme) esası uygulanır. Tahakkuk esasına göre bir gelir veya gider hangi dönemde gerçekleşmişse, tahsil veya ödeme tarihleri dikkate alınmadan o dönemin gelir veya gideri olarak kaydedilir.