FİNANSAL MUHASEBE - Deneme Sınavı - 5

Bilanço hesapları kendi içinde, varlık hesapları ve kaynak hesapları olarak ayrıştırılmaktadır

Gelir tablosu hesapları, işletmenin sonucunu (kâr veya zararını) ortaya koyan hesaplar olduğu için aynı zamanda “Sonuç Hesapları” olarak da adlandırılırlar. Bu hesaplar, gelir hesapları ve gider hesapları olarak ikiye ayrılırlar

Gelir tablosu hesapları, işletmenin sonucunu (kâr veya zararını) ortaya koyan hesaplar olduğu için aynı zamanda “Sonuç Hesapları” olarak da adlandırılırlar. Bu hesaplar, gelir hesapları ve gider hesapları olarak ikiye ayrılırlar. Gelir hesapları faiz gelirleri, kira gelirleri, satış gelirleri vb. gelir unsurlarının izlendikleri hesapları ifade ederken, gider hesapları pazarlama giderleri, yönetim giderleri gibi her türlü gider unsurunun kayıt altına alındığı hesaplardır.

Varlık Hesaplarının İşleyişi: İşletmenin kasa veya bankasındaki parası, nakit benzeri kıymetleri, zaman içinde paraya dönüşecek unsurları ile işletme faaliyetlerinde kullanılacak
kıymetleri işletmelerin varlıklarını oluşturur.
Bu varlıklarda meydana gelen artış veya azalışların izlendiği hesaplar, varlık hesaplarıdır.
Varlık hesaplarında ilk kayıt (açılış) borç tarafına yapılır. Gerçekleşen mali nitelikteki
işlem işletmenin varlıklarında artış meydana getirdiğinde, bu artış ilgili varlık hesabının
borç tarafına kaydedilir. Başka bir deyişle, varlık hesaplarında artış olması durumunda
hesap borçlandırılır.

Pasifi düzenleyici hesaplar ise bilançonun pasif yer almalarına rağmen, aktif hesaplar (varlık hesapları) gibi işleyiş özelliğine sahiptirler.
Başka bir deyişle, pasifi düzenleyen hesaplarda artış olduğunda ilgili hesabın borç tarafına, azalış olduğunda ise alacak tarafına kayıt yapılır.

Gelir Hesaplarının İşleyişi: Gelir hesaplarında ilk kayıt hesabın alacak tarafına yapılır. Dönem içinde gelirlerde meydana gelen artışlar da ilgili gelir hesaplarının alacak tarafına kaydedilir

Dönem kavramı finansal raporların kapsadığı zaman aralığını ifade etmekle birlikte, genellikle 1 Ocak ile 31 Aralık tarihleri arasında kalan süre esas alınmaktadır.

Hali hazırda faaliyette bulunan bir işletme için dönem başı envanterinin çıkarılması gerekmeyebilir. Faaliyetleri devam eden işletmelerde her dönemin sonunda yapılan envanter, izleyen dönemin dönem başı envanteri yerine geçmektedir. Örneğin 2020 yılının dönem başı (1 Ocak) envanteri aslında 2019 yılı sonunda çıkartılan dönem sonu (31 Aralık) envanteri ile aynıdır. Ancak yeni faaliyete başlayan bir işletmede muhasebe sürecinin ilk aşamasında envanter çıkarılır.

İşletmelerin ihtiyaçları doğrultusunda oluşturdukları ve kullandıkları belgelere örnek olarak;
muhasebe fişleri, işletme içi sevkiyat belgeleri, mutabakatlaşma mektupları, cari hesap kartları ve stok kartları verilebilir. Bu kısımda, kaydetme işleviyle doğrudan ilişkisi nedeniyle muhasebe fişleri ele alınacaktır

Dönen varlıklar, bir işletmenin faaliyetlerini sağlıklı bir
biçimde sürdürebilmesi için sahip olması gereken, bir yıl
veya daha kısa sürede tüketilmesi, kullanılması veya paraya dönüştürülmesi beklenen varlıklardır. Diğer bir ifade ile dönen varlıklar, işletmenin nakit olarak elde tuttuğu paralarla, vadesiz veya bir yıla kadar vadeli olarak bankaya
yatırılan paralar ve normal koşullarda bir yıl içinde nakde
dönüşecek veya kullanılacak varlıklardır.

İşletme 1 Dolar = 5,5 TL kur ile satın aldığı 1.000 ABD Dolarının 500 Dolarlık kısmını 1 Dolar = 6 TL kur ile Türk Lirasına çevirdiğinde, kurdaki yükselişten dolayı 250 TL ((6,00 - 5,5 )*500 $) gelir elde etmiştir. Elde edilen bu gelir, “646 Kambiyo Kârları” hesabının alacak tarafına 250 TL olarak kaydedilmiştir. Doların bir kısmının bozdurulması işletmenin nakit parasını azalmış ve bu azalış “100 Kasa” hesabının alacak tarafına 2.750 TL olarak kaydedilmiştir. İşletme 500 Doları bozdurduğunda döviz bürosundan 3.000 TL (500 Dolar*6,00 TL) aldığından nakit parası artmış ve bu artışı “100 Kasa” hesabını 3.000 TL borçlandırarak kaydetmiştir.

Mal veya hizmet satışı karşılığında çek alındığında “101 Alınan Çekler” hesabının borç tarafına, tahsil edildiğinde, ciro edildiğinde veya geri verilmesi gibi nedenlerle elden çıkışında ise alacak tarafına kayıt yapılır.

Ticari bir faaliyet karşılığı sonucunda alınan tüm çekler, tahsiline veya herhangi bir nedenle işletmeden çıkışına kadar “Cüzdandaki Çekler” vb. gibi bir ad altında yardımcı hesapta izlenmesi gerekir. Bu anlamda,
“101 Alınan Çekler” hesabının yardımcı hesapları aşağıdaki gibi olabilir:
101 ALINAN ÇEKLER
101.01 Cüzdandaki Çekler
101.02 Tahsildeki Çekler
101.03 Teminattaki Çekler
101.04 Karşılıksız Çekler
101.05 Takipteki Çekler

Menkul kıymetler satın alındıklarında alış bedeli üzerinden yukarıdaki hesapların borç tarafına,
elden çıkartıldığında veya satıldıklarında ise yine alış bedeli üzerinden alacak tarafına kayıt yapılır.

İşletme hisse senedi satın aldığında varlıkları arttığından bir varlık hesabı olan “110 Hisse Senetleri” hesabının borç tarafına 20.000 TL kaydedilmiştir. İşletmenin bu alım dolayısıyla ayrıca 1.000 TL komisyon ödemesi giderlerini artırmış ve bundan dolayı bu türde giderlerin kaydedildiği “653 Komisyon Giderleri” hesabının borç tarafına 1.000 TL kaydedilmiştir. Hisse senedi alımı ve komisyon ödemesi işletmenin bankadaki hesabından yapıldığından, işletmenin bankadaki parasında azalış olmuş ve bu nedenle de “102 Bankalar” hesabının alacak tarafına 21.000 TL kaydedilmiştir.

İşletme alacak senedini bankaya iskonto ettirdiğinde sahip olduğu alacak senetlerinde azalış olacağından “121 Alacak Senetleri” hesabının alacak tarafına 100.000 TL kaydedilmiştir. Banka işletmenin hesabına iskonto sonucunda 90.000 TL aktardığından, “102 Bankalar” hesabının borç tarafına 90.000 TL kaydedilmiştir. İşletmenin 100.000 TL tutarındaki senedini verip, 90.000 TL nakit para alması, 10.000 TL tutarında bir giderin ortaya çıkmasını sağlamıştır. İşletme oluşan bu gideri “780 Finansman Giderleri” hesabının borç tarafına kaydetmiştir.

Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi birkaç defa uzatılmış veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış senetli ve senetsiz alacaklar “128 Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabında izlenir.

Tahsilinin mümkün olamayacağı kesinleşmiş alacaklara değersiz alacaklar adı verilir.
Değersiz alacaklar; kazai bir hükme (yargı kararına) veya kanaat verici bir vesikaya
göre tahsiline imkân kalmayan alacaklardır. Değersiz alacaklar, bu mahiyete girdikleri
tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve mukayyet kıymetleriyle zarara (“689 Diğer
Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabı) geçirilerek yok edilirler.

25.09.2021 tarihinde mahkeme sonuçlandığında, işletme şüpheli hale gelen alacağından 70.000 TL tahsil edebildiğinden “100 Kasa” hesabının borç tarafına bu tutar kaydedilmiştir. Alacağın geri kalan 80.000 TL’lik kısmının tahsil olanağının kalmadığı mahkeme kararı ile anlaşıldığından, işletmenin bu tutarı gider olarak kaydetmesi gerekir. Bundan dolayı işletme oluşan gideri “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabının borç tarafına 80.000 TL olarak kaydetmiştir. Mahkeme sonucunda işletmenin artık bu şekilde bir alacağı kalmadığı için “128 Şüpheli Ticari Alacaklar” hesabı 150.000 TL alacaklandırılarak kapatılmıştır.

Alacağın tahsil olanağının kalmadığı mahkeme kararı ile anlaşıldığından, işletmenin bu tutarı gider olarak kaydetmesi gerekir. Bundan dolayı işletme oluşan gideri “689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar” hesabının borç tarafına  kaydetmiştir.

“13 Diğer Alacaklar” grubu; herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli ve senetsiz alacakların izlenmesini sağlar.

Ekonomik olayların ölçülmesi ve sınıflandırılması yolu ile oluşturulan finansal bilginin kullanıcılarına sunulması ve yorumlanması işlevlerini yerine getiren bir bilgi sistemidir.