FİNANSAL KURUMLAR

Sistematik risk, tüm finansal piyasaları ve bu piyasalarda işlem gören menkul değerlerin tümünü etkiler. Sistematik riskin kontrol edilmesi olanaksızdır. Sistematik risk kaynakları, faiz oranı riski, satın alma gücü (enflasyon) riski, piyasa riski olarak gruplandırılabilir. Tıpkı diğer işletmeler gibi bankalar da tüm bu sistematik risk kaynaklarının etkisi altındadır.

Gelir Yapısı ve Kârlılık; Bankanın giderlerini karşılayacak kadar gelire sahip olamaması ve sermayesinin yetersiz olması. 

Likidite Riski; Likidite riski, bir bankanın nakit çıkışlarını zamanında ve eksiksiz olarak karşılayacak düzeyde nakit mevcuduna ve nakit yaratabilecek yeteneğe sahip olamaması durumu.

Pazar Riski; Pazar riski en kısa tanımı ile mal fiyatları, hisse senedi fiyatları, döviz kurları ve faiz oranlarındaki değişim nedeniyle bankanın net varlık değerindeki değişme.

Kredi riski: Banka müşterisinin yükümlülüğünü tamamen veya kısmen zamanında yerine getirmemesinden kaynaklanan durumu ifade eder.

Bankaların kredi riskini azaltmak için aldıkları başlıca önlemler şöyledir:
• Kredi analizi - kredi değerliliğinin saptanması,
• Güvence (teminat) alınması,
• Riskin belirli gruplar üzerinde yoğunlaşmaması, bireysel ve sektörel dağılımı,
• Kredi sözleşmesi,
• Kredilerin izlenmesi.

VaR: Kısaca belirli bir güven aralığında belirli bir ölçüm süresi içinde bir portföyün kaybedebileceği maksimum değerdir.

Operasyonel riskin finansal risklerden temel farklılığı, alınan herhangi bir finansal pozisyona bağlı olmaksızın bankanın tüm faaliyetlerindeki sistem, süreç, insan unsuru ve dış etkenler nedeniyle ortaya çıkmış olmasıdır.

Temelde stres testleri 3 farklı şekilde gerçekleştirilir:
• Birinci tür stres testleri, geçmiş dönemlerde yaşanan ekonomik olayları
dikkate alarak oluşturulan senaryolardır. Bu tür testlerde geçmiş ekonomik
olayların kayıp ve kazançlar üzerindeki etkisi belirlenmeye çalışılır.
• İkinci tür stres testleri, önceden tanımlanmış veya uygulamada yararı tespit
edilmiş bazı değişkenlerin kullanılarak oluşturulan senaryolardır.
• Üçüncü tür stres testleri, mekanik araştırma testleridir. Belirli risk faktörlerinin
değişmesi durumunda, bu değişimin kâr/zarar oranı üzerindeki etkisinin
araştırılmasıdır.

Finansal Serbestlik: Finansal serbestleşme, bankacılık sektörünü birkaç şekilde etkileyebilmektedir. İlk olarak bankaların dış dünyadan kaynak bulma olanakları genişlemektedir. Bu kaynaklar yüksek getirili hazine bonosu ve devlet tahvillerine aktarılabilmektedir. Bu yapı, bankaların asli işlevlerinden uzaklaşmalarına neden olmaktadır. İkinci olarak, finansal sektörde yabancı payı artmakta bu da bankacılık sektöründe rekabet ve etkinliği artırmaktadır. Üçüncü olarak ise yoğun rekabet bankaların kâr marjlarını dolayısıyla aracılık maliyetlerini düşürmektedir.

C: Sermaye Yeterliliği (Capital Adequacy): Bu bileşen yoluyla bankanın sermaye
yeterliliği değerlendirilmektedir. Bunun için bazı oranlardan yararlanılmaktadır.
Bu oranlar Tablo 8.3’de gösterilmektedir.
A: Aktif Kalitesi (Asset Quality): Bu başlık altında bankaların varlık kaliteleri
değerlendirilmektedir. Banka varlıkları içinde en önemli kısmı banka kredileri oluşturmaktadır. Bu bağlamda kredi yönetiminin etkinliğinin incelenmesi gerekmektedir.
Kredi kalitesi üzerinde çalışılırken, sorunlu /sorunsuz kredi, bunların
tahsilatındaki başarı, bunlar için ayrılan karşılıklar, kredi yoğunlaşması gibi
konular üzerinde durulmaktadır. Ayrıca bankanın diğer varlıklarının kalitesi de
önemli olmaktadır. Bu grup altındaki oranlar Tablo 8.3’de gösterilmektedir.
M: Yönetim Kalitesi (Management Quality): Burada yönetim performansı değerlendirilmektedir.
Çünkü banka yöneticilerinin performansı, bankanın performansı
üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu bölümünün son kısmında yönetim kalitesi
ayrıca incelenecektir. Bu grup altındaki oranlar Tablo 8.3’de gösterilmektedir.
E: Kazanç Yeteneği (Earnings Ability): Bu kriter bankanın aktif ve özsermaye
kârlılığı üzerinde yoğunlaşmaktadır. Burada kâr ölçütü olarak hem net kâr hem
de vergi öncesi kâr esas alınmaktadır. Bu grup altındaki oranlar Tablo 8.3’de gösterilmektedir.
L: Likidite (Liquidity): Bankanın likidite gücünün ölçülmesidir. Bu bağlamda
bankaların likit varlıkları, kısa vadeli kaynaklara ulaşım yeteneği gibi kriterler
dikkate alınır. Bu grup altındaki oranlar Tablo 8.3’de gösterilmektedir.
S: Piyasa Riskine Duyarlılık (Sensitivity to Market Risk): CAMELS yöntemine en son eklenen kriterdir.

Bankacılık Riskleri bölümünde de anlatıldığı gibi piyasa riski (faiz oranı, döviz kuru, mal fiyatlarının riski ve enflasyon riski) tüm
bankaları etkisi altına alır. Bankaların bu risklerden ne kadar etkilenecekleri, bu risklere olan duyarlılıklarına bağlıdır. Piyasa riskine duyarlılık beta katsayısı (b) ile gösterilmektedir. Bu katsayının 1 olması, banka değerinin bu risklerden birebir etkilendiğini, 1’den küçük olması daha az etkilendiğini ve 1’den büyük olması da daha  fazla etkilendiğini göstermektedir.

Riske Göre Düzeltilmiş Performans Ölçütleri (Risk-Adjusted Performance Measure-RAPM), risk-getiri ilişkisine göre bir bankanın optimal performansını değerlendirmek için kullanılmaktadır. RAPM, belirli bir risk düzeyinde en yüksek getiriyi elde etmeyi veya belirli bir getiri düzeyinde en az riske maruz kalmayı hedeflemektedir.

Sistematik risk kaynakları; faiz oranı riski, satın alma gücü (enflasyon) riski, piyasa riski olarak gruplandırılabilir. Sistematik risk, tüm finansal piyasaları ve bu piyasalarda işlem gören menkul değerlerin tümünü etkiler. Yönetim hataları, grevler, teknolojik gelişmeler, yeni buluşlar, tüketici tercihlerinde değişmeler gibi etmenler sistematik olmayan risk kaynaklarıdır.

Fon ihtiyacından kaynaklanan likidite riski: Nakit giriş çıkışlarındaki düzensizlikler ve nakit akımı uyumsuzlukları nedeniyle mali yükümlülüklerin makul bir maliyetle yerine getirilememesi riskidir. Fonlama likiditesi riski yükümlülükler ile varlıklar arasındaki likidite dengesizlikleri nedeniyle, bankanın yükümlülüklerini zamanında ve yüksek düzeyde zarara uğramaksızın yerine getirememesi dolayısıyla, bankanın mevcut veya gelecekteki gelir ve sermayesinin azalması riski olarak da ele alınmaktadır.

Operasyonel risk: Bankanın tüm faaliyetlerindeki sistem, süreç ve insan unsuru ve dış etkenler nedeniyle ortaya çıkar. Bu risk türü; banka içi kontrollerdeki aksamalar sonucu hata ve usulsüzlüklerin gözden kaçmasından, banka yönetimi ve personeli tarafından zamana ve koşula uygun hareket edilmemesinden, banka yönetimindeki hatalardan, bilgi teknolojisi, sistemdeki hata ve aksamalar ile deprem, yangın ve sel gibi felaketlerden kaynaklanabilecek kayıpları ya da zarara uğrama ihtimalini göstermektedir.

Varyans-Kovaryans yöntemi, VaR hesaplamasında kullanılan en yaygın yöntemdir. Bu yöntemin en önemli varsayımı finansal varlık getirilerinin normal dağılım gösterdiğidir. Varyans-Kovaryans, özellikle doğrusal getiri fonksiyonuna sahip varlıklarda doğru sonuçlar veren ve uygulanması oldukça kolay olan parametrik bir yöntemdir. Yöntemde kullanılan parametreler ise dağılımın ortalaması ve standart sapmasıdır.

Basel I uygulamalarında Sermaye yükümlülüğü OECD üyesi olma/olmama kriterine göre belirlenmekteyken, ikinci uzlaşı da bu ayrım kaldırılmıştır. (A) seçeneğindeki ifade Basel I uzlaşısı uygulamalarındandır. Diğer seçenekler Basel II uzlaşısına ait uygulamalardandır.

Özsermaye çarpanı, aynı zamanda firma aktiflerinin finansmanında borçların ağırlığını gösterdiği için finansal kaldıraç oranı olarak da bilinmektedir. Bu oranın yüksek olması özsermaye kârlılığını olumlu etkilemektedir.

Aktif Kârlılığı: bankaya fon sağlayanlar için hesaplanan kârlılık oranıdır. Net kâr marjı ile aktif devir hızının bir fonksiyonu olmaktadır. Yani;

Aktif Kârlılığı = Net Kâr /Aktifler = Net Kâr Marjı x Aktif Devir Hızı’dır.

 Finansal Yenilikler:  Bankaların geleneksel bankacılık hizmetlerinden sağladıkları gelirlerin azalmasına neden olmaktadır. Bu durum da kârlılığını artırmak isteyen bankaların, banka dışı kurumlarla yeni finansal araçlar için rekabete girmelerini zorunlu kılmaktadır. Bu da bankaların maliyet avantajlarını kaybetmelerine yol açarak faiz marjının daralması sonucunu doğurur.

Kazanç Yeteneği (Earnings Ability) kriteri; bankanın aktif ve özsermaye kârlılığı üzerinde yoğunlaşmaktadır. Burada kâr ölçütü olarak hem net kâr hem de vergi öncesi kâr esas alınmaktadır.

RORAC; riske göre düzeltilmiş sermayenin getirisi (Return on Risk Adjusted Capital-RORAC) olarak tanımlanmaktadır. Bu getiri oranında sadece sermaye riske göre düzeltilmektedir. 

RAROC (Risk Adjusted Return on Capital-RAROC) ise riske göre düzeltilmiş getirinin sermayeye oranlanmasıyla elde edilmektedir. Burada da sadece getiri riske göre düzeltilmektedir.

RARORAC ise RORAC ile RAROC’un bileşimidir. Burada hem getiri hem de sermaye riske göre ayarlanmaktadır.