FİNANSAL KURUMLAR

Merkez bankası açık piyasa işlemleri ile devlet tahvillerine ve hazine bonolarına yatırım yaparak ve bankalardan sağladıkları mevduat karşılıklarını orta ve uzun vadeli kredilere yatırarak sermaye piyasasını doğrudan etkiler. Ayrıca merkez bankası, faiz oranları ve para arzı konusundaki kararları ile finansal aracıların çalıştıkları makro koşulları ve merkez bankasından bankalara akan fonların hacmini ve koşullarını değiştirerek, bu finansal aracıların sermaye piyasasındaki faaliyetlerini dolaylı biçimde etkileme olanağına sahiptir.

Merkez bankası bağımsızlığı; temel ve öncelikli amacı, fiyat istikrarını sağlamak olan merkez bankalarının bu amaca yönelik politikalara ve kullanılacak araçlara ilişkin kararlarının kendilerinin serbestçe almasıdır. Dolayısıyla bağımsızlık, para politikası kararlarının alınmasında ve uygulanmasında merkez bankalarının siyasetten ve diğer baskı unsurlarından bağımsız hareket edebilme yeteneğini ifade eder

Bazı yazarlara göre tarihte ilk merkez bankası olarak kabul edilen banka İsveç Bankası, 1668 yılında özel bir bankanın devlet bankası şekline dönüştürülmesiyle kurulmuştur.

1882 yılında birkaç milli banka tarafından aşırı miktarda çıkarılmış banknotların yaratmış olduğu kaosu gidermek amacıyla kurulmuştur. Milli bankalara, belli bir süre içinde banknotlarını çekme emri verilmiş ve banknot ihraç etme yetkisi Japon Merkez Bankasına verilmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde sınırlı da olsa merkez bankası işlevlerini yerine getiren ilk banka yabancı sermaye ile 1856 yılında merkezi Londra’da bulunan İngiliz sermayeli Bank-ı Osmanî’dir.

1923 İzmir İktisat Kongresinde milli sermayeli bir merkez bankasının kurulması üzerinde durulmuş ve bu doğrultudaki girişimler sonucunda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), 1930 yılında 1715 sayılı Yasa ile özel hukuk hükümlerine göre anonim şirket statüsünde, karma bir banka olarak kurulmuştur.

Enflasyon hedeflemesi, Merkez Bankaları’nın para politikasının fiyat istikrarını sağlamaya ve sürdürmeye yönelik olarak kurumsallaştırdığı bir para politikası rejimidir. Diğer seçenekte verilenler, para politikasının araçlarıdır.

Gerçek anlamdaki merkez bankacılığı, 18 yüzyılda aşağıdaki 3 önemli fonksiyonu içine alacak şekilde ortaya çıkmıştır: 1. Devletin bankası olmak, 2. Banknot ihraç tekeline sahip olmak ve 3. Likiditenin son mercii olmak. 

Amaç ve araç bağımsızlığına sahip olmak, 20. yüzyılda kurulan ABD Merkez Bankası'nın (FED) sahip olduğu bir özelliktir.

Fiyat istikrarı, TCMB’nin tanımıyla ekonomik birimlerin yatırım, tüketim ve tasarruf kararlarını alırken dikkate almaya gerek duymadıkları ölçüde düşük bir enflasyon oranını ifade etmektedir. Fiyat istikrarı, sadece düşük enflasyon oranına ulaşmayı değil, o enflasyon oranının sürdürülmesini de kapsamaktadır.

Merkez bankaları, tamamen dalgalı kur politikası uygulamıyorlarsa, kur politikalarını döviz ve efektif alım-satımları ile gerçekleştirirler. Merkez bankasının döviz ve efektif alım-satımlarının, kurlar üzerindeki etkisinin yanı sıra piyasadaki yerli para likiditesi üzerinde de doğrudan etkisi vardır.

Japon Bankası 1882 yılında birkaç milli banka tarafından aşırı miktarda çıkarılmış banknotların yaratmış olduğu kaosu gidermek amacıyla kurulmuştur. Milli bankalara, belli bir süre içinde banknotlarını çekme emri verilmiş ve banknot ihraç etme yetkisi Japon Merkez Bankasına verilmiştir.

Bazı yazarlara göre tarihte ilk merkez bankası olarak kabul edilen banka İsveç Bankası, bazılarına göre ise İngiltere Bankasıdır. 1668 yılında özel bir bankanın devlet bankası şekline dönüştürülmesiyle kurulmuştur. 1897 yılında ise tek başına banknot ihraç etme hakkını elde etmiş ve yetkileri ve sorumlulukları genişleyerek faaliyetlerini bugüne kadar sürdürmüştür.

Maastricht Anlaşması ile kurulması kararlaştırılan Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve Avrupa Merkez Bankası Sistemi (ESCB) 1999 Ocak ayında faaliyete geçmiştir. Maastricht Anlaşması ECB’yi euro ihracı üzerinde özel yetkilerle donatmıştır. Avrupa Merkez Bankasının yapılanması FED’in yapılanmasına benzemektedir. Birliğe üye her ülkenin merkez bankası FED bünyesindeki 12 bankanın rolüne benzer fonksiyonlar üstlenmektedir.

Merkez bankalarının fonksiyonları :Genel olarak bir ekonomide dört temel hedef vardır. Bunlar aşağıdaki gibidir: 1. Kaynakların tam olarak istihdamı 2. Sürdürülebilir bir ekonomik büyüme 3. Fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesi 4. Ödemeler dengesi istikrarının sağlanması

Gerçek anlamdaki merkez bankacılığı 18 yüzyılda aşağıdaki 3 önemli fonksiyonu içine alacak şekilde ortaya çıkmıştır: 1. Devletin bankası olmak, 2. Banknot ihraç tekeline sahip olmak ve 3. Likiditenin son mercii olmak.

Fiyat istikrarının sağladığı faydalar aşağıdaki gibi özetlenebilir: Göreli fiyatlar kolaylıkla izlenebilir. Böylece tüketim ve yatırım kararları daha etkin alınır. Tasarruf sahipleri ve yatırımcılar, fiyat istikrarı sürdürüldüğünden emin olduklarında enflasyon için ek risk primi talep etmezler. Verimsiz harcama ve yatırımı azaltır. Enflasyondan korunmak için gereksiz ve verimsiz uğraşları azaltarak zaman kaybını önler.Yerli para yerine yabancı para ikame edilmesi yönündeki tercihlerin önüne geçilir. Gelir transferi ve gelir dağılımının bozulmasını önler.

Türkiye’deki döviz ve altın rezervlerinin yönetilmesi TCMB’nin sorumluluğu altındadır. Banka, döviz ve altın rezervlerini, sırasıyla anaparanın korunması, likidite ve risk gibi faktörleri dikkate alarak yurt içi ve yurt dışında yatırıma tabi tutmaktadır. Merkez Bankası bu işlemler sırasında karşılaşılabilecek risklerin yönetilmesinde de sorumludur.

Repo: Likidite sıkışıklığı nedeniyle merkez bankasının piyasayı kısa vadede geçici olarak fonlamasıdır. TCMB, repoya konu olan menkul kıymetleri (Devlet İç Borçlanma Senetleri-DİBS) işlemin vadesinde geri satmak üzere, belirli bir süre satın alır ve piyasaya likidite sağlar. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleşir.

Banka Repoda, Ticari banka, portföyündeki menkul kıymetleri (DİBS) işlemin vadesinde geri almak üzere, belirli bir süre için satar. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleştirir. Ters Repoda  ise Ticari banka repoya konu olan menkul kıymetleri (DİBS) işlemin vadesinde geri satmak üzere, belirli bir süre satın alır. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleşir. Merkez Bankası  Repoda ,TCMB, repoya konu olan menkul kıymetleri (DİBS) işlemin vadesinde geri satmak üzere, belirli bir süre satın alır ve piyasaya likidite sağlar. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleşir. Ters Repoda  ise Merkez bankası portföyündeki menkul kıymetleri (DİBS) işlemin vadesinde geri almak üzere, belirli bir süre için satarak piyasadaki likidite fazlalığını çeker. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleştirir.

Disponibilite, mevduat bankalarının taahhütlerine karşılık olarak nakit ve kolaylıkla nakde çevrilebilir varlıkları kendi bünyelerinde bulundurma zorunluluğudur. Disponibilite uygulaması ile bankaların ani mevduat çekilişlerine karşı korunmaları amaçlanmaktadır. 2005 yılında Türkiye’de disponibilite uygulamasına son verilmiştir.