FİNANSAL KURUMLAR

Merkez Bankası olarak kabul edilen ilk banka 1668’de kurulan İsveç Devlet Bankasıdır.

Emisyon genel anlamda, bir ülkede kâğıt para, tahvil, bono ve hisse senetleri gibi değerlerin ilk kez piyasaya sürülmesidir. Merkez bankaları için bahsedilen emisyon işlevi banknot emisyonunu kapsamaktadır.

ABD'de 1913 yılında bölgesel bazda faaliyet gösteren 12 merkez bankasının katılımıyla ABD Merkez Bankası (FED) olarak kurulmuştur. ABD'de çok sayıda merkez bankası emisyon işlemlerini yürütmektedir.

Avrupa Merkez Bankası (ECB) kurulduktan sonra ulusal merkez bankalarının önemleri azalmakla birlikte hâlâ önemli görevler üstlenmektedirler. Ulusal merkez bankaları, ECB’den ayrı bir tüzel kişiliğe sahiptirler. Aynı zamanda Eurosistemin bir parçası olarak fiyat istikrarının sağlanmasından sorumludurlar. NCB, euro alanı içindeki görevlerini ECB’nin öncülüğü ve talimatları doğrultu- sunda yerine getirirler.

Bir ülkedeki finansal sistem, elinde fon fazlası olan tasarruf sahiplerinden fon gereksinimi olanlara fon aktarılması görevini üstlenir ve böylece yeni yatırımların gerçekleşmesini sağlar. Bu fon transferinin yerine getirilebilmesi için merkez bankasının amaçlarından olan finansal istikrar, halkın finansal kurumlara güvenmesini ve tasarruflarını emanet etmede istekli olmasını sağlar. Finansal piyasalar istikrarsız hareket ediyorsa fon sahiplerinin güveni kaybolacak ve fonlar finans sistemine akmayacaktır. Soruda "B şıkkı" merkez bankasının "finansal istikrar"ın sağladığı fayda iken diğer şıklar "fiyat istikrarı"nın sağladığı faydalardır.

Merkez bankalarının kullanabilecekleri para politikası araçları; açık piyasa işlemleri, zorunlu rezerv oranları ve reeskont oranıdır. Bazen bu araçlara, döviz ve efektif alım-satımları da eklenmektedir. Ancak vergi oranları maliye politikası araçlarından biridir.

Mevduat munzam karşılığı, bankaların zorunlu olarak Merkez Bankası nezdinde bloke bir hesapta tutmak üzere ayırdıkları karşılıktır.

Repo: Likidite sıkışıklığı nedeniyle merkez bankasının piyasayı kısa vadede geçici olarak fonlamasıdır. TCMB, repoya konu olan menkul kıymetleri (Devlet İç Borçlanma Senetleri-DİBS) işlemin vadesinde geri satmak üzere, belirli bir süre satın alır ve piyasaya likidite sağlar. İşlemin vadesinde ters işlem gerçekleşir.

Merkez bankaları reeskont oranlarını düşürerek ve yükselterek para arzını kontrol edebilirler. Reeskont oranındaki bir düşüş, bankaların daha fazla borçlanmasını teşvik eder ve böylece piyasada likiditenin artmasını sağlar.

Çok sayıda merkez bankasının emisyon işlemlerini yürüttüğü tek ülke Amerika Birleşik Devletleri’dir. ABD’de merkezî bir merkez hariç (FED), farklı eyaletlerde kurulmuş 12 adet merkez bankası daha vardır.

Merkez bankaları emisyon yetkileriyle ve son kredi mercii olmaları nedeniyle ulusal banka sisteminin başıdır.

Merkez bankaları ekonominin likidite sorununu çözümlerken reeskont oranları, açık piyasa işlemleri ve mevduat karşılıkları araçlarından yararlanarak para arzını etkilerler.

Merkez bankasının para arzını yönetmek adına, bono ve tahvil piyasasında alım ve satım işlemlerine açık piyasa işlemleri denir.

Avrupa Merkez Bankasının yapılanması FED’in yapılanmasına benzemektedir. Birliğe üye her ülkenin merkez bankası FED bünyesindeki 12 bankanın rolüne benzer fonksiyonlar üstlenmektedir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde sınırlı da olsa merkez bankası işlevlerini yerine getiren ilk banka yabancı sermaye ile 1856 yılında merkezi Londra’da bulunan İngiliz sermayeli Bank-ı Osmanî’dir.

2001 krizinin ardından yaşanan yapısal dönüşüm sürecinin başında Merkez Bankası Kanunu’nda önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikle, TCMB’nin temel amacının fiyat istikrarı olduğu Yasa’da açıkça belirtilmiştir. Ayrıca TCMB’nin uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı araçlarını doğrudan kendisinin belirleyeceği hükme bağlanmış, böylece TCMB araç bağımsızlığına kavuşmuştur.

Merkez Bankaları’nın para politikasının fiyat istikrarını sağlamaya ve sürdürmeye yönelik olarak kurumsallaştırdığı para politikası rejimi enflasyon hedeflemesidir.

Merkez bankasının fonksiyonları makroekonomik ve mikroekonomik fonksiyon olarak iki başlık altında incelenebilir: Makroekonomik fonksiyon, ulusal paranın değerini korumak yani fiyat istikrarını sağlamaktır. Mikroekonomik fonksiyon ise finansal istikrarı sağlamaktır.

Disponibilite, mevduat bankalarının taahhütlerine karşılık olarak nakit ve kolaylıkla nakde çevrilebilir varlıkları kendi bünyelerinde bulundurma zorunluluğudur. Mevduat munzam karşılığı ise bankaların zorunlu olarak Merkez Bankası nezdinde bloke bir hesapta tutmak üzere ayırdıkları karşılıktır.