Finansal Piyasalarda Denetleyici ve Düzenleyici Kurumlar

Düzenleyici ve denetleyici kuruluşlar, finansal piyasaların işleyişine ilişkin ilkeler ve kurallar belirler ve bu piyasaları denetlerler.

Ülkemizde bankacılık kesimi ve diğer bazı kurumların düzenleme ve denetiminden (S: 22, Şekil 2.1)’de belirtildiği gibi BDDK (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu) sorumludur.

BIST'den sorumlu düzenleme ve denetim otoritesi (S: 22, Şekil 2.1)’de belirtildiği gibi SPK'dır (Sermaye Piyasası Kurulu).

Sermaye Piyasası Kurul’unun Temel Amaçları:

• Sermaye piyasalarının işleyiş kurallarını belirlemek,
• Piyasadan fon kullanan şirketlerin belli kurallara uygun olarak en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak,
• Sermaye piyasasına yatırım yapan tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarını korumak,
• Piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamaktır.

6362 Sayılı SPK’nun III.Kısmında sermaye piyasası kurumları aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:

• Yatırım kuruluşları
• Kolektif yatırım kuruluşları
• Sermaye piyasasında faaliyette bulunacak bağımsız denetim, değerleme ve derecelendirme kuruluşları
• Portföy yönetim şirketleri
• İpotek finansmanı kuruluşları
• Konut finansmanı ve varlık finansmanı fonları
• Varlık kiralama şirketleri
• Merkezî takas kuruluşları
• Merkezî saklama kuruluşları
• Veri depolama kuruluşları

6362 Sayılı SPK’nun IV.Kısmında ise;

• Borsalar (Borsa İstanbul)
• Türkiye Sermaye Piyasası Birliği ve Diğer Kurumlar yer almaktadır. 

Sermaye Piyasası Kurulu’nun Düzenleme Alanları:

• Menkul kıymetlerle ilgili düzenlemeler,
• Menkul kıymetler borsalarının, kıymetli madenler borsalarının, vadeli işlem ve opsiyon borsalarının kuruluş ve işleyişine ilişkin düzenlemeler,
• Sermaye piyasasından menkul kıymet ihracı yoluyla fon sağlayan şirketlere ilişkin düzenlemeler,
• Sermaye piyasası kurumları ile ilgili düzenlemelerdir.

Kurulun Gözetimi:

Sermaye piyasası ile ilgili bütün uygulamalarda menkul kıymet yatırımcısına zarar verecek davranışların incelenmesi Kurul tarafından gerçekleştirilir. Özellikle; borsalardaki fiyat hareketliliği, kamuya açıklanmamış bilgilerin kullanılarak yapıldığı işlemler (içeriden öğrenenlerin ticareti), Kanuna aykırı olarak zamanında yapılamayan kamu açıklamaları, hisse senetleri fiyatları üzerinde manipülasyon yapılması veya yanıltıcı veya yanlış bilgiler yayılması, Kurul düzenlemelerine aykırı uygulamalara girişilmesi, Sermaye Piyasası Kanunu ihlalleri: yetkisiz halka arzlar, yanlış bilanço açıklanması bu konular arasında sayılabilir.

Kurul, piyasaya verilen bilgilerin doğruluğunu gözetir. Eğer görünürde yanlış yanıltıcı bilgilendirme varsa, Kurul aşağıdaki yöntemleri kullanarak idari veya cezai yaptırımlar uygular:

• Kurul Başkanı herhangi bir anda denetleme başlatılmasını isteyebilir. Genellikle bir denetim piyasa gözetimi sonucunda ortaya çıkan konularda veya şirket aktivitelerinin takibi sonucunda veya şikayetler sonucunda başlatılır.
• Denetleme sonucunda Kurul; bir yaptırım ortaya koyabileceği gibi, konuyu kapatabilir ya da konuyu kanuni takibat yapılmak üzere mahkemeye verebilir. Kurul sadece uyarıda da bulunabilir.
• Kurul, koruyucu önlemler alabilir. Verdiği izinleri kaldırabilir yani geri çeker, Zararın tazminini isteyebilir, Mahkemeden; varlıkların dondurulmasını isteyebilir, yapılan sermaye piyasası faaliyetini durdurabilir. 

Kurul, gelen şikayetler üzerine de gerekli görürse denetleme başlatabilir.

5411 Sayılı Bankacılık Kanununun amacı finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin çalışmasının sağlanması ve yatırımcıların haklarının korunmasıdır.

5411 Sayılı Bankacılık Kanunu kapsamı içine giren kurumlar aşağıdaki gibidir:

• Türkiye’de kurulu mevduat bankaları,
• Katılım bankaları,
• Kalkınma ve yatırım bankaları,
• Yurt dışında kurulu bu nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubeleri,
• Finansal holding şirketleri,
• Türkiye Bankalar Birliği ile Türkiye Katılım Bankaları Birliği,
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu,
• Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu. 

TMSF, 22.07.1983 tarihinde, bankalardaki tasarruf mevduatını sigorta etmek amacıyla kurulmuş, Fonun yönetimi ise TCMB’ye verilmiştir. Daha sonra Fon yönetimi 31.08.2000 tarihinden itibaren BDDK’ya devredilmiştir.

Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun Misyonu: TMSF, finansal sistemin istikrarına katkıda bulunmak amacıyla;

• Mevduat ve katılım fonunu sigortalamak ve
• Kendisine devredilen bankaları ve varlıkları en etkin şekilde çözümlemektir. 

Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’nun görev ve yetkileri şunlardır:

• Bankacılık Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla mevduat ve katılım fonlarının sigorta edilmesi,
• Fon bankalarının (fona devredilen bankaların) yönetilmesi, mali bünyesinin güçlendirilmesi, yeniden yapılandırılması, devri, birleştirilmesi, satışı, tasfiyesi,
• Fon alacaklarının takip ve tahsili işlemlerinin yürütülmesi ve sonuçlandırılması,
• Fon varlık ve kaynaklarının idare edilmesi,
• Diğer görevler. 

Banka çözümlemesi: Bankanın faaliyet izninin kaldırılması, Fon’a devredilmesi ve bankanın geri kazanımı demektir.

BDDK (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu): Tüzel kişiliği olan, idari ve mali özerkliğe sahip, görevlerini bağımsız olarak yerine getiren bir kurumdur.

BDDK’nın vizyonu:

• Finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanmasına,
• Finansal sisteme rekabet gücü kazandırıcı ortamın hazırlanmasına, • Kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasına,
• Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasına ve
• Denetime tabi kuruluşların piyasa disiplini içerisinde sağlıklı, düzenli ve emin bir şekilde çalışmasına yönelik gerekli tedbirleri almaktır. 

BDDK, üstlendiği misyonu yerine getirmek için gerekli düzenleyici ve denetleyici çerçeveyi yaratacak, uygulayacak ve geliştirecektir. Bu süreçte Kurumun görev, yetki ve sorumlulukları aşağıdaki gibi sıralanmıştır.

5411 Sayılı Bankacılık Kanununa tabi Kuruluşlara ilişkin görevler: Bu şirketlerin kuruluş ve faaliyetlerini, yönetim ve teşkilat yapısını, birleşme ve bölünme, hisse değişimi ve tasfiyelerini uygulamak, uygulanmasını sağlamak, bunu izlemek ve denetlemek.

• 5411 Sayılı Bankacılık kanununun uygulanmasına ilişkin yönetmelikler ve tebliğler çıkarmak,
• Kendi alanıyla ilgili yurt içi ve yurt dışı kuruluşlara üye olmak,
• Finansal hizmetler sektörünün geliştirilmesi amacıyla stratejiler belirlemek,
• Gözetim, denetim ve yerinde denetim yapmak,
• Sektörün etkinliğini ve rekabet kabiliyetini artırmak: Kamu kesiminin kontrolündeki bankaların sektör üzerindeki bozucu etkilerinin ortadan kaldırılması, bankaların sermaye yapılarının güçlendirilmesi, aracılık maliyetlerinin düşürülmesi, grup bankacılığı ve mali olmayan faaliyetlerinin en aza indirilmesi,
• Sektöre güveni kalıcı kılmak: Piyasa disiplini ve sistemde yer alanların “kendi sorumluluklarını almaları” ilkesi çerçevesinde, kamunun bilgilendirilmesine yönelik düzenlemelerin yapılması, yeterli, anlaşılabilir ve doğru bilginin zamanında piyasaya ulaştırılması, muhasebe ve raporlama sisteminde uluslararası standartlara erişilmesi, taşınan riskler hakkındaki bilgilerin herkese açık ve ulaşılabilir olduğu şeffaf bir ortamın sağlanması,
• Sektörün ekonomi üzerinde yaratabileceği zararları asgariye indirmek: Bankaların düzenli ve emin bir şekilde çalışmasını tehlikeye sokabilecek her türlü işlem ve uygulamaların önlenmesi, münferit sorunların sistematik risk yaratmasına izin verilmemesi için erken uyarı ve erken müdahale sistemlerinin geliştirilmesi,
• Sektörün dayanıklılığını geliştirmek: Sektörün risklere karşı direnç ve esnekliğinin artırılması, kurumsal yönetişimin (corporate governance) iyileştirilmesine önem verilmesi, iç denetim ve risk yönetim sistemlerinin geliştirilmesi, kredi riskinin yanında piyasa ve operasyonel risklerin sermaye yeterliliğinde dikkate alınması, Kurumun risk odaklı ve konsolide bazda gözetim ve denetim yeteneğinin artırılması,
• Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak: Mevduat sigortası sisteminin piyasa disiplinini bozucu ve ahlaki istismarı artırıcı etkileri ile tasarruf sahiplerinin haklarının korunması ihtiyacı arasındaki dengenin kurulması.

BCBS (Basel Committe on Banking Supervision): Uluslararası bankaların sermaye yeterliliği denetime ilişkin mevzuatı uluslararası olarak yakınlaşmayı amaçlayan, bağımsız bir denetim otoritesidir;.