FİNANSAL EKONOMİ

Katılım bankaları 5411 sayılı kanuna göre özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak esas olmak üzere 1983 yılında izin verilmiştir. 2005 yılında  özel finans kurumlarının tüm farklılıkları giderilmiş ve 2011 itibariyle 3'ü yabancı 1' i yerli 4 adet katılım bankası faaliyet göstermektedir.

Bireysel emeklilik şirketleri 2001 yılında oluşturulan bireysel emeklilik sistemi ile ortaya çıkmış ve 2003 tarihinde faaliyete başlamıştır. Gönüllülük sistemine dayalı ek emeklilik oluşturulmuştur. Leasing ya da finansal kiralama, bir malın kira bedeli karşılığında her türlü kullanım hakkının kiracıya devredilmesini ve sözleşmede belirtilen değer üzerinden sözleşme süresi sonunda malın mülkiyetinin leasing firmasından kiracıya geçmesini sağlayan bir finansman yöntemidir. Factoring, mal satan ve hizmet arz eden ticari işletmelerin yurtiçi ve dışı kredili satışlardan kaynaklanan kısa vadeli senede bağlı alacaklarının factor şirketi adı verilen finansal kuruluşlar tarafından satın alınmasıdır. Arbitraj, kısa vadeli fonların piyasalarda meydene gelen fiyat farklılıklarından yarar sağlamak amacıyla yapılan alım satım işlemidir. Siğorta edilmiş riskin belli bir kısmının ya da tamamının yeniden siğorta edilmesi Reasürans olarak adlandırılır.

Leasing, bir malın kira bedeli karşılığında her türlü kullanım hakkının kiracıya devredilmesini ve sözleşmede belirtilen değer üzerinden sözleşme süresi sonunda malın mülkiyetinin leasing şirketinden kiracıya geçmesini sağlayan bir finansman yöntemidir. Tıbbi cihazlar, inşaat makineleri, vinçler, iş makineleri, gayrimenkiller gibi taşınır ve taşınmaz mallar leasing sözleşmelerine konu olurken fikri ve sınai haklar, bilgisayar yazılımları gibi maddi olmayan ürünler için leasing yapılamamaktadır.

Yurt içi bir factoring işleminde satıcı, factoring şirketi ve alıcı olmak üzere üç taraf bulunurken yurt dışı bir factoring işleminde bunlara ilave olarak muhabir factoring şirketi ilave edilir.

Türk finans sektörünün düzenleyici kuruluşları; bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Sermaye Piyasası Kurulu, T.C Merkez Bankası, T.C Hazine ve Maliye Bakanlığı, Tasarruf Mevduatı Siğorta Fonu(TMSF), Tasarruf Mevduatı ve Katılım Fonu Siğortası, Meslek Birlikleri dir. Ticari Bankalar finans sektörü içerisinde yer alır ancak düzenleme ve denetleme kuruluşlarından birisi değildir.

1990 lı yıllarda Türk bankacılık bektöründe ortaya çıkan gelişmeler ve 1994 krizi Türk lirasının büyük ölçüde değer kaybetmesi sonucu bankacılık sektörünün düzenlenmesi ve denetiminden sorumlu olan Hazine müsteşarlığı ve merkez Bankası sorumlu iken düzenleme ve denetimin etkinliğinin artırılması  ve bağımsız bir karar alma mekanızmasının oluşturulması amacıyla 1999 yılında tek  bir bağımsız denetleyici ve düzenleyici kuruma tabi olması kararlaştırılmış ve 4389 sayılı Bankacılık Kanunu ile Haziran 1999 da BDDK kurulmuş ve Ağustos 2000 de faaliyetine başlamıştır.

BDDK nın gözetimi ve denetimine bağlı kurumlar; Mevduat bankaları, Katılım bankaları, Factoring şirketleri ve Yatırım bankalarıdır. Aracı kurumlar BDDK nın gözetim ve denetimine tabi değildir. (Yatırım, Borsa ve Siğorta Şirketleri)

Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği  Sermaye piyasası Kanunu ile 11 Şubat 2001 de kurulmuş ve Nisan 2001 tarihinde faaliyete geçmiştir.

T.C Merkez Bankasının doğrudan bankacılık ile ilgili  gözetim ve denetime dayalı bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Bu görev özerk bir kuruluş olan BDDK tarafından yürütülmektedir. Türkiye Bankalar Birliği(TBB)  mevduat, kalkınma ve yatırım bankaları, tüzel kişiliğe haiz ve kamu kurumu niteliğinde öz düzenleyici bir meslek kuruluşudur. Finansal kurumlar Birliği ise leasing  ve factoring  ile ilgili kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşudur. Türkiye Siğorta Birliği ise, siğorta mesleği ve hizmetlerinin geliştirilmesi ve yayğınlaştırılması hedeflerine yönelik faaliyet gösteren tüzel kişiliğe haiz kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşudur.

5411 say›l› Kanuna göre mevduat bankaları, esas olarak kendi nam ve hesabına mevduat şeklinde fon toplayan ve bu fonları kredi şeklinde kullandıran kurumlar olarak tanımlanmıştır. Mevduat şeklinde topladıkları fonlar büyük oranda vadesiz (üzerine çek yazılabilen ve istendiği zaman çekilebilen mevduatlar) ve vadeli mevduatlardan (belirli bir vade sonunda çekilebilen ve belirli bir faiz geliri elde edilen mevduatlar) oluşmaktadır.

Katılım Bankaları, 5411 sayılı Kanuna göre özel cari ve katılma hesapları yoluyla fon toplamak ve kredi kullandırmak esas olmak üzere faaliyet gösteren kuruluşlardır. Katılım bankaları, mali sektörde bir yenilik olarak, faiz endişesi nedeniyle klasik bankalara gitmeyen fonları ekonomiye kazandırmak ve tasarruf sahiplerinin fonlarını güvenle saklamalarına ve değerlendirmelerine yardımcı olmak amacıyla kurulmuştur.

Leasing ya da finansal kiralama; Bir malın kira bedeli karşılığında her türlü kullanım hakkının kiracıya devredilmesini ve sözleşmede belirlenen değer üzerinden sözleşme süresi sonunda malın mülkiyetinin leasing firmasından kiracıya geçmesini sağlayan bir finansman yöntemidir.

Tıbbi cihazlar, inşaat makineleri, vinçler, iş makineleri, gayrimenkuller gibi taşınır ve taşınmaz mallar leasing sözleşmesine konu olabilirken, Patent, fikri ve sınaî haklar, bilgisayar yazılımı gibi maddi olmayan ürünler için leasing yapılamamaktadır.

Finansal kiralama temel olarak orta vadeli bir kredi işlemidir.

Varlık Yönetim şirketleri, Türk hukuk sistemine Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizlerinin sebep olduğu sorunları aşmak amacıyla, 30.01.2002 tarih ve 4743 sayılı Kanun ile girmiştir. Yaşanan krizler sorunlu varlıklarda bir artışa yol açmıştır. Bankaların sermayesinin aşınmasına, karlılığın ve etkinliğinin azalmasına neden olan sorunlu varlıkların azaltılması, bankacılık krizlerini aşmanın önde gelen yöntemlerinden birisi olmuştur. Varlık yönetim şirketleri, banka ve diğer mali kurumların alacakları ile diğer varlıklarını satın alabilir, satabilir, satın aldığı alacakları borçlusundan tahsil edebilir, varlıkları nakde çevirebilir veya bunlar› yeniden yapılandırarak satabilir.

Aracı kuruluşlar, SPK’ dan alınan yetki belgeleri çerçevesinde; alım-satım işlemlerine aracılık, halka arz işlemlerine aracılık, portföy yönetimi, yatırım danışmanlığı, repo/ters repo işlemleri, kredili menkul kıymet, açığa satış, menkul kıymetlerin ödünç alma ve verme işlemleri, türev araçların alım-satımına aracılık faaliyetlerini yapabilmektedirler.

4389 sayılı Bankacılık Kanunu ile Haziran 1999’da Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) idari ve mali özerkliğe sahip bir kamu kurumu olarak kurulmuş ve Kurum Ağustos 2000’de faaliyetlerine başlamıştır. İdari ve mali özerklik Kuruma, düzenleme ve denetim, kurum içi yönetim ve mali kaynakların kullanımı olmak üzere üç temel alanda özerk hareket edebilme yetkisi vermektedir. Temel amacı, finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışması, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması ve malî sektörün geliştirilmesi olan BDDK, bu amaçları doğrultusunda finansal sektöre yönelik düzenleme, denetim ve uygulama fonksiyonunu yürütmektedir.

SPK, sermaye piyasasını düzenleyen ve denetleyen kamu kurumudur. Kurulun temel görevleri; piyasanın işleyiş kurallarını belirlemek, piyasaların adil ve etkin çalışmasını sağlamak, ilgili kurumların belli kurallar çerçevesinde faaliyet göstermesini sağlamak ve yatırımcıların haklarını korumaktır. Kurul bu görevlerini, yönetmelik ve tebliğlerle düzenlemeler yaparak, piyasaların gözetim ve denetimini sağlayarak yerine getirmeye çalışmaktadır.

Temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) görevleri arasında finansal sistemde istikrarı sağlamak, para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak yer almaktadır. Günümüzde TCMB’nin doğrudan bankacılıkla ilgili gözetim ve denetime dayalı bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Bu görev özerk bir kuruluş olan BDDK tarafından yürütülmektedir. TCMB, rezerv ve likidite gereksiniminin usul ve koşullarını belirleme, katılım bankalarındaki katılım fonlarının türlerini ve mevduat bankalarındaki mevduatın türlerini ve vadelerini belirleme gibi yetkilere sahiptir. Bu bağlamda banka, finansal sistemin işleyişini etkilemekte ve finansal sistemin bir bütün olarak istikrarının sağlanmasında temel aktörlerden biri konumunda bulunmaktadır.

Tasarruf sahiplerinin haklarını korumak ve kendine devredilen bankaları ve varlıkları en uygun şekilde çözümlemek şeklinde özetlenebilecek iki temel fonksiyonu üstlenen TMSF, mali sistemin güven ve istikrarını sağlayan kurumlar arasında yer almaktadır.

10 Temmuz 2018 tarihinde yayınlanan "1" numaralı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde (yedinci bölüm - madde 217) Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığının birçok görev ve yetkisi bulunmaktadır. Maliye ve ekonomi politikalarının hazırlanmasına yardımcı olmak ve bu politikaları uygulamak bu görev ve yetkilerin en başında gelmektedir.

5411 sayılı kanuna göre mevduat bankaları, esas olarak kendi nam ve hesabına mevduat şeklinde fon toplayan ve bu fonları kredi şeklinde kullandıran kurumlar olarak tanımlanmıştır.