FİNANSAL EKONOMİ

Finansal araçların özellikleri onların yayınlayıcısı kişi veya kurumun kimliği, vadesi, içerdiği hak ve teminat gibi farklı ölçütlere göre değerlendirilebilmelerine imkân tanır. Bu bağlamda finansal araçların özellikleri kitabımızda şu şekilde sıralanmıştır;

Görüldüğü üzere “finansal aracıların vergi yapısı” bu özellikler arasında yer almamaktadır.

Hazine bonosu, devlet garantisinde çıkarılan, likit ve sabit getirili iç borçlanma senetleridir. Ancak, hazine bonosu nedir sorusunun geniş kapsamlı bir tanımını vermemiz gerekirse; Türkiye Cumhuriyeti hazinesi tarafından çıkartılan, TCMB’ nın satışına aracılık yaptığı 3, 6, 9 ay gibi 1 yıldan kısa vadeli, döviz ya da Türk Lirası cinsinden iç borçlanma senetleri şeklindeki bir tanımlama doğru olacaktır.

Repo işlemlerinde kullanılan değerler daha çok sabit getirili menkul kıymetlerdir. Bu menkul kıymetler:

Çizgili Çek: Bu türde, lehdar çek üzerinde yazan miktarı doğrudan nakit olarak tahsil edemez. Söz konusu tutar bir banka hesabına yatırılır ve lehdar parasını bu hesaptan çekerek tahsil edebilir. Çekin bu şekilde düzenlenmesinin nedeni çalınma ve kaybolma riskine karşılık bir güvenlik tedbiridir. TTK’ na göre çekin ön yüzüne birbirine paralel iki çizgi çekerek bu tür bir çek düzenlenebilir.

Tahvillerle ilgili olarak nominal, ihraç ve piyasa değeri olmak üzere üç tür değer ya da fiyat tanımı bulunmaktadır. Nominal Değer: Tahvil üzerinde yazılı değer olan nominal değer, faizin hesaplanmasına esas teşkil eder ve vade sonunda ödenecek anaparayı ifade eder.

Hisse senetleri ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa sahiplerine eşit haklar sağlar. Bu tip hisse senetlerine adi hisse senetleri denir. Basit ve genel bir ifade ile, sahibine özel bir takım üstünlük ve haklar sağlamayan hisse senetlerine adi hisse senetleri denilmektedir.

Para piyasası, kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasadır. Para piyasasının en önemli fonksiyonlarından biri, fon transferi yaparak ekonomik büyüme ve gelişmeye katkı sağlamaktır. Bu piyasada vade daha önce de belirttiğimiz gibi 1 yıldan az olmalıdır. Para piyasasının kaynaklarını çeşitli mevduatlar oluştururken, araçlarını ise riski düşük aynı zamanda likiditesi yüksek ve yaygın olarak kullanılan hazine bonoları, mevduat sertifikaları, finansman bonoları, repo, çek ve senetler vb. oluşturmaktadır. Yukarıda yer alan seçenekler arasında sadece Hazine Bonoları kısa vadeli bir finansal araçdır ve doğru seçenek bu sebeple (c)’dir.

Orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasaya sermaye piyasası adı verilir. Sermaye piyasasında fonlar genellikle tahvil, hisse senedi gibi uzun vadeli finansal araçlar karşılığında el değiştirmektedir. Firmalar para piyasalarına işletme sermaye ihtiyaçları için başvurur iken, uzun vadeli yatırım projeleri için fon bulmak ve sermayelerini artırmak için sermaye piyasalarına başvurmaktadırlar. Sermaye piyasalarında vadenin uzun olması ve riskten dolayı faiz oranının para piyasaları na oranla yüksek olması normaldir. Yukarıdaki seçenekler arasında doğru cevap (a)’dır.

Bu sorunun çeldirici seçeneği “değişken faizli tahviller”dir. Doğru cevabı ise “indeksli tahviller”dir. İndeksli Tahviller: Enflasyonun hızlandığı döneme özgü tahvillerdir. Değişken faizli tahvillerde sadece faiz oranı enflasyona karşı korunurken, indeksli tahviller ile anaparayı korumak için dövize ya da altına indeksli tahviller daha güvenceli olmaktadır. Bu tahvillerde ihraç tarihi ile vade günü arasında altın fiyatlarında ya da belli bir dövizin kurundaki artış yüzdesine göre anapara artırılarak tahvil sahibine ödenir.

Finansal piyasaların para ya da sermaye piyasaları olarak ayrılmasında kullanılan kriter, bu piyasalarda bulunan finansal varlıkların tabi olduğu vade süresidir. Vadenin 1 yıl ve daha kısa süreli olması durumunda piyasa "para piyasası"; 1 yıldan uzun olması durumunda ise "sermaye piyasası" olarak adlandırılmaktadır.

Bir finansal varlığın likit olması, bölünebilirliğinin fazla olması ve getirisinin fazla olması yatırımcı açısından arzulanan birer olgudur. Bu nedenle her üçünde de görülecek artışlar yatırımcı açısından olumlu olarak değerlendirilir ve bu tür varlıklara yönelik talep artar.

Bankaların hazine bonosunu tercih etme nedenleri faiz oranlarının göreli olarak yüksek olması, ikincil piyasalarının canlı olması, ihalelerde güvence olarak kullanılabilmesi, geri ödenmeme riskinin sıfıra yakın olması ve açık piyasa işlemlerine konu olmasıdır. Bu nedenle verilen maddelerin tamamı doğru ve geçerli bir neden olarak kabul edilmektedir.

Mevduat sertifikaları, bankalara yatırılan vadeli mevduatlar karşılığında mevduat sahibine, yatırdığı para miktarını ve vadesini göstermek üzere verilen belgelerdir. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir.

Finansman bonolarını anonim ortaklıklar, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bu idareler ile ilgili özel mevzuat gereği faaliyette bulunan kuruluş, idare ve işletmeler çıkarabilir.

Bir menkul kıymetin belirli bir vade sonunda belirli bir faiz oranı üzerinde geri alınmak üzere satılması işlemi repo olarak adlandırılır.

Hisse senetlerinin çıkarılması, borsa ya da borsa dışında dolaşımları işlemlerine ilişkin kurallar BDDK değil; SPK tarafından düzenlenmekte ve yine bu kurum tarafından denetlenmektedir.

Hisse senetlerinin çıkarılış (ihraç) aşamasında, birincil piyasada satışa sunulduğu fiyata ihraç ya da emisyon değeri (fiyatı) denir.

Enflasyonist ortamda sabit faiz oranı ile ihraç edilen bir tahvilin uzun dönemde faiz riski nedeniyle yatırımcıyı mağdur etmesi olasıdır. Bu riski ortadan kaldırmak için özellikle yüksek enflasyon ortamında değişken faiz oranlı tahviller kullanılarak ileriye dönük faiz riskinin minimize edilmesi hedeflenir.

VDMK ihracına konu olabilecek alacak çeşitleri konut kredileri, tüketici kredileri, finansal kiralama alacakları, ihracattan doğan alacaklar ve taksitli satış karşılığı senetli alacaklar olarak düzenlenmiştir. Yatırım ve kalkınma bankalarının borçlu sıfatıyla düzenleyip ihraç ettiği bonolar banka bonoları olup herhangi bir alacak olarak gösterilemediğinden VDMK ihracına konu olamazlar.

Finansal piyasalar para ve sermaye piyasası olarak iki alt piyasadan oluşur. bunlardan kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalara para piyasaları adı verilir.(Vade bir yılı aşmamaktadır) Orta ve uzun vadeli fonlardan oluşan piyasa ise sermaye piyasalarıdır.(Vade bir yıldan uzundur)