FİNANSAL EKONOMİ - Deneme Sınavı - 17

Forward sözleşmeler, belirli bir miktardaki malın (Pamuk, buğday gibi) veya finansal aracın (tahvil, döviz gibi) gelecekteki bir tarihte, önceden belirlenmiş miktar ve fiyattan satın alma/satma yükümlülüğünü içeren sözleşmelerdir.

Forward sözleşmeler borsalarda değil tezgahüstü piyasalarda işlem görmektedir ve bu sözleşmeler standart olmadığı için sözleşme şartları (fiyat, miktar, kalite, tarih ve yer) alıcı ile satıcının ihtiyaçlarına göre taraflarca düzenlenebilmektedir. Bu sözleşmeler taraflar arasında serbestçe yapıldığı için karşılıklı bir güven gerektirmektedir. Diğer bir ifadeyle forward sözleşmelerde kredi riski yani anlaşmaya uymama riski mevcuttur. Taraflardan birinin yükümlülüğünü yerine getirmeme riski, bir kurumun garantisi altına alınmış değildir. Forward sözleşmelerin aracısız yapılması mümkün olsa da uygulamada bu işlemler bankalar ve döviz brokerları aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.

Ayrıca forward işlemlerde sözleşmeye konu olan varlık genellikle vade sonunda teslim edilmekte ve vade sonuna kadar taraflar arasında herhangi bir transfer söz konusu olmamaktadır. Forward sözleşmeler teslim amaçlı ve cayılamaz sözleşmelerdir. Forward sözleşmeler genel olarak döviz kuru ve faiz oranı risklerine
karşı korunmak amacıyla yapılmaktadır.

Vadeli işlem (futures) sözleşmesi, sözleşmenin taraflarına, belirlenen ileri bir tarihte, bugünden üzerinde anlaşılan fiyattan, standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni veya dövizi alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir.

Vadeli işlem sözleşmesi standart hale getirilmiş forward sözleşmelerdir. Vadeli işlemler organize borsalarda yapıldığı için vadeli işlem sözleşmesinde alım satıma konu mal ve finansal aracın niteliği, miktarı, vadesi ve teslim tarihi ve yeri standart olarak tanımlanmıştır. Vadeli işlem sözleşmelerinde taraflar açısından tek değişken, alım satım sırasında oluşan fiyattır. Borsada fiyatlar hergün değişebilir. Ancak vadeli sözleşme fiyatlarının bir gün içerisinde aşağı ve yukarı doğru hareket edeceği maksimum günlük fiyat değişiklikleri ilgili borsa tarafından belirlenmektedir. Fiyatlara bu tür sınırlama getirmenin amacı, aşırı fiyat değişimlerinin spekülasyon ve paniğe neden olması olasılığını ortadan kaldırmaktır. Genel olarak, fiyatlar bu limitlerin dışına çıkarsa işlem borsa tarafından durdurulur.

Opsiyon sözleşmesi, iki taraf arasında yapılan ve alıcısına gelecekte belirli bir
tarihte veya tarihe kadar, sözlesmenin yapıldığı gün belirlenen bir fiyat üzerinden,
belirli bir miktardaki bir varlığı satın alma veya satma hakkı tanıyan sözlesmedir. Sorudan yer alan tanım opsiyon sözleşmlerinden Döviz Opsiyonunu göstermektedir.

Opsiyon sözleşmesinde alıcı ve satıcı olmak üzere iki taraf vardır. Alıcı taraf, belirli bir prim karşılığında satın aldığı opsiyonu kullanma hakkına sahipken, opsiyon satıcısı (veya opsiyon yazıcısı) belirli bir prim karşılığı hazırladığı opsiyon sözleşmesi ile bu hakkı satan taraf olarak yükümlülük altına girmektedir.

Alıcı tarafın, opsiyon sözleşmesiyle tanınan hakkı satın almak için ödediği paraya opsiyon primi denir.

Dış ticaret akımları yaklaşımına göre; ekonomik birimler, yabancı ülkelerle mal ve hizmet ticareti yapmak için döviz talep etmektedir. Döviz arzı ise yurtdışına satılan mal ve hizmetlerden elde edilen gelirler tarafından belirlenmektedir. Dolayısıyla dövizin denge fiyatı, ithalat ve ihracattan kaynaklanan döviz arz ve talebine göre belirlenmektedir. Bu yaklaşıma göre, bir ülkenin döviz kurlarını ve ulusal parasının değerini belirleyen en temel etken, o ülkenin dış ticaret dengesi, yani mal ihracatı ve ithalatıdır. Dış ticaret bilânçosunun fazla verdiği ya da ihracatın ithalattan fazla olduğu bir durumda ulusal paranın değeri artarken, dış ticaret bilânçosunun açık verdiği ya da ithalatın ihracatı aştığı bir durumda ulusal para değer kaybına  uğramaktadır.

FİNANSAL VARLIK TALEBİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Varlık, değer muhafaza etme özelliği taşıyan mülkiyet unsurlarıdır. Arazi, konut, çiftlik, makineler, değerli tablolar ve mücevherat gibi reel varlıklar (ya da sabit varlıklar) olabileceği gibi; tahvil, hisse senedi, hazine bonosu gibi finansal varlıklarda olabilir. Sahip olunan servetin bu ve benzeri varlıklar arasında nasıl dağıtılacağına, diğer bir deyişle hangisine yatırım yapılacağına karar verilmesi gerekir. İlgili süreçte sahip olunan kaynakların sınırlı olması nedeniyle, varlıklar arasında seçim yapmak ve birini diğerine tercih etmek durumunda kalınabilir. Bu kapsamda varlıklar arasında seçim yapma sürecini etkileyen faktörler söz konusudur ve aşağıdaki gibi sıralanabilir;
• Servet
• Beklenen Getiri
• Risk
• Likidite
• Bilgi edinme maliyeti
Söz konusu faktörler daha ayrıntılı incelenerek, finansal varlık talebi üzerindeki etkileri ortaya konabilir.

Servet
Bir bireyin sahip olduğu tüm kaynaklar (varlıklar da dahil olmak üzere) servet olarak adlandırılır. Servetin değeri yükseldiğinde, varlık elde edebilmek için kullanılabilecek kaynak miktarı artmış olacağı için, satın alınmak istenen miktar artar. Bu çerçevede; sahip olunan servetle varlık talebi arasında doğru yönlü bir ilişki söz konusudur. Servette meydana gelen değişikliğin varlık talebini ne ölçüde etkileyeceği, varlık talebinin servet esnekliği ile ölçülmektedir. Varlık talebinin servet esnekliği, talebin gelir esnekliğine benzeyen bir kavramdır.

Beklenen Getiri
Bir varlığın getirisi, bu varlığın elde tutulması ile elde edilen kazancı ifade etmektedir. Finansal varlıkları talep eden yatırımcılar, bu varlıkların türüne göre getiri beklemektedir. Getiriler faiz geliri, kâr payı ve finansal varlığın fiyatındaki artışın neden olacağı değerlerdir. Ancak söz konusu getiriler, bazen negatife dönebilir ve sonuç zarar da olabilir. Bir varlık satın alındığında, ilerideki değerinin ne olacağını tam olarak bilmek mümkün değildir ve kararımızı etkileyen unsur o varlıktan beklenen getiri düzeyidir. Bu bağlamda beklenen getiri, finansal varlıkların talebini etkileyen önemli unsurlardan biridir ve beklenen getiri ile varlık talebi arasında doğru yönlü bir ilişki söz konusudur.

Likidite
Bir varlığın ciddi bir maliyet yüklenilmeksizin bir ödeme aracına dönüştürülme
olanağı, diğer bir deyişle varlıkların istenildiği anda, gerçek değerinde paraya dönüşme özelliği likiditedir. Bir varlığın alınıp satıldığı piyasada ne kadar çok sayıda alıcı ve satıcı varsa bu varlığın likiditesi o ölçüde yüksek olur. Bir varlığın likiditesi ne kadar yüksek olursa, diğer koşullar sabitken, talep miktarı da o ölçüde yüksek olur. Kısa vadeli atıl nakitlerin yatırıldığı araçların likiditesi yüksek olmalıdır. Çünkü paraya ihtiyaç duyulduğunda, bu varlıklar en kısa zamanda nakde dönüştürülebilmelidir.

Bilgi Edinme Maliyeti
Bilgi edinme maliyeti; bir varlığı ihraç eden tarafın kredibilitesi ve faaliyetlerinin izlenmesi konularında harcanan kaynak ve zamandır. Bazı varlıklar açısından (örneğin; nakit, devlet tahvili, hazine bonosu gibi) söz konusu bilgiler çok düşük bir maliyetle kamuoyu tarafından elde edilebilir durumdadır. Benzer şekilde ismi bili¬nen veya daha önce varlık ihraç etmiş işletmeler hakkında da farklı bilgi kaynakları kullanılabilir. Ancak, yeni kurulmuş bir işletme finansal varlık satmak istediğinde, karar verme durumunda olan tasarruf sahiplerinin o işletmeyle ilgili bilgi toplamak ve incelemek için zaman ve kaynak ayırmaları gerekmektedir. Bu kapsamda, tasarruf sahipleri bilgilenme maliyeti düşük olan varlıkları satın almak istemektedirler.

Nominal değer;

Tahvilin üzerinde yazılı değer olup ülkedeki yasal düzenlemelere göre buna sınır getirilebilmektedir. Birincil piyasaya çıkarılan her tür tahvilin bir nominal değeri vardır ve bu nominal değer üzerinden hesaplanacak belirli bir faiz ödeme taahhüdü tahvilin karakteristik özelliklerinden birisini oluşturmaktadır. Nominal değer üzerinden dönemsel faiz tutarının hesaplanmasında kullanılan faiz oranı, tahvil çıkaran anonim şirketlerin veya kamu kurumunun borçlanma karşılığında ödemeye razı olduğu maliyetin oransal ifadesi olmakta ve bu orana da nominal faiz oranı veya kupon faiz oranı denilmektedir.

İhraç değeri; yatırımcının tahvil alırken ödediği değer olup Türkiye’de tahviller
iskontolu, primli ve/veya kupon ödemeli olarak satılabilir. Piyasaya sunulan
tahvil, çıkaran şirket tarafından nominal değerin altında, nominal değerle ve ya
üzerinde bir fiyatla yatırımcılara teklif edilebilir ve satılabilir.

Piyasa değeri; tahvilin ikinci piyasadaki değeridir. Piyasa değeri nominal değerin
altında veya üzerinde olabilmektedir. Bunu belirleyen piyasadaki faiz oranları
olmaktadır.

Kuponlu tahviller yatırımcısına (tahvili satın alan), vadesi sona erinceye kadar
her yıl sabit bir faiz geliri sağlar. Bu ödemeler kupon adıyla bilinir. Genelde bir
tahvilin üzerinde kaç kere faiz ödemesi var ise o sayıda kuponun olması söz konusudur.

Her bir faiz ödemesinden sonra ilgili kupon geçersiz hale gelmektedir. Bu
kupon faizleri yılda bir ya da 6 ayda bir kez ödenebilmektedir. Tahviller genellikle
sabit faizli olmakla beraber, değişken faizli de olabilirler. Tahviller ihracın ardından ikincil piyasada işlem görmeye başlar ve günün koşullarına göre piyasa değeri değişebilmektedir.

TAHVİLDE DERECELENDİRME
Bir özel işletme tahvilin kupon faizi oranı ile aynı özellikteki bir devlet tahvilinin
kupon faizi arasındaki fark ödenmeme riski olarak adlandırılmaktadır. Bu durum
piyasa faiz oranındaki değişmelere bağlı olarak işletme tahvilinin ve devlet
tahvilinin getirilerine de yansımaktadır. İşletmenin sorunla karşılaşma ihtimali
ne kadar yüksekse, yatırımcılarla talep edilen ödenmeme riski de o kadar yüksek
olmaktadır.

Tahvilin piyasa değerinin piyasa faiz oranındaki dalgalanmalardan etkilenmesinin temelinde vade esası yatmaktadır.

Kur riskinden korunmak isteyen bir ekonomik birim forward ve futures sözleşmelerini temel olarak iki tip strateji ile kullanır: uzun ve kısa pozisyon.

Forward sözleşmeleri kapsamında Uzun (Long) Pozisyon, Gelecekte, önceden belirlenmiş tarih ve fiyattan bir varlığı satınalma yükümlülüğüdür.

Uzun (Long) Pozisyon: Gelecekte, önceden belirlenmiş tarih ve fiyattan bir varlığı satınalma yükümlülüğüdür.

Arazi, konut, çiftlik, makineler, değerli tablolar ve mücevherat gibi reel varlıklardır; tahvil, hisse senedi, hazine bonosu ise finansal varlıklardır.

Arazi, konut, çiftlik, makineler, değerli tablolar ve mücevherat gibi reel varlıklardır; tahvil, hisse senedi, hazine bonosu ise finansal varlıklardır.

Bir bireyin sahip olduğu tüm kaynaklar (varlıklar da dahil olmak üzere) servet olarak adlandırılır.

Talebin Servet Esnekliği=0,42/0,14=3